Suzish sport turlari qoidalar Reja

Kukrakda krol usulida suzish va unda tana harakati
Tarixi. Hakikiy sportcha suzish taxminan XIX oxirlaridan boshlab yuzaga kelgan. Ungacha suzish uzok tarixni bosib utgan bulsa xam, xalkaro musobaka shartlari asosida muayyan usullarda sportcha suzish shunga tugri keladi. U paytlarda tredjer usulida |kiska masofa| va brass usuzi |uzok masofa| ommalashgan bulgan. Tredjen usulidan suzuvchi kullari bilan navbatma-navbat xarakatlar kilgan-xuddi krol usulidagidek, ammo oyoklaribilan kaychidek xarakatlar kilgan, nafas olish ixtiyoriy bulgan. Ammo asrimizning boshlaridan boshlab usha zamonlarda keng tarkalgan bu usul urnini kukrakda krol usulida suzish egallay boshladi. 1904 yilgi Sent-Luis |AkSh|dagi III Olimpiadada Z.Xalman |Vengriya| 50 va 100 yard masofalarga birinchi marta kukrakda krol usulida suzib-oltin medallarni kulga kiritdi. Shundan keyin bu usul yanada ommalasha bordi. Bir-biriga uxshash xar xil kurinishlari paydo buldi. Masalan, keyingi olimpiada uynida avstraliyalik suzuvchilar kukrakda krol usulida suzishning yangi turi bilan katnashdilar va kupchilik sportchilar dikkatini uzlariga tortdilar. Chunonchi, ular suvda boshlarini baland tutgan xolda kullarini tirsakdan bukib, panjalari bilan suvga kattik depsinib olga siljir edilar. Chap oyok bilan depsinganlarida chap kul, ung oyok bilan depsingalarida chap xavoga chikar edi. Bu xarakatlarni ular musobakaning oxiriga kadar buzmaganlar. Avstraliyalik sportchilar varianti sportchilarga, trenerlarga va tomoshabinlarga juda ma’kul tushdi. Butun Evropa va Amerika mamlakatlarining sportchilari orasida "Avstraliyaliklar varianti" degan nom mashxur bulib ketdi. Ammo kukrakda krol usulida suzish xali uz takomiligi etmagan edi. Izlanish davom etaverdi. Nixoyat 1971 yil Stokgolm |Shvetsiya|da utkazilgan I Olimpiadada krol usulining yangi variantga asos solindi. Uning asoschilari gavayalik Dik Kaxanomoku bilan amerikalik Jon Veysmoller buldilar. Shundan keyin «amerikaliklar varianti» degan yangi, kup jixatdan xozirgi krol usulida suzish varianti paydo buldi.
Shunday kilib, krol usuli suzishning zamonaviy usuliga aylandi. Bu eng tezkor usul bulib, odatda, suzuvchining gavdasi gorizontal xolatga eng yakin keltiriladi, kullar navbati bilan bosh tepasidan suvdan chikarib oldinga tashlanadi va eshitiladi, yuz peshonaga kadar suvga botib turadi, nafasi yonga karagan paytda olinadi va suvga chikariladi. Bunda sportchini olga siljitib boruvchi kuchi asosan kulida buladi.
kullar xarakatini batafsilrok tasvirlaydigan bulsak, bu kuyidagicha buladi: ung kul, ung elka ruparasidan suvga botiriladi va shu paytda kul tirsakdan xiyol bukiladi: oldin barmoklarni yozib |kerib emas| panjani, keyin bilak va nixoyat elka suvga botiriladi. Suv tagida kul oldinga uzatilgan bulishi va pastga karab eshitilishi, yarmisiga kelganda esa kul xarakatini tezlatish kerak. kul bilan suvni oldinga tortayotganda xarakatning yarmisiga kelganda kul tirsakdan bukiladi va bikin yonidan to songacha suvni zur berib tortishda davom etiladi.
Eshish xarakatlarini bajarayotganda barmoklar birlashtirilib suvni iloji boricha kuprok olish uchun yuza xovuch xosil kilinadi. Shunday kilinganda suv kullar uchun tayanch vositasini utaydi va odam gavdasi tezrok ilgariga suriladi.
