Sxemotexnika va

Amaliy qismi


Kuchlanish to‘g‘rilagichi va ko‘prik sxemalarni yig‘ish va ish tamoyilini o‘rganish
Buninguchun bizga diodlar, rezistorlar, manba va ossillograf kerak bo‘ladi.








Topshiriq:

1. 
   diodlarni to’gri va teskari ishlashini sinusoidal signal orqali tekshirishni ko’rsatuvchi sxemalarni yig’ing.
   
2. 
   diodli mostning ishlash prinsipini ko’rsatuvchi sxema yig’ing.
   

c) bajarilgan laboratoriya yuzasidan hisobot tayyorlang.
Nazorat savollari

1. Diodning asosiy hossalarini aytib bering.

2. Diod bu...?
3. Diodning ishlash tamoyilini tushuntiring.


4-laboratoriya ishi
Proteus dasturi asosida bipolyar va maydoniy tranzistorlarni
tadqiq etish


Ishning maqsadi: Proteus dasturi asosida tranzistor tuzilmalari va ishlash tamoyillarini tadqiq etish.


Nazariy qismi


Bipolyar tranzistorlar
“Tranzistor” to‘g‘ridan to‘g‘ri “boshqariluvchi qarshilik” deb tarjima qilinadi.
Tranzistorning asosiy hossasi quvvatni kuchaytirishdir.
Bipolyar tranzistorlar (BT)dagi “bipolyar” iborasi ularda ikki turdagi zaryad tashuvchilar: ham elektronlar, ham kovaklarishlatilishinii anglatadi.
4.1–rasmda bipolyar tranzistorlarning shartli belgisi keltirilgan:





4.1–rasm. Bipolyar tranzistorlarning sharli belgisi:p-n-p (a); n-p-n (b)
Tranzistor uchta elektrodga ega:emitter E, bazaB va kollektor K.
Elektrodlarning funksional vazifasi quyidagicha:
Emitter harakatchan zaryad tashuvchilarni yetkazib beradi. Baza boshqaruvchi elektrod vazifasini bajaradi, kollektor esa harakatchan zaryad tashuvchilarni yig‘ib oladi. Tranzistorlar ikki turga bo‘linadi:to‘g‘ri o‘tkazuvchanlikka ega (p-n-p) va teskari o‘tkazuvchanlikka ega (n-p-n) (4.1–rasm).
Tranzistorlarp ikkita elektron-kovak o‘tishga ega: emitterdagi EP va kolletordagi KP (4.2–rasm). Bu o‘tishlarning kengliklari putktir yordamida ko‘rsatilgan.

4.2–rasm. BT tuzilmasi: to‘g‘ri o‘tkazuvchanlik (a), teskari o‘tkazuvchanlik (b)
Maydoniy tranzistorlar
Maydoniy tranzistorlar ikki turda bulishi mumkin: boshqariluvchi p-n-o‘tishli (4.3– rasm) va zatvori izolyasiyalangan (4.4– va 4.5–rasmlar).

4.4–rasm. Boshqariluvchi n-p-o‘tishli MT shartli belgisi; p-kanalli (a); n-kanalli (b)

4.5–rasm. Kanali induksiyalangan MDYA-tranzistor shartli belgisi; p-kanalli (a); n-kanalli (b)

4.6–rasm. Kanali qurilgan MDYA-tranzistor shartli belgisi; p-kanalli (a); n-kanalli (b)

MTlarning ikkala turi ham BTlardan kirish qarshiligi kattaligi ajralib turadilar. Zatvori izolyasiyalangan MTlarda esa yana kirish va chiqish zanjirlari galvanik jihatdan bir-biridan ajratilgan.

Maydoniy tranzistorlar bipolyar tranzistorlarnin analogi hisoblanadi, ya’ni ular ham kuchaytirishga mo‘ljallangan, ularda ham uchta elektrod mavjud: istok I, zatvor Z va stok S.
Funksional vazifasiga ko‘ra istok emitterga o‘xshaydi, ya’ni harakatchan zaryad tashuvchilarni yetkazib beradi. Zatvor, baza o‘xshab boshqaruvchi elektrold vazifasin bajaradi. Stok esa kollektor kabi harakatchan zaryad tashuvchilarni o‘zida jamlaydi. To‘g‘ritinchi elektrod – asosga kelsak, uning vazifasi tranzistorning ishlash tamoyilini o‘rganish vaqtida ko‘rib chiqmiz.
MTlarning asosiy hossasi, BT kabi quvvatni kuchaytirishdir.