T a’m irlashga yaroqlilik ko‘rsatkichlari g o st

T 
=
m. s
n 
m
_ Ü T>1' ' gJ-t| + 
' 9b.t|
ivh
(1.49)
bu y e rd a 71,, 7^, — x izm a t m u d d a ti m o b a y n id a va b u tk u l 
ta ’mirlashning o ‘rtacha m ehnat sarfi, k ishi-soat; q.jt qbl — tegishli 
t a ’m irlash tu rlarin in g razryadli k o effitsien ti; n, m — m ashinani 
ta ’m irlashlar soni; 
xizmat m uddati m obaynida m ashinaning
bajargan ishi, ga (tonna).
T a ’mirlash (joriy va butkul) jaryonlari b o ‘y icha texnologiyaboplik 
koeffitsientini m ashinaning ishlash q o b iliy atin i tiklashdagi aktiv 
m ehnat sarfini uni ta ’mirlashdagi aktiv h a m d a yordam chi m ehnat 
sarflari yig‘indisiga b o ‘lish orqali hisoblab to p ish m umkin:
bu yerda a; yo — paxta terish m ashinalarini t a ’m irlashdagi aktiv va 
yordam chi m ehnat sarflarining indekslari.
Kelajakda yaratiladigan paxta terish m ashinalarida m ehnat sarfi- 
ning yordam chi qismi nolga yaqin bo ‘lishi kerak. N atijada ularning 
solishtirma m ehnat sarfi keskin kam ayadi, texnologiyaboplik koef­
fitsienti nolga yaqin bo'ladi, bu hol m ashinalam ing ta ’mirlashga yaroq- 
liligi ko‘rsatkichlarini ancha oshiradi.
Traktorlar va qishloq xo‘jaligi m ashinalarining t a ’mirlashga yaroq- 
liligi darajasini 
quyidagi asosiy y o ‘nalishlarda oshirish lozim.
1. Yangi yaratiladigan va zamonaviylashtiriladigan (modemizatsiya 
qilinadigan) m ashinalar va ularning elem entlari (tez yeyiladigan d e ­
tallan va tutashmalari, mahkamlash detallan, dum alash hamda sirpan- 
ish podshipniklari, ajraladigan birikm alari shlanglari, quvurlari va 
hokazo)ni m um kin qad ar bir xillashtirish h a m d a standartlashtirish 
kerak.
2. Qismlarga ajratmasdan buzilgan joyini aniqlash usullari yordami- 
da mashinaning texnik ahvolini tez va to ‘g ‘ri baholash ham da uning 
qoldiq resursini oldindan aytib berish im koniyatini ta ’minlash kerak 
(haydovchi oldidagi shchitda ishonchli n azorat asboblari majmuyi, 
tuynuklarda qarash teshiklari va shu kabilar m avjud b o iish i darkor).

---

3. M ajburiy tex n ik qarov ishlari sifatini yaxshilash va davriyligini 
oshirish, ularni o ‘tkazish uchun sarflanadigan vaqt, m ehnat ham da 
pul m ablag'larini kam aytirish (m oylanadigan joylar sonini qisqarti- 
rish, moylash ishlarining davriyligini oshirish, markazlashtirilgan va 
avtom atlashtirilgan moylash tizimlaridan, shuningdek, yonilg'i ham ­
da suv quyish tizim laridan keng koMamda foydalanish, rezbali birik- 
malarining o ‘z - o ‘zidan buralib bo'shashiga barham berish, rostlashlar 
barqarorligini, xizm at ko'rsatishlar imkoniyatini, ish organlarini qism - 
larga ajratm asdan charxlash imkoniyatini oshirish va hokazo) zarur.
4. M ashinalarn ing ishlamay qolishlarining oldini olish, aniqlash 
va bartaraf etishg a m oslashganligini oshirish (ishlam ay qolish paydo 
b o ‘lishi m um kinligi haqida ogohlantiradigan nazorat signalizatsiyasi 
tizim ini ishlab ch iq ish, tez yeyiladigan detai ham da tutashm alarni 
qulay va oson o linadigan qilib joylashtirish, ajratilgan tutashm alarni 
to ‘g‘ri o ‘rnatish u c h u n nazorat belgilari q o ‘yish va hokazo) kerak. 
Ishlam ay qolishlarni b artaraf etish uchun sarflanadigan vaqt, m eh ­
nat va pul m ab lag 'larin i kamaytirish lozim.
5. Mashinaning ta’mirlashga moslashganligini oshirish, ta’mirlashlararo 
va ta ’m irlashgacha b o ‘lgan resurslami ko‘paytirish, ta ’mirlashga sarfla­
nadigan vaqt, m ehnat va pul mablag‘larini qisqartirish (qismlarga ajratish 
va yig‘ish texnologik jarayonini osonlashtirish va soddalashtirish, yeyi­
ladigan va baza detallarini tiklash chog‘ida o ‘m atish uchun ularda 
o ‘rnatish m arkazlari ham da sirtlari boMishi, ta ’mirlash o ‘lchamiga 
moslab ishlov beriladigan detallarda m etall d o ‘konlari (magazinlari) 
va m ustahkam lik zaxirasi boMishi, ta ’mirlash o ‘lchamlariga ega boMgan 
detallar ro‘yxatini kengaytirish, bir tom onlam a yeyiladigan detallam i 
olib qo ‘yish yoki burib qo'yish imkoniyatini yaratish, bir nomdagi 
detallam i to ‘liq o ‘zaro almashtiriladigan qilish va hokazo) kerak.
6. M ashinaning saqlashga qo ‘yishga va tashishga moslashganligini 
oshirish (m ash in alarn in g ochiq m aydonlarda texnik ahvoli yom on- 
lashmagan holda uzoq vaqt saqlanishini ta ’m inlash, mashinadan olish, 
konservatsiyalash va yopiq xonalarda saqlash lozim boMgan detallar, 
uzellar h am da m exanizm lar ro‘yxatini a n c h a qisqartirish, bo‘yoq va 
korroziyaga qarshi qoplam alar sifatini yaxshilash, m ashinada uni 
saqlashga q o ‘yish uch u n tayanch m oslam alar boMishi, tashish vaq- 
tida m ashinaning yoki undagi alohida uzel va agregatlarning but holda 
saqlanishini ta ’m inlaydigan amortizatsiyalovchi ham da dempferlovchi 
tuzilm alar sifatini oshirish va hokazo) zarur.