Shuni unutmaslik kerakki, suvdan birinchi bulib tirsak oxirida panja chikadi. Panja tos yonidan yoki sal pastrokdan son yonidan chikib kelishi kerak. Keyin tirsakdan kulni erkingina bukib, oldinga kuloch tashlanadi. Huddi shu paytda kulni erkin tutish kerakki, mushaklar picha dam olishga ulgursin. kul va suvga kirgach, xuddi suvni xovuch bilan tutgandan, panjani pastga karatib suvni tortish-etish lozim.
Eshayotgan kul vertikal xolatga keltirilganda ikkinchi kulni suvga botirib ulgurish uchun tezrok kuloch otish kerak. Shunda ikkala kul navbati bilan suvni eshib boradi va sportchi oldinga karab ildam xarakat kiladi.
Sportchining yuzi bu usulda xamisha suv ichida buladi.
Nafas fakat boshni yonga burgan vaktda olinadi va nafasni ogiz burun orkali suvga, oxirini yonga xavoga chikariladi. Shuni unutmangki, nafas olishni bosh kayokka burilgan bulsa, shu tomondagi kul tirsagi vertikal xolatdan utishni bilan suzuvchi boshini burib yana nafas olishga ulgurdi.
Krol usulida suzilganda, odatda, kul bilan ikki marta eshishga, oyok bilan esa olti marta xarakatlanishga urgurish kerak. Mana shuni bir tsikl deydilar. Har bir tsiklda bir marta nafas olib, bir marta nafas chikariladi. Nafas chikarish, nafas olishga karaganda chuzilishi, nafas chikarish bilan nafas olish urtasida tuxtalish bulmasligi kerak.
Oyoklar xarakati. Sportchi suzib ketayotganida uning oyok xarakatlarini roli sham kup narsaga boglik. Odatda, sportchining oyoklari muttasil kaychisimon xarakatlarni bajarib borishi kerak. Chunki oyoklar xarakati gavdani gorizontal xolatda barkaror ushlashga, tezlikni kuvvatlab borishga xizmat kiladi. shu jixatdan ular xarakatlariga nom berilgan. Masalan, oyoklarning pastga xarakat kilish ishchi xarakati |yoki eshish xarakati|, yukoriga xarakati esa tayyorlanish xarakati deydilar. Ularning vazifalari xam xar xil.
Chunonchi, ishchi xarakatlar gavdani olga siljishiga bir kadar xizmat kilsa, tayyorlashning xarakatlari gavdaning siljishiga bir kadar xizmat kilsa, tayyorlashning xarakatlari gavdaning siljishiga xech kanday ta’sir kursatmaydi. Uzokdan suzuvchining orkasiga karab turilsa, uning gavdasi guyo suvda yotibdi-yu, ortida suv kaydnomasi bulayotganday tuyuladi.
Ishchi xarakat paytida oyok-tizza va boldir-panja bugimlaridan yozilib, son bugimidan bukilib boradi. Shu asnoda oyok pastga xarakatlanib boradi va to oyok tizzadan tula tugri xolatga kelgunicha pastga tushadi, son esa boldir va panjadan oldinrok yukoriga xarakatlana boshlaydi. oyok tizza bugimidan batamom yozilib bulgach, ishchi xarakat tugaydi.
Tayyorlanish xarakati. Hozir aytib utganimizdek, oyok suv ostida tizza bugimidan batamom tugrilanib olgach, |panja ichkariga buriladi| u gavdaga nisbatan pastga egik, ya’ni chanokson bugimidan bukilgan xolatni oladi. Yukoriga xarakat oyokni chano-son bugimidan yozish bilan boshlanadi. Oyok to gorizontal xolatga kelguniga kadar xam tugri turadi, sal yukoriga kutarildimi, utizza bugimidan buila boshlaydi, boldir bilan panja esa yukoriga xarakatini davom ettiraveradi. Shu paytda oyok chanokson bugimidan bukila turib pastga xarakat kiladi. son bilan tana burchagi taxminan 170⁰ tizza bugimidagi burchak 135⁰ etganida oyokning pastdan yukoriga bulgan xarakati tugaydi va navbatdagi ishchi xarakat boshlanadi, biz buni yukorida tasvirlab utdik.
