T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

T a rq a lish qatorining sonli xususiyatlari. Statistik to ‘ plam bir 
necha sonli xususiyatlar bilan aniqlanadi.
Tekshirilayotgan variantlarning o ‘ rtacha arifm etik qiym ati:
X o - r =
Tarqalish qatorida variantni takrorlanish holida o ‘ lchangan 
o ‘ rtacha arifm etik qiym at hisoblanadi.
X
to‘ r =
bu yerda, m - X variantning tebranishi.
Tarqalish qatori tarqalish xususiyati b o ‘ lib, o ‘ rtacha kvadratik 
cheklanish hisoblanadi.
g = j Z ( 6 - d d r ) 2 d
Z o
82

---

H isob-kitoblam i 
soddalashtirish 
uchun 
quyidagi 
xossadan 
foydalaniladi, y a ’ ni dispersiya teng o ‘ rtacha kvadratik ayruv 
o ‘ rtachani kvadrati, y a ’ ni
* 2 =
^
- ( X
0.r) 2
Z >
T a rq a lish qatorini chizma usulida ifodalanisbi. Tarqalish 
qatorini chizm a shaklida ifodalanishi juda qulay va tajriba 
m a’ lum otlam i tahlilida k o ‘ pincha q o ‘ llaniladi. Rasmda abssissa o ‘ qi 
b o ‘ yicha variantlar q o ‘ yiladi, ordinata o ‘ qi b o ‘ yicha - absolyut 
tebranishlar q o ‘ yiladi. Kesishish nuqtasi perpendikular k o ‘ rinishida, 
mos ravishda abssissa va ordinata o'qla rin i to ‘ g ‘ ri ch iziqlar orqali 
birlashtiriladi. O raliq qatom i chizm a shaklida k o ‘ rsatish uchun 
gistogram m adan 
foydalaniladi. 
Abssissa 
o ‘ q i 
b o ‘ y lab
oraliq 
qivm atlari q o ‘ yilad i, ordinata o ‘ qi b o ‘ ylab absolyut tebranishga mos 
t o 'g ‘ ri to ‘ rtburchaklarning balandligi q o ‘ yiladi. Shunday qilib, 
berilgan oraliq b o ‘ yicha belgini tebranishiga teng m aydonli to ‘ g ‘ ri 
to‘ rtburchaklarga ega b o ‘ lamiz.
Kom binatsiyani qurishda abssissa o ‘ qi b o ‘ ylab variantlam i 
q o ‘ yam iz.
M o s nuqtalardan tebranishlarga teng perpendikularlar, ordinata 
o ‘ qi b o ‘ ylab q o ‘ yilad i va perpendikulyarlam i ch o ‘ qqilari birlash­
tiriladi.
Tekshirishni chuqur rejalashtirish uni m uvaffaqiyatli o'tkazish 
garovidir. Tekshiruvni rejalashtirilayotganda o ‘ tkaziladigan ishlami 
tashkiliy rejasini aniq belgilash, k o ‘ rinishini aniqlash, berilgan 
m aterialni y ig ‘ ish va xususiyatini o ‘ rganish, zarur k o ‘ rsatkichlami 
va baholam i olish uchun kerakli matematik usulni aniqlash 
muhimdir.
Statistik tekshiruvni tanlov usuli matematik usul bilan tekshi- 
rishda ju da muhim ahamiyat kasb etadi. T a n lov usuli asosida bosh 
to ‘ plam va undan olingan to ‘ plam haqidagi tasaw u r yotadi. Bosh 
to ‘ plam -o‘ lchov qabul qiladigan to ‘ liq tasodifiy qiym atlar to ‘ p- 
lamidir.
83

---