T a’m irlashga yaroqlilik ko‘rsatkichlari g o st

r - cd +ck.t. n a 
/1 crv
T,.q +Tt o rja 
(1.53)
bu yerda Cd — yangi detal yoki tutashm an in g narxi, so‘m; Ckl — d e ­
tal (tutashm a)ning boshlang'ich yoki t a ’mirlash o ‘lcham iga m oslab 
qayta tiklash narxi, so‘m; Tla — m ashin a (agregat)ning to ‘liq resursi 
m obaynida uni almashtirishlar soni; 7^q ; Tto — detal (tutashm a)ning 
ta ’mirlashga qadar va ta’mirlashlar oralig‘idagi haqiqiy resurslari.
D etal chidamliligini oshirishning texnologik usullari. 
T ex nik a- 
ning, xususan, mashinasozlikning rivojlanishi m ashinalam ing ch id a m ­
liligini oshirish m uammosini m o d d iy boyliklam i va ishchi k u c h la ri- 
ni tejash nuqtayi nazaridan n ih o y a td a aham iyatga m olik m asalaga 
aylantirdi ham d a bu m uam m oni h al etishga loyihalovchilar, tex - 
nologlar, foydalanuvchilar, sh u n in g d e k , h a r xil ixtisoslikdagi o lim - 
larni jalb qildi. Bu hol m ash in alam ing xizm at m uddatini o sh irish ga 
d oir konstruktiv va texnologik ta d b irla r ishlab chiqish h a m d a u lar- 
ga qarov o ‘tkazishning oqilona u su llarin i yaratish im konini b erib gi- 
na qolm ay, fizika, kimyo va m etallsh u n o slik fanlarining y u tu q lari 
asosida m ashinalam ing ishqalanishi, yeyilishi va m oylanishi h a q id a
ta ’lim asoslarini yaratish im k o n in i h a m berdi. M ashinalar ishlab 
chiqaruvchi korxonalarda, oliy o ‘quv y u rtlari kafedralari va ta rm o q
ilmiy tekshirish oliygohlari lab o ra to riy a la rid a olim lar bu m u a m m o
bilan keng ko'lam da shug'ullanm oqdalar, unga bag'ishlab m u n tazam
ravishda kengashlar, a n ju m an lar o 'tk a z ilm o q d a , shu m a s a la la r 
yuzasidan m onografiyalar va k o ‘plab m aq o lalar n a sh r-q ilin m o q d a
[2, 20, 28, 31, 32, 32, 34 va b o sh q a la r],
M ashinalam ing chidamliligini oshiradigan asosiy texnologik tad - 
birlarga quyidagilami kiritish m um kin: m ashinalam ing turli ish sharoit- 
lari uchun yeyilishga chidamliligi yuqori b o ‘lgan ashyolar ishlab chiqa- 
rish va ulardan shakli va o ‘lcham lari jih a tid a n tayyor detallarga yaqin 
b o ‘lgan yuksak sifatli tanavorlar (zagotovkalar) tayyorlash; berilgan 
aniqlikda va o ‘lchamlari bo‘yicha d e ta lla r tayyorlash im konini beruv- 
chi texnologik uslublarni ishlab ch iq ish ; ishonchlilikning tegishli

---

ko'rsatkichlariga mos keluvchi ashyolar, tanavorlar va tayyor buyumlar 
sifatini nazorat qilish u sullarini q o ‘llash; turli ish sharoitlarida yeyi- 
lishga va sinishga qarshiligi yuqori darajada bo'lgan m ashina detallari 
ish sirtining talab etilgan darajada sifatli b o ‘lishini t a ’minlaydigan 
m ustahkam lovchi ishlov berish jarayonlaridan foydalanish.
M ashina detallarining chidamliligi (yeyilishga chidamliligi)ni oshiruv- 
chi texnologik usullarni quyidagi guruhlarga ajratish m um kin:
• kim yoviy-term ik ishlov berish: sementlash, azotlash, xromlash, 
sian, silitsiy, alum iniy, sulfid qoplash va hokazo;
• term ik ishlov berish: sirtini alangada, yuqori chastotali tokda, 
elektrolitda toblash, lazer n u rid a mustahkamlash;
• kimyoviy ishlov berish: c h u q u r qilib anodlash, oksidlash, fos- 
fatlash;
• sirtini qayishqoq deform atsiyalash: shariklar va qattiq qotish- 
m alard an yasalgan roliklar dum alatib m ustahkam lash;
• olm os bilan tekislash; zarblab m ustahkamlash; gidravlik jilolash 
va hokazo;
• elektr uchquni bilan m ustahkam lash;
• galvanik qoplam alar hosil qilish: xromlash, nikellash, ta ’mirlash, 
rodiylash, kum ushlash, bo rlash , qalay yurgizish, q o ‘rg‘oshinlash va 
q o tish m alar qoplash;
• kimyoviy q oplam alar hosil qilish: nikellash, xrom lash, kobalt 
bilan va nikel-kobalt qotishm alari bilan qoplash;
• sirtga antifriksion xossalar berish usullari; grafitlash, dum alatish 
o rqali o ‘yiqlar, ariqchalar hosil qilish, vakuum da qoplam a qoplash, 
m olibden disulfid qoplash, friksion latunlash va bronzalash — OAAIB 
(oxirida abrazivsiz an tifriksion ishlov berish), plastm assalar qoplash 
(uyurm ali va gaz alangali usullar), changitib m etallash;
• elektr yoy elektr-shlak, tebranm a yoy usulida suyuqlantirib qoplash.