Endi ikkala oyokni bir-biriga monand xarakatiga kelsak bu-suzuvchi sportchi uchun juda muxim. Demak, yukorida aytib utganimizdek, tayyorlanish xarakati uz chegarasiga etishi bilan u pastga xarakat kilib ishchi xarakatini boshlaydi, xuddi shu paytda esa uzining ishchi xarakatini tugatayotgan ikkinchi oyok yukoriga xarakat kilib, tayyorlanish xarakatiga utadi. mana shu dam-badam almashinib bajarilayotgan oyoklar xarakati muttasil bir-biriga mos tushib borishi va xar doim gavdaning olga xarakatlanishiga xizmat kilish lozim.
Kukrakda krol usulida suzishda bu usulning tarixiga asos solgan solgan mamlakatimizning kupgina suzuvchi sportchilari kimmatli xissa kushishgan.

Chalkancha krol usulida qo’l va oyoqlar harakati

Tarixi. Chalkancha krol usuli xam ancha kadimiy sportcha suzish usullaridandir. Masalan, uolimpiada uyinlari programmasida dastlab 1904 yili Sent-Luis |AkSh|da bulib utgan musobaka kiritildi. Bu II Olimpiadada fakat erkaklar katnashgan edi. 1924 yili Parij |Frantsiya|da bulib utgan Olimpiadada boshlab, bunday musobakalarda ayollar xam katnashadigan buldi. 1964 yili Tokio |Yaponiya|da bulib utgan XVIII Olimpiadada erkaklarning 100m masofaga suzish Mexiko |Meksika|da bulgan XIX Olimpiadada mazkur usulda suzish buyicha ikki xil masofa belgilandi. Ya’ni ayollar xam, erkaklar xam 100 va 200 metrga musobakalashadigan buldilar. Bu programmaga keyinchalik 50 metr masofa xam kiritildi. Shunday kilib, xozir chalkancha krol usuli buyicha 50,100 va 200 metr masofalarga suzish programmalashtirilgan. Ammo bu usulda suzishning texnikasi borgan sari takomillashtirib borildi. Masalan, 1973 yili jaxon chempioni bulgan, ikki marta olimpiada chempionligini kulga kiritgan AkSh lik M.Bellount va kator musobaka sovrindorlari: S.Etvud |AkSh|, A.Dyarmat |Vengriya|, E.Brigita |Gollandiya| va boshkalar chalkancha krol usulida suzish musobakalarida suzish texnikasiga uzlariga xos elementlarni kushib, ajoyib san’atlarini namoyish etdilar. Masalan, ular kul bilan uzluksiz, chukur eshishga, kulni tirsakdan 90-100⁰ gacha bukishga, elka ogishiga, tanani gorizontal xolatda yakinrok keltirishda ancha yutuklarga erishdilar: boshlari suvda bir tekislikda turgani xolda, oyoklari kichik amplitudada ketma-ket muntazam xarkat kildilar.
Shunday kilib, suzishning bu usuli buyicha olib borilgan kator musobakalarda sportchilar uning takomillashgan zamonaviy texnikasi erishdilar.
Chalkancha krol usulida suzish kukrakda krol usulida suzishga uxshashdir. Buning uziga xos kuzga tashlanib turadigan tomoni odam suvda chalkancha yotib xarakat kiladi. Oyoklar bilan kullar tuxtovsiz navbatlashib xarakat kiladi, nafas olish xam, chikarish xam suvdan tashkarida buladi, gavda gorizontal xolatga yakin turadi |8⁰ atrofida|, ensa suv ichida, yuz suv satxida, engak buyinga xiyol tortilgan buladi.
kullar xarakati. kullar xarakati bu usulda odatda, ikki xil bulishi mumkin, buni sportchining uzi tanlaydi, ammo kulni tugri tanlab eshish, tortish kuchi kamrok bulganligidan samarasi xam kamrok buladi, birok oson bulgani uchun xam endigina urganayotgan suzuvchilar shu usulni kullaydilar. Biz kuyida kulni bukib eshish xarakatiga kiskacha tuxtalmokchimiz.
