Т а ъ л и м в а з и р л и г и н и з о м и й н о м и д а г и т о ш к е н т д а в л а т п е д а г о г и к а

Т аянч туш ун ч ал ар .
Рафтар, турун ж , м унаббат, ру та рам з, м аргулон.
С авол л ар .
1
. Ҳ алк амалий сан ъати н и н г кандай ту р л ар и м авж уд , улар ни н г кадимий 
номларини биласи зм и ?
2. И слим ий сўзи н и н г маъноси?
3. Гирих сўзи ни н г м аъноси?
4. М ураккаб сўзн и н г маъноси?
5. Рам з сўзи ним ани ан глатади?
6
. 
Н акш элем ентлари ни н ам ун асин и айтинг.
Н аққ ош ли к сан ъ ати да к ом п ози ц и я н и п г 
тутган ўрини
У зб ек х а л к а м а л и й б е з а к с а н а ъ т и н и н г т у р л а р и д а н б и р и б ў л ган
наккош лик хдпким изнинг кун д али к хдётидан янад а ч у к у р р о к ўрин эгаллаб 
к ел м о к д а. Н акк о ш л и к са н ъ а ти х.ам б о ш к а с а н ъ а т ту р л а р и каби ў зи н и н г 
ком позиция к о н ун и ятлари га, б аж ари ли ш у с у л л ар и га ва ал б атта ранглар 
гарм ониясин и нг ўзи га кос й ўн ап тири ли ш ига эга
Н аккош ликда аш ёларга бадиий иш лов бериш ва бин оларни нг миллий 
безак иш ларида кўлланилунчи накш ком позицияларини ўзи га хос богликлиги 
ва умум ийлиги мавжуд.
Н акш даги элем ентлар кайта иш ланган ў си м л и к хай во н о т дунёсининг 
эн гн г содд а сти ллаш ти ри лган холатид аги кўрин и ш лари бўли б, нақш компо- 
зи цияларинин г асоси й кисм лари ни таш ки л этади.
А лбатта накш ком п озицияларида ран г тусларин и нг хам апохида ўрни 
бор. Н а к к о ш л и к д а н а к ш э л е м е н т л а р и , б е з а к л а р в а т у р л и т у м а н
ш а к л л а р , 
ком п озиц и я 
кон у н и ятл ар и д ан
таш к ар и
уни 
бўяш д а 
кўлланилади ган б ў ё қ турлари ва улар ни н г ўзи га ҳос хусусиятлари. ранг 
туслари, ран г колорити. ран гларнинг хам оханглиги ва шу кабидар мухим 
ахам и тга эга. А гард а би з халк х у н а р м а н д у с тл а р и т о м о н и д а н и ш л ан ган
н акш н а м у н а л а р и н и к у за т а д и г а н бўлсак, уларнипг у ёки бу ранг туслари 
таъсирига. яъни ранг колоритига б ў й су н д и р и л ган л и ги н и кўрам из, Ш унга 
кўра ж игар ранг, хаво ранг, яш ил ран г ва ш у к аб и р а н гл а р м у ҳ и ти га 
ў р а л га н н акш ва н акш к о м п о з и ц и я л а р и яратилади.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Накш ком нозицияларини бўяш да бир рангнинг бир неча х.ил туслари 
кўллан и лади , б у н д а о к б у ё к асоси й ўри н н и эгал л ай д и . А кв ар ел ь б ў ё қ л а р и
б и лан
когозга 
и ш лан ган
накш ларни 
бўяётганда 
эса 
сув 
рангни 
о члаш тирувчи восита си ф ати д а катта ахам иятга эга.
Ш у н и э с д а т у т и ш л о з и м к и , а й р и м б ў ё к л а р н и б и р - б и р л а р и
аралаш тириш да баъзи бир - 
э х т и ё т
чорадарини кўриш лозим бўлади. Чунки 
тўқ ранг ту си га эга б ўлган бўёк таркиб ига бош ка ранг аралаш ти рилса унин г 
туси х.ам тў к л аш ад и . Б у э с а ўз н авб атид а ранг ту си н и н г д ар аж аси га таъ си р
этади. А йникса мой бўёкл ар и д а иш ланган накш ларнинг туслари кейинчалик 
туклаш иб, корайиб к ети ш и га мойил бўлади. А гарда накш лар у зо к вакг 
саклаш учун м ў л ж а л л а н г а н б ў л с а у л ар н и илож и б о р и ч а о ч и к р а н г
т у с л а р д а б ў яш тавси я этилади .
Ранглар ва у л а р н и н г туслари бадиий накш колоритни б ел ги лаш д а 
катта ўринни эгаллай ди . Ш ун га кўра ранг мухитини бирор бир ан и к ранг 
колоритига буй су н д у р и л ад и . М асалан ж игар ранг, хаво ранг, саргиш ёки 
кизил 
ранглар 
м у х л ти д а 
иш ланган 
накш 
ком позициялари 
ш улар 
ж ум ласидандир.
Накш ком п ози ц и лари бўлак (раппорт) лар дан таш ки л топ иш и билан 
биргаликда ритм ик такрорлан и б келади. Н аккош усталар уз иж одларида 
ислимий. гирих ва м у р аккаб турларидаги накш ком позицияларидан кенг 
ф ойд аланад илар.
Н а к к о ш л и к с а н ъ а т и н и н г ў зи га хос б и р неча м ак таб л ар и м а в ж у д
б ў л и б , улар, Т о ш к е н т, Ф ар го н а, Х оразм, С ам арканд ва Бухоро си нгари
й унали ш лари га эга.
Бу м актаблар би р -б и р и д ан элем ентлари билан, ранг туслари ва накш
ком п озиц и ялари , т у зу л и ш и н и н г ўзи га ҳослиги билан аж ралиб туради.
Накш ва накш элем ен тлари ном ланиш и алохида д и ккатга сазов ор 
б ўлиб, улар таб и и й ў си м л и к ва предм етлар, уста ва уларнинг яр атил ган
ж ойлари ни н г н о м л а р и б и л ан хам аталади . У лард ан: н овд а, л о л а , ■
гул 
к алам пи р, ш об арг, м ад охи л, ойгул, бофта, себарг, турунж , «м аш хадий», 
«арабий», «и сф ахон и й» ва хоказолар. Н ақш ком позициялари т у зи ш д а