T. C. Erciyes üNİversitesi sosyal b

e- Maturîdiyye
Ebu Mansur el-Maturîdî’nin ((v. 333/944) ismine atfen Maturidiyye olarak 
zikredilen mezhebin irade hürriyeti konusundaki yaklaşımı cebr-i mutavassıt 
(mutedil cebir) olarak nitelendirilen Eş’âriyye ile tefvîz-i mutlak (mutlak özgürlük) 
olarak vasıflanan Mutezile’nin arasında tefvîz-i mutavassıt (mutedil özgürlük) 
ş
eklindedir.
121
Bu görüşe göre, ilâhi irade, kulun iradesine göre şekillenir. Yani, 
Allah kulun istediği, tercih ettiği fiili yaratır. Yaratma yönünden Allah’a, yapma 
yönünden kula ait olan fiilde kulun tam bir sorumluluğu bulunmaktadır, çünkü ilâhî 
irade onun cüz’î iradesine göre yaratmaktadır. Fiili işlerken ortaya çıkan cüz’î irade 
yaratılmamıştır ve gerekli olan kudret o anda Allah tarafından yaratılmaktadır.
122
Fiilin yaratılmasını Allah’ın kula verdiği güce bağlayan Mutezile ile, kulun 
fiilde herhangi bir gücünün bulunmadığı, ancak kesb edebildiğini düşünen Eş’âriyye 
119
Eş’ârî, el-Lümâ, s. 41.
120
Taftazanî, Şerhu’l-Akaid, s. 190-198, Bağdadî, Mezhepler Arasındaki Farklar, s. 264, DİA, 
“Eşariyye”
Maddesi, c. 11. Şehristanî, Milel ve Nihal, s. 92-93, Kılavuz, a.g.e, s. 169.
121
Kılavuz, Anahatlarıyla İslam Akaidi ve Kelam’a Giriş, s. 170 
122
İzmirli, Yeni İlm-i Kelam, s. 72, Sabûnî, Maturidiyye Akaidi, s. 129, 135-36 

---

30 
arasında orta bir yol takip ederek, “fiilde yönler” kavramını ortaya atan ve fiili icad 
yönünden Allah’a, kesb yönünden kula isnad eden Maturîdî, fiilin vuku bulması için 
gereken kudreti (istitaati) ikiye ayırmış (kudret el-mümekkine ve kudret el-
müyessire) ve bu kudretin kulda yaratılmış olan ve sürekli yenilenen bi,r güç 
olduğunu savunmuştur.
123