T. R. Maltusning iqtisodiy gʻoyalari Xarakterli belgilarklassik maktab: 1

Ko'rinish sabablari
Iqtisodiyotda klassik maktab asoslari vujudga kelgunga qadar jamiyatda iqtisodiyotga davlat aralashuvi zarurligi haqidagi fikrlar hukmron edi. Bu davlatning boyligi va farovonligini shakllantirishning yagona yo'li deb hisoblar edi. Biroq 17-asr oxiri — 18-asr boshidan davlatning jamiyat iqtisodiy hayotiga aralashmaslik, yaʼni iqtisodiy liberalizm gʻoyalari shakllandi.
Aynan shu davrda iqtisodiy fikrning yangi nazariy maktabi vujudga keldi. Keyinchalik u klassik siyosiy iqtisod deb ataladi.
Klassik maktab vakillari iqtisodiy nazariyani o‘rganish predmeti va metodini qaytadan shakllantirdilar. Ishlab chiqarishning yuksalishi (keyin sanoatlashtirish) sanoat ishlab chiqarishini ta'kidladi, bu esa savdo va kredit kapitalini chetga surdi. Demak, ishlab chiqarish sohasi o'rganish predmeti sifatida birinchi o'ringa chiqdi.
Vaqtlarda Qadimgi Gretsiya"iqtisod" atamasi "uy xo'jaligi" degan ma'noni anglatadi. Merkantilistlar davrida iqtisod monarx tomonidan boshqariladigan davlat xo'jaligi haqidagi fan sifatida tushunila boshlandi. Nihoyat, iqtisod 17-asr oxiri - 19-asrning birinchi uchdan birida ilmiy fan xususiyatlariga ega boʻldi.
Rivojlanish bosqichlari

• 
  · Birinchi qadam. Bu bosqichning birinchi davri (17-asr oʻrtalari — 18-asr boshlari) bozor munosabatlarining kengayishi bilan tavsiflanadi. Merkantilizm nazariyasi rad etilgan. V.Petti va P.Boisgilberlar bu oqimning asosiy vakillari hisoblanadi.
  
• 
  · Bu bosqichning ikkinchi davri 18-asr oʻrtalariga toʻgʻri keladi, u fiziokratizm kabi oqimning paydo boʻlishi bilan tavsiflanadi. Bu yo’nalish vakillaridan F.Kene, A.Turgo va boshqalarni ko’rsatish mumkin.
  

Fiziokratlar iqtisodiy fanni sezilarli darajada rivojlantirdilar, bir qator mikro va makroiqtisodiy toifalarning yangi talqinini belgiladilar. Ammo ularning e'tibori iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari va ayniqsa, aylanma sohasiga zarar yetkazadigan qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi muammolariga qaratildi.
Ikkinchi bosqich butunlay Adam Smit nomi bilan bog'liq. Uning asarlari orasida "Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini o'rganish" (1776) monumental asarini ajratib ko'rsatish mumkin. Uning nazariyasining asosi iqtisodiy qonunlar insonning irodasi va ongidan qat'i nazar, buzilmas va ob'ektivdir. Smit tomonidan kashf etilgan qonunlar - mehnat taqsimoti va mehnat unumdorligining o'sishi klassik hisoblanadi. Uning tovar va uning xossalari, pul, ish haqi, foyda, kapital, unumli mehnat va boshqalar haqidagi talqinlari zamonaviy iqtisodiy tushunchalar negizida yotadi.

• 
  · Uchinchi bosqich - 19-asrning butun birinchi yarmi. Tarixiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda sanoat inqilobining yakunlanishi bilan bog'liq. Bu davrda A.Smitning gʻoyalari uning izdoshlarining butun bir guruhi, jumladan: D.Rikardo, T.Maltus, N.U.Senior, J.B.Sey, F.T. tomonidan chuqurlashtirildi va toʻldirildi. Bastiat va boshqalar.
  
• 
  · Toʻrtinchi bosqich – 19-asrning ikkinchi yarmi. Ushbu bosqichni yakuniy deb atash mumkin. Bu klassik maktabning eng yaxshi yutuqlarini umumlashtirish davri. J.S.Mill va K.Marks bu bosqichning ko'zga ko'ringan vakillaridir. Bu davrda «neoklassik iqtisodiy nazariya» shakllanishi boshlandi.