T oshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Talab inflyatsiyasining monetar omillari:
1) nominal pul qoldiqlarining o'sishi:
a) pul massasining ko'payishi (masalan, Markaziy bank aktivlarining ko'payishi barcha hollarda pul massasining ko'payishiga olib keladi, bu esa samarali talabning o'sishini anglatadi);
b) iqtisodiyotda to'lov vositalarining ko'payishi (masalan, qimmatli qog'ozlar bilan hisob-kitoblar);
2) pul muomalasi tezligining oshishi (aholining milliy valyutadan “qochib ketishi” natijasida u kuchayadi, bu aholining ishonchi pastligi va inflyatsion kutishlari bilan izohlanadi).
Pul bo'lmagan omillar:
1) xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning xatti-harakatlari bilan bog'liq (masalan, uy xo'jaliklari avtonom iste'mol hajmini, firmalar - avtonom investitsiyalar hajmini oshiradi. Davlat esa davlat byudjeti taqchilligini oshirish orqali davlat xaridlari hajmini oshirishi mumkin);
2) yalpi talab tarkibining o'zgarishi bilan bog'liq;
3) iqtisodiyotdagi nomutanosiblik, harbiy-sanoat kompleksining (harbiy-sanoat kompleksining) haddan tashqari rivojlanishi;
4) kuchli importga qaram bo'lgan kichik eksport sektori;
5) YaIMning pasayishi.
Inflyatsiya paydo bo'lishining zaruriy sharti bu pulning nominal miqdori yoki ularning aylanish tezligining real milliy daromad o'sishiga nisbatan tezroq o'sishidir.
Inflyatsiya doimiy nominal pul miqdori bilan sodir bo'lishi mumkin, agar ularning aylanish tezligi ishlab chiqarish hajmidan tezroq o'ssa. Bu hisob-kitob usullarini takomillashtirish yoki pulni qimmatli qog'ozlar bilan almashtirish tufayli real pul qoldiqlariga talab kamayganda sodir bo'lishi mumkin.
Inflyatsiyaning sababi pul massasining o'sishi bilan bog'liq bo'lmagan yalpi talabning o'sishi bo'lishi mumkin. Agar to'liq bandlik sharoitida tadbirkorlar o'rtasida kelajak kon'yunkturasining optimistik baholari tufayli investitsiyalarga bo'lgan talab ortib ketsa, u holda yalpi talab va taklif o'rtasidagi muvozanat tiklanmaguncha narxlar darajasi ko'tarila boshlaydi.
Talabning tarkibiy siljishi ham narx darajasi o'sishining pul bo'lmagan omillariga tegishli. Tez o'zgaruvchan tovarlar assortimenti ishlab chiqarilayotganligi sababli, talab doimiy ravishda an'anaviy tovarlardan yangi nufuzli tovarlarga o'tib, ularning narxini oshiradi. Agar bir vaqtning o'zida an'anaviy tovarlar narxlari pasaytirilgan bo'lsa, unda narxlarning umumiy darajasi o'zgarishsiz qoladi. Ammo hozirgi iqtisodiyotda talabning qisqarishi ko'pincha narxlarning pasayishi bilan emas, balki taklifning qisqarishi bilan birga keladi. Shu sababli, talabning tarkibiy o'zgarishi narxlarning oshishiga olib kelishi mumkin.