Aytaylik, ung kulni xavoga tugri chikarib tashlamokchimiz, bunda tirsakni elka bugimi ruparasidan xiyol tashkariga chikarib, gavda ukiga parallel kilinadi. Shu paytda tana shu kul tomonga sal buriladi, shuning uchun kulni oldinga-pastga-chetga xarakatlantiriladi va sung bir sekund utar-utmas kul tirsakdan bukilib, panja xarakatga perpendikulyar ravishda suvni «xovuchlagancha» itaradi. Keyin kul tirsakdan yana xam bukilib |160⁰ atrofida| pastga tushadi, panja esa tirsakdan yukorida koladi. kul orkaga utganida, ya’ni eshish urtasida elka bilan bilak oraligi 120⁰ burchak xosil kiladi. Panja suv satxida yakin erda, tirsak undan pastda xarakatini davom ettiradi. Shu tarika kul xarakatlari davom etib, panja songa yakinlashganida eshishning asosiy kismi tugaydi. Eshish kancha tez va kuchli bajarilsa, uning samarasi shuncha yaxshi buladi. Shu bilan birga u tanani 30⁰ atrofida burishga imkon beradi.
Demak kul panjasi songa etgach, kul biroz bushashadi, panja, bilak, elka birin-ketin suvdan chika boshlaydi va yo vertikal ravishda yoki 15-20⁰ atrofida tashkariga |chetga| burib kutariladi. kulni suvga tashlash vaktida u tashkariga yana xam buriladi.
Shunday kilib, ung kul oldinda tayanch vazifasini bajarayotganida chap kul sonning yonginasidan suvdan chikadi va yukoriga kutarib oldinga tashlangan damda ung kul asosiy eshish xarakatini bajaradi. ung kul sonning yonginasidan suvdan chikayotganida, chap kul tayanch vazifasini tugallayotgan buladi. Sung ung kul suvdan chikib yukoriga kutariladi va suvga tashlangan damda chap kul asosiy vazifani bajaradi. Bunda chap kul sonning yonginasida suvdan chikadi, ung kul oldinda suv ichida tayanch vazifasini bajarayotgan buladi. Shu bilan bir tsikl tugaydi.
Bu urinda shuncha xarakat kilish kerakki, kul suvdan kutarilganda iloji boricha uni suvga tez tushishining chorasini kurish kerak. Bu bir maromda tez xarakat kilishning mezonidir.
Nafas xarakatlari chalkancha krol usulida suzishda suv yuzida bajariladi. Shuning uchun nafas olish nafas chikarishni muntazam ravishda bir maromda bajarish kerak. Masalan, kul suvdan chikarib yukoriga kutarilgan paytda nafas olinsa, suvga tushgandan nafas chikariladi. Shunga kattik rioya kilinsa, kullar xarakati nafas xarakati bilan monand kelib, biri-ikkinchisini kullab turadi.
Oyoklar xarakati xuddi kukrakda krol usulida suzgandigidek bajariladi, ya’ni ikkala oyok navbatma-navbat kaychi singari xarakat kildiriladi-bir patga tushganida ikkinchisi yukoriga chikadi va shu bilan ular tananing gorizontal xolatda olga sari xarakatlanishiga yordam beradi.

Kukrakda krol usulida suzganda oyokning yukoriga kutarilishini-tayyorlanish, pastga-suvga tushishini ishchi |yoki eshish| xarakati deyilgan bulsa, chalkancha krol usulida suzishda aksincha oyokning yukoriga kutarilishi ishchi |yoki eshish| xarakati, pastga-suvga tushishi tayyorlanish xarakati deyiladi.

Tayyorlanish xarakatida oyok suvga tushar ekan, chanokson bugimidan yoziladi va gorizontal xolatga kelib pastga tomon xarakatini davom ettiradi va sal utar-utmas u taxminan 170⁰ atrofida chano-son bugimidan |orkaga| bukila borishi kerak. Keyin shu oyok tizzadan bukila boshlaydi, boldir bilan panja esa xamon pastga xarakat kiladi, son chanok-chon bugimida yozilib, yukoriga xarakat kila boshlaydi. son bilan tana urtasidagi bugim 135⁰ burchak atrofida bulganda tayyorlanish xarakati tugab, ishchi xarakati boshlanadi.
Ishchi xarakatiga oyok tizzadan va boldir panja bugimidan yozila borib, chanok-son bugimidan bukila boshlaydi. Shu damda panja, boldir va son yukoriga kutarila boradi. Tizza suv yuzasiga chikkanida boldir bilan panja xam yukoriga kutarilishda davom etadi. Son esa pastga tomon xarakatini boshlaydi. Shunda oyok tizzadan tez bukilib, panja bilan suvni yukoriga orkaga tepiladi. Natijada, ish bajariladi-suzuvchi bir kadar bulsa xam, olga siljiydi. Shu bilan ishchi xarakat tugab, tayyorlanish xarakatiga utadi va x.k.
