T abdraxmanov

Amaliyotni o‘tashda talabaning vazifalari. Tuproqshunoslik yo‘nalishiga yuborilgan talaba, amaliyot davrida quyidagilarga amal qilishi lozim:

1. 
   Amaliyot dasturida ko‘zda tutilgan topshiriqlarni to‘liq bajarishi;
   
2. 
   Amaliyot ob’ektining ichki tartib qoidalariga bo‘ysunishi;
   
3. 
   Mehnat muhofazasi, texnika xavfsizligi hamda ishlab chiqarish sanitariya qoidalarini o‘rganishi hamda qatiy rioya qilishi;
   
4. 
   Berilgan topshiriq va uning natijalari uchun shu korxona ishchilari qatori mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishi;
   
5. 
   Kundalik daftar yuritishi, chizmalar, amaliyotni o‘tkazish bilan bog‘liq tasvirlar va boshqa amaliyot topshiriqlarini bajarishi;
   
6. 
   Amaliyot rahoariga barcha natijalar bo‘yicha yozma ravishda hisobot berishi va uni maxsus komissiya huzurida himoya kilishi lozim.
   

Ishlab chiqarish amaliyotining maqsad va dasturi. Amaliyotning maqsad va dasturi talaba ishlab chiqarish amaliyoti o‘tayotgan tashkilot ish xususiyatlaridan va diplom yoki kurs ishi uchun material jamlash maqsadida amaliyot rahbaridan olgan topshiriqdan kelib chiqqan holda ma’lum darajada o‘zgarishi mumkin. Shunday bo‘lsada, amaliyot davomida talaba bajaradigan ish, uning kelajakda tuproqshunos yoki agrokimyogar mutaxassis sifatida amalga oshiradigan asosiy faoliyat turlarini o‘z ichiga olishi lozim. Shu sababdan ishlab chiqarish amaliyoti dala va laboratoriya sharoitida olib boriladigan ishlarning o‘zaro davomiyligini ta’minlashi lozim.
Dala sharoitida olib boriladigan ishlab chiqarish amaliyoti dasturi o‘z ichida tuproqlarning va tadqiqot olib borilayotgan hududdagi tuproq qoplamining paydo bo‘lish shart-sharoitlari, tuproqlarning turli joylarda tarqalishining landshaft-geokimyoviy qonuniyatlari hamda ularning antropogen harakatlar ta’sirida o‘zgarishini tadqiq qilishdan iborat. Bu ma’lumotlar asosan tuproq xaritalarini tuzishda foydalanish mumkin. Dala amaliyoti davomida talaba mustaqil ravishda tuproq kesmalarini tavsiflashi orqali tuproq morfologiyasi sohasidagi o‘z bilimini mustahkamlashi va mukammallashtiriga erishishi lozim.
Kesmalarning morfologik tavsifini amalga oshirishda Kesmalarni “Tayanch shkala”lar asosida tavsiflash tuproq yon kesmasi to‘g‘risida mukammal morfologik ma’lumot olishni ta’minlaydi, har bir gorizont doirasida tuproq tarkibining tuzilish xususiyatlarni aniqlashga yordam beradi hamda olingan ma’lumotlarni matematik usulda qayta ishlashga imkoniyat yaratib beradi. Kesmalar tavsifini dala daftarlari yoki maxsus ishlab chiqilgan perfoxaritalarda aks ettirish olingan morfologik ma’lumotlarni keyingi matematik tahlil qilishga asos yaratadi. Dala amaliyoti davomida tuproq bilan tanishishning asosiy unsurlaridan biri bu har bir tuproq qatlamining genetik gorizont qalinligi va boshqa morfologik ko‘rsatkichlarining hududiy o‘zgarishini baholashdir. Bu ishni tuproq qazilmalari yoki bir turdagi tuproq taksoni kesmalarida ishlash davomida amalga oshirish mumkin.
Talaba tuproq xaritasini tuzish davomida zamonaviy o‘quv qo‘llanmalari va qurollaridan foydalangan holda turli tabiiy sharoitlarda qanday harakat qilish, o‘simliklarni, rel’efni, tuproqni tashkil qiladigan jinslarni tavsiflash, topografik xarita, aerofoto va kosmik suratlardan foydalanishi mumkin. Qolaversa, tavsiflangan tuproq kesmalari, qazmalar asosida xaritaga tuproq taksonlarining tarqalish konturini ko‘chirish malakasini egallashi kerak.
Tuproqni u yoki bu taksonga kiritish xalqaro tuproq tasnifi asosida amalga oshiriladi. Agar tuproqni ta’riflashda biror-bir mahalliy atama ishlatiladigan bo‘lsa uni qavs ichida yozib, asosiy nomi esa xalqaro tuproq tasnifi bilan berilishi kerak. Agar tadqiq qilingan tuproq tasnifi noaniq bo‘lsa yoki qabul qilingan tasnif tizimiga kirmagan bo‘lsa, u holda ishchi atamalarni qo‘llash mumkin. Lekin bu kesmalarni tavsiflash vaqtida alohida qayd etilgan bo‘lishi kerak.
Tuproq xaritasini tuzishdan tashqari tuproq amaliyoti dasturi o‘z ichiga boshqa dala ishlarini ham olishi mumkin. Xususan, agrokimyoviy xaritalash, agrokimyoviy hamda tuproq va biosferaning boshqa tarkibiy qismlarining turli toksik moddalar bilan ifloslanishi bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator dala va vegitatsion tajribalar, tuproqlarning agrofizik xususiyatlarini aniqlash ishlar va boshqalar.
Ilmiy yoki ishlab chiqarish tashkilotlari laboratoriyalarida olib boriladigan amaliyotning asosiy maqsadi tuproqshunoslikning biror-bir nazariy yoki amaliy muammosining yechimiga qaratilgan namunaviy tajribalar yoki biror-bir yangi usulni o‘zlashtirishdan iborat. Bunda o‘quv rejasida amalga oshirilishi ko‘zda tutilmagan hamda fakultet laboratoriyalarida mavjud bo‘lmagan asbob va uskunalar yordamida biror yangi usulni o‘zlashtirishga qaratilgan tajribalar olib borish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Amaliyotning maqsadi sifatida tuproq va agrokimyo laboratoriyalarida bir qator tahliliy ishlarni bajarish ham qabul qilinishi mumkin. Bunday ish natijasida talabaning o‘quv jarayonida o‘zlashtirgan kimyo-tahliliy tadqiqot malakasi yanada mustahkamlanishiga erishiladi. Talaba bajaradigan bu kabi ishlar dasturiga iloji boricha keng qamrovli, xususan, o‘quv dasturiga kirmagan tekshirishlarni ham kirtish maqsadga muvofiq (7-jadval).
7-jadval
Cho‘l mintaqasi taqirli tuproqlarining neft uglevodorodlari bilan ifloslanish darajasi, mg/kg

Kesma nomer lari

Kesma qatlamlari