---

7. 
M ashinalar tuzilishini ularning alo h id a u z e lla ri, m exanizm - 
lari va agregatlarining m ustaqilligi oshadigan h a m d a ularni m um kin 
b o ‘ladigan yo‘nalishda takom illashtirish kerak.
Oxirgi talab hozirgi vaqtda n ih o y atd a m u h im ah am iy at kasb 
etm o q d a, chunki h ozir m ashin alarning ishlash q o b iliy atin i tiklash 
am aliyotida ishlam ay qolishlarni b a rta ra f e tish va t a ’m irlashning 
agregat usuli singari ilg‘or usullar jo riy e tilm o q d a .
Traktorlar va qishloq xo‘jaligi m ashinalarining t a ’mirlashga yaroq- 
liligiga doir talablar aniq bajariladigan va nazorat qilinadigan bo'lishi 
uchun talablardan har biriga oid aniq baholash k o ‘rsatkichlari maj- 
muyi hamda tegishli miqdoriy m e’yorlar ishlab chiqilishi zarur.
M asalan, d e ta lla r va uzellarn i b ir x illash tirish koeffitsienti, 
m ahkam lash detallari va dum alash podshipniklarini m e’yorlashtirish 
koeffitsienti va shu kabi boshqa texnologik k o ‘rsatk ich lar ishlab chi- 
qilgan.
Bunday koeffitsientlami ham da mashinalarning ta ’mirlashga yaroq- 
liligini baholashning xususiy ko‘rsatkichlarini va ulardan har biri uchun 
m e’yorlarni ishlab chiqish sanoatga va ta ’m irlash korxonalariga ular 
ishlab chiqaradigan m ashinalarning ta ’m irlashga yaroqliligini eng 
m aqbul darajaga yetkazish im konini beradi.
Am m o aw allari ham , hozir ham iste’m olchi (shirkat va fermer 
xo‘jaliklari) nuqtayi nazaridan qaraganda, tra k to rla r va murakkab 
qishloq xo‘jaligi m ashinalarining ta ’m irlashga yaroqliligini baholash­
ning eng to 'liq ham da um um lashgan k o 'rsatk ich i m ashina-traktor 
parkiga texnik xizm at ko'rsatish va ta ’m irlash u c h u n sarflanadigan 
vaqt, m ehnat ham da pul m ablag‘lari b o ‘lib hisoblangan.
T a’mirlashga yaroqlilik ko‘rsatkichlari m ashinaning tuzilishi va tex­
nologik jihatdan m ukam malligiga qoldiq resurs yoki xizm at m uddati 
nuqtayi nazaridan um um iy baho beradi ham da uzo qq a chidam aydi- 
gan konstruktiv elem entlarining hajmi va u larni alm ashtirishning 
takrorlanishini, uzoqqa chidam aydigan n o konstruktiv elem entlarini 
qayta tiklashning takrorlanishini tegishli ulush lard a aks ettiradi. Yu- 
qorida aytilganlar munosabati bilan akademik A.l.Selivanov chidamlilik 
koeffitsientini aniqlash uchun quyidagi form ulani tak lif etadi: