Т а ъ л и м в а з и р л и г и н и з о м и й н о м и д а г и т о ш к е н т д а в л а т п е д а г о г и к а

Таянч т у ш и н ч а л а р
М ўж аз, гарм он ия, ф актура, контраст, зар гал д о к , зайнови
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

С аволлар:
1. К онтраст сўзи нимани ан гл атад и ?
2. Ранглаш боски члари ни айтинг.
3. Ранг уйгунлиги нима?
4. Н аккош ликда асосан кайси р ан г туси иш латилади?
Н ақш к оп ози ц и ял ар и тузи л и ш и н и н г асосий 
қ он ун ия тл ари
И ж одкорлик инсон и ят о н ги н и н г м ўж изасидир. У киш илар рухиятига 
таъсир этиб, м аънавий олам и н и б ой и тади . У ста наккош бирон бир накш 
композициясини яратар экан, ал б атта таби ятд ан илхом олади ва ундаги 
мавж уд гўзалликни янада ж о зи б ап и р о к акс эттири щ га ҳаракат килади.
Ҳ алк ам алий безак сан ъ ати н и н г кайси бир ту р и бўлм асин унинг 
зам инида 
накш 
элем ен тлари
“ К ом п озиц и я” 
ётади. 
М авж уд 
накш 
элем ентларини маълум конун ко и д ал ар га амал килинган холда композиция 
тузиш н инг 
ўзи га 
хос 
усуллари
бор. 
О ддий 
бодом
ёки 
калампир 
элем ентларидан н аккош ли к, ган ч ко р л и к, ёғоч ўй м акорлиги ва б ош ка шу 
каби ҳалқ амалий сан ъати ту р л ар и д а ўзи га хос накш н ам уналарини яратиш
м у м к и н .
Композиция
- лоти н ча с ў з б ў ли б, ж ойлаш тириш , куриш , тузиш деган 
маънони англатади. 
Бун да тан лан ган
накш
нам унасига 
кўра унииг 
элем нтлари когоз ю засид а б и р -б и р и га бо ғл и к холда ж ойлаш ти рлиб , яхлит 
композицияни хосил килади.
И сталган мавзу м азм у н и га м ос келадиган накш ком позицияларини
тузиш да, аввал кўплаб хом аки иш лар, эскизлар иш ланади ва улардан энг 
чиройли нам уналар тан лаб о л ин ад и. Накш ком позицияларини тузи ш да 
элем ентлар ўрнини алм аш ти ри ш ,' қўш и м ча элем ентлар киритиш оркали 
ун ин г м азм унини янад а б о й и ти ш кабилар хам мухим ахам и ятга эга. Н акш 
м азм унини и ф од алаш да ко м п о зи ц и ян и н г асосий к онун и ятлари га риоя 
килиш лозим. Булар к о м п о зи ц и яд а бир бутунликни, элем ент, шакл, 
рангларнинг 
такрорлан и ш и
ва 
улар 
ўртасидаги
ўзаро 
богликлли к 
ком позициянинг тар ки б и й ки см и бўлган ранг ту сл ар и н и н г маълум бир 
колоритга бўй сун дури ш дан и борат.
К ом позиция тузи ш д а си м м етр и я, ритм, м арказ топиш стилизация, 
м увозанат 
каби 
кон у н и ятл ар га 
ам ал 
килинади. 
Ш унингдек, 
накш 
нам уналарини 
ту зи ш д а 
я н а
ком п озиц и ян и нг 
куйидаги 
асосий 
конуниятларига риоя килиш керак.
- чизиладиган накш ком п озиц и яси н и ш акл, ўлчам ва таксим ларин и
мўлж алга олиш .
- ком п озиц и ян и нг якка ёк и қўш банддан иборат бўлиш лигини назарда
тутган холда тан об (ясо вч и ) элем енти ш аклларини ж ойлаш тириш .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- ком позиц и яга новда, барг, гул, ш о б а р г ва бош ка накш
эл ем ен т­
ларин и киритиб м у кам м алл аш ти р и ш .
- накш бандини боф та, ш укуф та эл ем ен тл ар и билан бо гл аб бойитиш .
- ком п ози ц и й н и н г асосий ш акли (р ам каси н и ) у м у м лаш ти р и б ва шу
накш ни номлаш .
С им м етри к ж ойлаш уви ва р ан гл ар м уттан о сиб л иги ни саклаш улар 
м устакил накш чизиш ж ар аён и д а у н и н г кисм лари ўртаси даги боғлиқлик. 
Накш элем ен тлари ва ш аклларни н г ў қ ч и зи ги га нисбатан т е н г равиш д а 
