T. M. Magrupov, B. M. Mirshaxodjayev

UO'K: 62:57.089 
KBK 32.81 ya7
Taqrizchilar:
M .M . A ripov - 0 '2 M U f-m.f.d., professor;
Sh.Pirmatov - ToshDTU Oliy matematika kafedrasi mudiri f-m.f.n., dotsent.
ISBN 978-99 4 3 -5 6 7 8 -7 -0
© «F an va texnologiya» nashriyoti, 2019.

---

KIRISH
Zamonaviy jamiyatda tizimlar tasavvurlar shu darajaga yetdiki, 
amaliyotda yuzaga keladigan muammolami Yechishda tizimii 
yondashuvning foydali va muhim ekanligi haqidagi fikr maxsus 
ilmiy qarashlar doirasidan chiqib umumiy kundalik masalaga 
aylandi. Endi faqat olimlargina emas, balki o‘qituvchilar, ishlab 
chiqarish tashkilotchiiari, madaniyat kishilari va boshqalar ham o‘z 
faoliyatlarining tizimliligini his qilgan holda, o ‘z ishlarini tizimii 
tashkil etishga urinmoqdalar.
Boshqarish o‘z ichiga ta’sir mexanizmini va holatni inson 
faoliyatini, sotsial (ijtimoiy) guruhlami oladi. «Boshqaruv - ta ’sir» 
asosida paydo bo‘lib, u asosiy strukturalami, prinsiplami va obyekt 
tizimlarini o‘zaro aloqasini tasniflaydi.
Tizim tushunchasi hozirgi zamon adabiyotlarida keng tarqalgan 
kategoriyalar turkumiga kiradi. Tizimlar nazariyasini aniq dunyoni 
o ‘zaro aloqalar va ulami o‘zaro bog‘liqliklarini nazariy asosda 
ifodalash uchuy tartiblash sifatida qaraydi. Tizim tushunchasini bir 
necha ta’riflari mavjud bo‘lib, ulami shartli 3 asosiy guruhga bo‘lish 
mumkin. Bir gumh olimlar tizimni jarayonlar kompleksi (majmuasi) 
va paydo bo‘lishi hamda ular orasidagi bogMiqlikni, ko‘rsatuvchi 
ta’sirisiz sifatida qaraydi.
Bizning yutuqlarimiz muammoni yechimiga qanchalik tizimii 
yondashishimizga bog‘liq bo‘lgani kabi, kamchiliklarimiz tizim- 
lilikdan qanchalik uzoqlashganligimizga bog‘liq.
Mavjud faoliyat yetarli darajada tizimii asosida yondashish 
emasligi haqidagi ogohlantirish bu muammolaming paydo bo‘li- 
shiga olib keladi. Yuzaga kelgan muammolami faoliyatimiz yangi, 
yanada yuqori daraja tizimliligiga o ‘tkazish yo‘li bilan yechiladi. 
Shuning uchun tizimlilik faqatgina holat emas, balki jarayon 
hamdir.
Kompyuterlaming insoniyat faoliyatini barcha sohalariga jadal 
tatbiq etish, elektron va hisoblash qurilmalarini hamda avto- 
matlashgan boshqaruv tizimlarini ishlab chiqish, ulami xalq

---

xo‘ja!igining barcha sohalariga tatbiq etish fan va texnikani, ishlab 
chiqarishni rivojlanishi va ulaming yangi sohalari bo'yicha 
mutaxassislami tayyorlash va qayta tayyorlash muammolarini kun 
tartibiga juda keskin qo‘ydi. Ilmiy va texnik muammolar, nazariya 
va amaliyotning yutuqlari yangi matematika muhandis muta- 
xassisini paydo bo‘lishiga olib keldi. Bu esa o‘z navbatida aniq 
amaliy faoliyatda muhandislik bilimlarini chuqur nazariy bilimlar 
bilan bog‘langan holda matematika fani usullaridan foydalanish 
imkonini berdi.
Texnikaning hozirgi kundagi darajasi boshqaruv jarayonini 
toTiq avtomatlashtirishni talab qiladi.
Ma’lumotlami qayta ishlash va avtomatik boshqarish masa- 
lalarini tizimli yondashuv asosida yechish usullari insoniyat faoliya- 
tining barcha soha mutaxassislariga zaruriy etiyojdir. Ulaming 
barchasi ilmiy va texnik, ma’lumotlami qayta ishlash jarajonida bu 
usullarga murojaat qiladilar.
Shu o ‘rinda tizimli tahlil va tizimiy yondashuv asosi o ‘ta 
dolzarb masala bo‘lib, bu o ‘z navbatida inson hayoti, fan va texnika, 
ishlab chiqarish jarayonlarida tizimli usullardan foydalanish va 
kerak bo‘lganda optimal yechimlar qabul qilish imkonini beradi. 
Shu sababli, ushbu darslik keltirilgan muammolami yechishga 
bag‘ishlangan.
4

---