Т. У. Усмонов, Н. К. Усманов

Машинанинг ҳаётий (ишлаш) цикли – машинани яратиш 
имкониятини тадқиқ қилишдан бошлаб ишлаб чикариш жараёнигача ва 
истеъмолдан чиқаришгача бўлган тўплам бўлиб, тадқиқот ва 
лойиҳалаштириш боскичлари, тайёрлаш, муомалада бўлиши, ишлатиш, 
рўйхатдан чикариш ва чиқиндига чикариш ( утилизация) ҳам киради. 
Машинанинг 
бажарилиши 
- 
асос(базавий) 
машинанинг 
агрегатларидан фойдаланиш асосидаги конструкциянинг амалга оширилиши 
натижасида машинанинг конструктив ечими ва баъзи параметрлари
ўзгаради.
Машинадан фойдаланиш - машинанинг иш унумдорлиги бўйича 
юкланиш характеристкаси ва унинг ишлашини вақт бўйича мото- ва машина- 
соатда ифодаловчи кўрсаткичидир. Машинадан фойдаланиш даражаси 
календар ва ички смена вақти, сменадошликдан фойдаланиш 
коэффициентлари ёрдамида фоизда баҳоланади. 
Қурилиш машиналарининг сифати - уларнинг вазифаларига мос 
равишда қурилиш талабларини қондиришга яроқлиликини изоҳловчи 
хусусиятлари тўпламидир. Машинанинг сифат даражаси техник даражасини 
баҳолаш, тўпламини тайёрлаш сифатини ва фойдаланиш сифати даражасини 
характерлайди. 

Курилиш монтаж ишларини комплекс механизациялаш- қурилиш 
монтаж ишларини амалга ошириш усули бўлиб, қайсики бунда, ҳам асосий 
ва ҳамда, асосий параметрлари бўйича бир - бири билан боғлиқ бўлган (иш 
унумдорлиги, юк кўтарувчанлиги ва бошқ.) ёрдамчи оғир ва сермеҳнат 
жараёнлар машиналар билан бажарилади. Бунда қуйидагилар таъминланиши 
керак: иш поток(тўла) равишда амалга ошиши, етакчи машиналар иш 
унумдорлигидан энг яхши фойдаланиш, механизациянинг тегишли техник 
иқтисодий шартлари учун юқори натижаларга (меҳнат сиғими, таннархи ва 
бошқ.) эришиш.

Машиналар комплекти(тўплами) - қандайдир қурилиш монтаж 
ишларини комплекс(мажмуавий) механизатциялашувини бажарилишини 
таъминловчи, иш унимдорлиги ва бошқа технологик параметрлари бўйича 
ўзаро ҳамкорликда боғланувчи ва ишловчи машиналар тўплами. Машиналар 

---

16 
комплекти таркибига асосий технологик жараённи бажарувчи (амалга 
оширувчи) етакчи машиналар ажратилади. Етакчи машина машиналар 
комплектининг 
умумий 
унумдорлигини 
аниқлайди 
ва 
комплектловчи(бутловчи) машиналар қувватини ва тип(тур)ларини танлашни 
белгилайди (характерлайди).