ж ойлаш уви, ран г ту сл ар и н г бир - б и р и га м у в о ф ф и к р авиш д а накш си ртига 
ёйилиш и, турли гуллар, н овд алар ва шу каби ш аклларни н г у зв ий ритм ик 
ж ихатдан боғлан и ш и ва шу к аби лардан иборатди р.
Т ал аб ал ар н и н г таж р и б алар и ва бад ии й ижодий к оби лятлари ни янада 
ўстириш м аксади да уларга кўп рок м у стак и л бадиий накш лар чиздириш
тавсия этилад и . М устакил накш ту зи ш м аш гу л о тл ар и д ан олдин талаб алар 
халк 
усталари
там он и д ан
баж ари лган
накш
н ам уналарини 
кузатиб, 
ўрганад илар у ёки бу накш н ам у н алар и д аги ўхш аш ва ф ар к килувчи 
ж иҳатлар, ўзгача тузи лиш д аги накш эл ем ен тл ар и н и излаб т о б ад и л ар ва 
керак б ўлган такд и рд а улардан н ам у н алар кўчи ради лар. Ш ун и нгдек улар 
м узейлар, уй лар ва м ам урий б и н о л ар н и ички ва таш к и там о н л ар и н и
безатиш д а кўллан и лган накш ту р л ар и б и л ан хам тан и ш и б бор ад и л ар ва 
нам уналар кўчирадилар.
Н акш
элем ентлари
билан 
тан и ш т и р у в
м аш гулотларид ан таб и ат 
кўйнига чиқиб м аш гулотлард а ўр ганган н азарий х ам д а ам алий билим , 
м апакалари 
асоси да 
ў си м ли клар, 
х а й в о н о т
дун ёси н и
кузатадилар. 
С тили зац иялаш ти ри ш оркали ш ак л л ар н и н г бадиий тасв и р л ар и н и хосил 
килиш билан бевосита ш уги ллан ади лар.
Т ал аб ал ар га махсус кетм а-кетлик а с о си д а тузи л ган ран гли ёки ок-кора 
ф отосуратлард ан ф ойд алани ш оркали ту ш и н ч ал ар бериш хам я х ш и натиж а 
беради.
М устаки л накш к ом п ози сти ялари н и ту зи ш оркали та б и а т гўзаллигин и
ч укуррок хис этиб, бадиий д и д л ар и н и р и во ж л ан ти р и б б о р ад и л ар . У ларга 
сим м етрия ва асси м етрия, ритм каби к о и д ал ар х акид а т у ш у н ч а л а р бериб 
бори лади ва улар ам алий иш лар ж ар аён и д а ян ад а м устахкам лан ади .
Симметрия
-те н гл и к деган м аънони ан гл атад и . Э лем ен тл ар и и и н г бир 
ўк чи зи к м аркази атроф ида би р хил ў л ч ам д а ж о й л аш и б , б и р бутун ва тугап 
кўриниш ид а 
бўлиш ини 
таъ м и н л ай д и . 
Н акк о ш л и кд а 
элем ентлари ии н г 
бўлаклари “ Р ап п орт”, в а б ў л и н и ш ж о й л ар и н и “ Т акс и м ” дей и л ад и .
Йўл ичига чизилган хош ия н акш лари си м м етр и к р ап п о р т тарзида 
даврий (яъни ритм ик) так рорлани б келади. Б адиий н акко ш л и кд а эса ритм 
накш элем ен тл ар и и и н г маълум тар т и б ва о р ал и гд а узлуксиз так р о р л ан и б
келиш ини билдиради.
Ассиметрия
коиуни эса си м м е т р и я н и н г айнан теск ар и си бўлиб, 
к о м п озиц и ян и н г м увозанат кон ун и га амал кили нм ай накш элем ентлари даги
ди н ам и к харакатни и ф одалайди. Б у н д а н акш элем ен тл ар и ў қ чизиги ва 
марказ каби ш артли б елги лари га риоя к и л и н м аган х олда ж ойлаш ти рилад и.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

А сим м етрик накш лар к ўп рок наво калам, васса, токча, мавзули 
паннолардан: м аж нунтол, анор гули, гулд аста ком позицияларида учрайди . 
М устакил иж од оркали талабалар янги накш н ам уналарини яратар эканлар. 
ранглар ж озибаси ва ёркинлнгини хам алохид а хис эта бош лайд илар. Чунки 
ранглар асосан накш нинг нафис ва нозикли ги н и кўрсатиб беради. Накш 
н ам уналарида ю за ва шакл оралиги га бери лаётган ран глар сони канчалик 
кўб бўлса, композиция янада чиройли ва гўзаллаш иб боради.