T. S. Malikov

bozorni segmentlashtirish imkon beradi. Bozorni segmentlashtirish 
o‘rganish metodi hisoblanadi. Unga ko‘ra iste’molchilar ehtiyojlari, tav-
sifi, xatti-harakatining o‘ziga xosligi va shunga o‘xshash xususiyatlariga 
muvofiq guruhlarga ajratiladi. Bozor segmenti bir xil toifadagi iste’mol-
chilardan, u yoki bu holatga bir xil tarzda reaksiya qiluvchilardan tashkil 
topadi. 
Yaxlit olinganda bozor iqtisodiyotida bozor baholarini shakllanti-
rishning umumiy belgilari bozorning turli sohalarida baholarning turli-
tuman ko‘rinishlarini qo‘llash orqali amalga oshiriladi. Raqobatning er-
2
Maqsadli bozorlar deyilganda XYuS mo‘ljallayotgan bozorlar nazarda tutiladi. Ana shunday 
bozorlarni aniqlab olmoq uchun, eng avvalo, u sotuvchi bozori yoki sotib oluvchi bozorining 
umumiy bahosini hisobga olishi kerak. Sotuvchining bozorida sotuvchi (mahsulotni ishlab 
chiqaruvchi) ustuvor o‘ringa ega bo‘ladi va u realizatsiya qilinadigan tovarlarning bahosini 
amalda belgilaydi. Xaridor bozorida esa ustuvor o‘rin sotib oluvchiga tegishli bo‘ladi. XYuS 
bunday sharoitda iste’molchi talablarining qattiq sharoitlarida faoliyat ko‘rsatadi. 

---

183
kinlik darajasi va baholarni shakllantirishga (bular bozorlar tipini klas-
sifikatsiya qilishda asosiy mezon sifatida maydonga chiqadi) bog‘liq ra-
vishda bozorlar quyidagi to‘rt asosiy tipga ajratiladi: 
• erkin (sof yoki takomillashgan) raqobat. U baholarni aniqlashda 
erkin musobaqalashishning mavjudligi bilan xarakterlanadi; 
• monopolistik raqobat. Bunda to‘liq almashtirilishi mumkin 
bo‘lmagan xilma-xil tovarlar guruhini ishlab chiqaruvchi XYuSlarning 
musobaqalashishi amalga oshiriladi; 
• oligopolistik raqobat. Bu ko‘p bo‘lmagan ishlab chiqaruvchi-
lar raqobat bozoridan iborat; 
• monopolistik bozor. Bunday bozor tovarlarning bahosini o‘r-
natishda bir xo‘jalik subyekti hukmronlik qiladigan bozordir. 
Bozor iqtisodiyotida marketing-baho strategiyasining moliyaviy 
jihatlari shakllantirish shakl va sharoitlarining ko‘p turliligi bilan xarak-
terlanadi. Bu o‘z tovarini realizatsiya qiluvchi xo‘jalik yurituvchi sub-
yektlar iqtisodiy nuqtayi nazardan nimadan iborat ekanligiga va turli bo-
zorlarda shu tovarlarni iste’mol qilish imkoniyatining qandayligiga bog‘-
liq. 
Baholarni shakllantirishning u yoki bu strategiyasi yohud ularning 
turli kombinatsiyalarini qo‘llash tovarlarni realizatsiya qiluvchilarning 
egalariga ko‘zda tutilgan pul tushumlariga ega bo‘lishni va shu asosda 
zaruriy moliyaviy fondlarni muvaffaqiyatli shakllantirishga imkon bera-
di.