Shunday kilib, ung oyok yukoriga xarakat olganida chap oyok pastga xarakat boshlaydi va bular xarakati kanchalik yordam beradi. Bu usulda xam suzuvchi oldinga tez siljib borgan sari oyoklar xarakatining amplitudasi kichrayib boradi, ammo oyoklar ancha chukur tushib borishi mumkin va x.k. Umuman olganda, bir tsiklada ikki marta kul xarakati, olti marta oyok xarakati, bir marta nafas chikarish tugri kelishi kerak.
Chalkancha krol usulida suzishda mamlakatimizning sportchi suzuvchilari ayniksa keyingi yillarda salmokli yutuklarga erishdilar. K.Alyoshina |Leningrad|, V.Solovyov |Moskva|, G.Kuvaldin |Leningrad|, Yu.Gromak |Lvov|, L.Barbiera |Kiev|, Nadejdo Stavko |Dnepropetrovsk|, I.Omelchenko |Batumi|, B.Aksenov |Gorkiy|, I.Potyakin, L.Dobroskokin va xozirgi kundagi suzuvchilarimiz V.Dolgov, O.Gavrielko, V.Kutsnetsov, V.Shemetov, kizlardan L.Korchakova, Yo.Kruglova, I.Olrok, I.Shibaeva va boshkalar shular jumlasidandir.

Delfincha suzish usulida qo’l va oyoqlar haraki

Tarixi. Delfincha suzish yoki batterflyay usulida suzish brass usulida suzishning bir turi sifatida maydonga keldi. Uning sportcha suzish turi urinda rivojlanib, takomillashib borishgida kupgina sportchilar salmokli xissa kushdilar. Masalan, 1936 yil B.Boychenko 100 metrga, 1941 yili 200 metrga suzish buyicha olib borilgan musobakalarga usha davrning jaxon rekorchisi buldi. Ammo bu paytlarda suzishning bu usuli xali mustakil sport deb tan olinmagan edi. Fakat 1953 yili FINA maxsus bulib, suzishning bu delfincha usulini suzish sportining mustakil turi ekanligini rasmiy xabar kildi. Shundan keyin olimpiada uyinlarida bu usulda bellashuvga ayollar uchun 100 metr, erkaklar uchun 200 metrli programma kiritildi. 1968 yildagi Mexiko |Mexiko|da bulgan XIX Olimpiadada yana programma: ayollar uchun 200 metr, erkaklar uchun 100 metrli masofada musobakalashish kushildi. Shu yusinda suzishning bu usuli rivojlanib bordi uni bajarish texnikasi esa takomillashaveradi. Natijada 1972 yilgi Myunxen |GFR|da, 1976 yilgi Monreal |Kanada|da utkazilgan XX va XXI Olimpiadada uyinlarida ikki zarbli texnika usuli amaliy jixatdan eng afzal eshish, deb tan olindi. Bunda kullar yordamida kattik zarb bilan eshish, eshish vaktida tirsaklarni yukori tutish, urtacha amplitudada gavda bilan tulkinsimon xarakat kilib borish, ikki zarbli delfincha suzish usulining eng zarur elementlari sifatida ma’kullandi.
Delfincha suzish usuli ikkala kul va ikkala oyok bilan bir vaktda, simmetrik ravishda bajarilgan tananing tulkinsimon xarakatlari majmuasini uz ichiga oladi. Uning ayrim xarakat elementlari borki, bular kukrakda krol usulida suzishdagiga uxshash bajariladi, tezligi jixatidan undan keyingi, ya’ni ikkinchi urinda turadi. Biz kuyida ikki zarbli delfincha suzish usulining texnikasi xususida tuxtalamiz. Bunda xar bir tsikl bir marta kullar bilan xarakatlanib, ikki marta oyoklar bilan zarb berish va bir marta nafas olib, bir marta nafas chikarish bilan tugaydi. Suzuvchining gavdasi suv yuzida kul-oyoklari uzatilgan boshi yuzni suvga botirgan xolatda buladi.