Sxematexnika moduliga kirish. Elektr sxemalar asoslari

Elementar zarralar fizikasida elektronning zaryadi tabiatdagi eng kichik, elementar zaryad ekanligi ma’lum bo‘lgan. Uning modulini fizikada deb belgilanadi,

Elementar zarralar fizikasida elektronning zaryadi tabiatdagi eng kichik, elementar zaryad ekanligi ma’lum bo‘lgan. Uning modulini fizikada deb belgilanadi,

ga teng.

Elementar zarralar fizikasida elementar zarralarning bir – biriga aylanish reaksiyalari o‘rganiladi. Misol tariqasida elektron va pozitronning to‘qnashuv reaksiyasini ko‘raylik. Pozitron – barcha ko‘rsatkichlariga ko‘ra elektronga o‘xshash zarradir, faqat elektr zaryadi musbat va ga teng. Demak, elektron va pozitron to‘qnashgunga qadar ularning to‘liq zaryadi bo‘lgan.

To‘qnashuv paytida elektron ham, pozitron ham yo‘qolib, ularning o‘rniga ikkita gamma kvanti hosil bo‘ladi. Gamma kvantlar neytral bo‘lgani uchun, bu reaksiyada zaryadlarning miqdori saqlanar ekan. Elementar zarralar fizikasining butun tajribasiga ko‘ra, zarralarning har qanday reaksiyalarida elektr zaryadlarning umumiy miqdori saqlanar ekan - bu tabiat qonuni ekan.

Mexanikada uchta saqlanish qonuni – energiya, impuls va impuls momentining saqlanish qonunlari o‘rganiladi. Saqlanish qonunlari tabiatning eng muhim qonunlaridir, ularning umumiy soni cheklangandir. Zaryadning saqlanish qonuni – ulardan biridir. Elementar zarralar fizikasida zaryadning saqlanish qonunini tub ildizi ochilgan.

•  

Makroskopik dunyoda ham zaryadlarning saqlanish qonuni o‘rinli: yopiq sistemadagi zaryadlarning umumiy miqdori saqlanadi. Zarryadlar miqdorini harfi bilan belgilasak, yopiq sistema uchun saqlanish qonuni ikki shaklda yozilishi mumkin:

Makroskopik dunyoda ham zaryadlarning saqlanish qonuni o‘rinli: yopiq sistemadagi zaryadlarning umumiy miqdori saqlanadi. Zarryadlar miqdorini harfi bilan belgilasak, yopiq sistema uchun saqlanish qonuni ikki shaklda yozilishi mumkin:

(1)

O‘rganilayotgan sistema tashqi muhit bilan zaryad almasha olsa, saqlanish qonunida bu almashishni hisobga olish lozim. Buning uchun elektr toki tushunchasini kiritamiz. Elektr toki deb zaryadlarning tartibli harakatiga aytiladi. Tok kuchi elektr tokining sonli o‘lchovi bo‘lib, biron sirt orqali vaqt birligida o‘tayotgan zaryad miqdorini bildiradi. Ushbu sirt sifatida ko‘p hollarda o‘tkazgichlarning ko‘ndalang kesimi tushuniladi. Zaryadning saqlanish qonunida o‘rganilayotgan sistemaning tashqi yopiq sirti orqali o‘tadigan tok kuchi muhim. Musbat zaryadlar yopiq sirtdan tashqariga chiqsa (yoki elektronlar ichkariga kirsa) – tok kuchi musbat hisoblanadi. Zaryadlarning bunday harakati tufayli ichkaridagi zaryad kamayishi kerak, demak ekan, ularning yig‘indisi esa zaryadning saqlanish qonuniga ko‘ra nolga teng: