Т ф. д профессор Абдукадиров А. А., магистр Валихонов А. А. Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети

Адабиётлар:
1) Қишлоқ хўжалиги махсулотларини сақлаш ва бирламчи қайта ишлаш технологияси Шаумаров Х.Б,Исламов С.Й Тошкент 2020 йил.
2) Қишлоқ хўжалиги махсулотларини сақлаш, қайта ишлаш ва ташиш жараёнида инновациялардан фойдаланиш Сулаймонов О.Н.,Салайдинов О.Ҳ., Фарғона 2011йил
3) Махсулотларни совуқхонада сақлаш Исамиддинов Мўминжон Тошкент 2013 йил
4) www.alamy.com/isometric-smart-warehouse-management-system
5) www.vicrious.com/posts/are-more-companies-moving-twords-smart warehousing-in-2022

TEZ BUZILADIGAN MAHSULOTLARNI AQILLI OMBORINI BOSHQARISH
TIZIMINI YARATISH
t.f.d professor Abdukadirov A.A., magistr Valixonov A.A.
Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti
Annotatsiya: Hozirgi kundagi zamonaviy aqilli omborlarni yaratishning yangi yo'llarini toppish va hayotga tadbig'ini tashkillashtirish bo'yicha izlanishlar, qishloq xo'jaligi maxsulotlarining yaroqlilik mudatini oshirish va istemolchilarga tezkor yetkazib berish yo'llarini topishga qaratilgan ilmiy izlanishlardan iborat.
Tayanch so'zlar: oziq-ovqat, tez buziladigan, aqilli ombor, qishloq xo'jaligi, avtomatlashtirish, iqtisodiy samaradorlik.
Hozirgi kunda yer yuzi aholisining soni shiddad bilan o'sib borayotgani hamma-mizga ma'lum. Shunga monan jahon aholisining ehtiyojlarga bo'lgan talabi ham oshib boradi. Oziq-oqat, kiyim-kechak, uy-joy va boshqalar. Bulardan biri bo'lgan oziq-ovqat maxsulotlari esa alohida o'rin tutadi. Oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtiruvchilar eng yirik tarmoqlaridan biri bo'lgan qishloq xo'jaligi mahsulotlari esa eng foydali va talabgir mahslotlarni istemolchilarga yetkazib beradi. Qishloq xo'jaligi mahsulotlar esa qolgan oziq-ovqat mahsulotlariga nisbatab istemolga yaroqlilik muddati eng kam mahsulotlar xisoblanadi. Zamonamizning hozirgi davrida bu muammolarning xal etish yo'llarridan biri bu Aqilli omborlar barpo etishdir. Hozirgi kunda Aqilli omborlarni barpo etish va ularning rivojlanish yo'llarini izlashga sabab bo'lmoqda.
Aynan shu muamoning borligi sababidan yetishtiruv yetkazib beruvchi hamda istemolchi o'rtasidagi muvozanat buzuladi. Bularning barchasini hal etish yangi ilmiy izlanishlarga sabab bo'lmoqda. Ya'ni oziq-ovqat sanoatini yanada rivojlantirishni talab etadi. Buning uchun avvalo mahsulot ishlab chiqaruvchi o'z ishlab chiqargan mahsulotining sifatli bo'lishini istasa albatta o'z omboriga ega bo'lishi shart. Ya'ni omborga to'playdi. Tez buzuladigan mahsulotlar uchun bu jarayon juda tez amalga oshirilishi kerak. Avvalo mahsulot iste'mol va yetkazish uchun qulay bo'lgan shaklda qadoqlansa so'ngra omborga olib kiriladi. Omborda esa u malum bir tatib shartlar bo'yicha joylanadi. Keyingi bosqichda savdo shahobchalarining talablari bo'yicha mahsulotlar yetkazib beriladi.
Bu jarayonlarni xal etisha avvalo sifatli mahsulotni kerakli shakl va ko'rinishda

qadoqlangandan so'ng unga alohida QR yoki boshqa yagona kod berish (kodda mahsulot haqida barcha ma'lumotlar berilgan bo'ladi). Omborga joylanayotgan payitdagi joy nomi(bo'lim xona raqmi va qavati) aynan qachon va kim tomonidan qo'yilgani haqida ma'lumotlar onlayn kiritiladi. Ushbu mahsulot haqidagi ma'lumotlar ma'lumotlar bazasiga ya'ni elektron shakldagi ma'lumotlar omboriga kiritiladi. Maxsus ishlab chiqilgan dasturiy taminot orqali jarayonni amalga oshishini kuzatib borish, buyruqlar berish, keakli ma'lumotlarni kiritish va chiqarishdan iborat bo'ladi.
Omborda turgan mahsulotlarning barchasini doimiy sifat nazoratiga olish kerak. Bunda ma'lum maxsulotning xususyatlaridan kelib chiqib, texnologik tizimlar joriy etilishi va amalga oshirilishi kerak bo'ladi. So'ngra jarayonni to'liq avtomatlashtirishimiz mumkin bo'ladi. Biz o'ylaganimizdek ishlashi va jarayonni to'xtovsiz borishiga erishishimiz mumkindir.

Bularning barchasini ilmiy-tadqqot yo'li bilan quyidagicha xal etish yo'llarini tadqiq etish lozim bo'ladi.
1) Avvalo bizga berilgan maxsulotni kimyoviy, fizik va biologik xarakteristikalarini o'rganib chiqish lozim.
2) Maxsulotni qancha vaqt oralig'ida iste'molchiga yetib borishining taxminiy hisobi.
3) Keyingi o'rinda Aqilli omborni boshqaruv organlari va tizimlarini loyhasini tuzish, Aqilli omborning qanchalik aniq ishlash qobilyatini aniq hisoblab chiqish va tahlil qilish.
4) Aqilli omborning butun jarayon mobaynidagi umumiy iqtisodiy ko'rsatkichlari, qancha mablag' talab ettishi, kutilyotgan iqtisodiy samaradorlini hisoblash.

Loyhani amalga oshirish davomida zamonaviy raqamli texnologiyalardan keng foydalangan holda jarayonning avtomatlashtirilgan tizimini yaratishdan iborat.
Bu loyhani amalga oshiril-ganidan so'ng butun tizining qishloq xo'jaligi va oziq- ovqat sanoatini keng rivojlanish yangi ish o'rinlari va stabil iqtisodiy ko'rsatkichlar ega bo'lish mumkin. Agarda Aqilli omborlarni hayotga tadbiq etilsa maxsulot tannarxini 6-17 % gacha pasayishi va maxsulotlar sifatli saqlashga katta iqtisodiy samara beradi

Adabiyotlar:
1) Qishloq xo'jaligi maxsulotlarini saqlash va birlamchi qayta ishlash texnologiyasi Shaumarov X.B,Islamov S.Y Toshkent 2020 yil.
2) Qishloq xo'jaligi maxsulotlarini saqlash, qayta ishlash va tashish jarayonida innovatsiyalardan foydalanish Sulaymonov O.N.,Salaydinov O.H., Farg'ona 2011yil
3) Maxsulotlarni sovuqxonada saqlash Isamiddinov Mo'minjon Toshkent 2013 yil
4) www.alamy.com/isometric-smart-warehouse-management-system
5) www.vicrious.com/posts/are-more-companies-moving-twords-smart warehousing-in-2022