T. Xudayshukurov Biznes – etiket

 
Tayanch iboralar: 
majlis; 
suhbat; 
yuzma–yuz; 
ibora; 
qat’iy 
belgilangan 
vaqt; 
xushmuomalalik; kechikish; qayta nazardan o’tkazish; dadil qadam va 
tabassum; birinchi fikr; kechikish. 
 
Nazorat savollari: 
1. Muloqot qanday shakllarda o’tkaziladi? 
2. Suhbat - bu nima va unda necha tomon qatnashadi? 
3. Nima sababdan “o’z vaqtida bo’lishlik” yoki “so’zining ustidan o’z 
vaqtida chiqishlik” iboralari biznesmenlar uchun katta ahamiyatga ega? 
4. Uchrashuv va suhbatlarga kechikib kelish mumkinmi yoki yo’qmi? 
5. O’zi to’g’risida ishonch va ijobiy fikr qoldirish uchun biznesmenlar 
suhbat va uchrashuvlar xonalariga qaysi tarzda kirib kelishlari kerak? 
8.2. Suhbat davrida o’zini tutish va hatti–harakat qilish qoidalari
 
Amaldagi etiket qoidalari odamlarning bir–birlari bilan muloqotga 
tushishida va salomlashishida qator talablarga rioya qilishni taqazo etadi. 
Ular suhbat va salomlashish davrida o’zini tutish qoidalari deb ataladi. Bu 
qoidalar suhbat davrida suhbatdoshning yuziga qarab gaplashish usullarini, 
suhbatdosh fikrini tinglash va o’tirish hamda imo–ishoralarni o’z ichiga 
oladi. 
Suhbatlashish davrida suhbatdoshning yuziga qarab gapirish bu 
oddiy bir harakat emas, katta bir san’at hisoblanadi, chunki ba’zi bir 
qarashlar suhbatdoshni o’ta noqulay holatga tushirib qo’ysa, ba’zi 
qarashlar esa suhbatdoshni muloqotning ijobiy kechishiga moyil qiladi. 
Halqaro tajribada suhbatdosh yuziga qarashning uch xil turi shakllangan: 
- bir guruh suhbatdoshlar bilan muloqotga tushishda ular yuzlariga 
qarash (kasbiy qarash); 
- kundalik munosabatlarda bir–birlarining yuziga qarash (oddiy 
qarash); 
- jiddiy yoki juda yaqin qarash (tikilib qarash). 
Bir–birlarining yuziga qarab suhbatlashish suhbatdoshning sizni 
diqqat va o’z fikrini bayon qilishda salmoqli so’zlarni gapirish uchun dalda 
beradi. Suhbatdoshning yuziga qarashda etiket qoidalari bir nuqtaga qarab 
qolishni yoki boshidan oyog’igacha qarashni tavsiya qilmaydi, chunki 
suhbatlashish davrida noqulay vaziyat paydo bo’libgina qolmasdan 
suhbatdoshga 
salbiy 
ruhiy 
ta’sir ko’rsatadi. Bunday qarashlar 

---

60 
suhbatdoshning etiket qoidalarini bilmasligiga yoki kamsitish maqsadida 
qilgan xarakati natijasida sodir bo’ladi. Madaniyatli biznesmen bunday 
qarash uchun hyech qachon harakat qilmaydi.
Amaldagi etiket qoidalari suhbatdosh yuzining faqat bir nuqtasiga 
tikilib qolmasdan butun yuzi bo’yicha ko’z yugurtirishni tavsiya qiladi. 
Bundan tashqari suhbatdoshning iyagidan pastga qaramaslik kerak. 
Shuning uchun ham ayol biznesmenlar iyagidan pastga qarashga majbur 
qiladigan yoqasi o’ta ochiq ko’ynaklarni kiyib, rangi va o’lchami bo’yicha 
suhbatdoshning diqqatini o’ta tortadigan taqinchoqlarni, erkaklar esa 
rangdor va gulli galstuklarni taqib ishga va suhbatga kelmasliklari kerak. 
Bir guruh suhbatdoshlarning yuziga birdaniga qarash usuli majlislar 
va yig’ilishlar o’tkazishda hamda prizentasiya qilishda katta samara 
beradi. Bunday vaziyatlarda etiket qoidalari avval o’tirgan kishilarning 
ko’zlariga qarashni, keyin esa ularning peshonasiga qarab gapirishni 
taqozo qiladi. Qarashning bu usulida hamma o’tirganlarda suhbatdosh 
aynan shu kishiga qarab gapirayotganlik fikri paydo bo’ladi va natijada 
hammaning fikri gapirayotgan kishiga tomon jalb qilinadi. Bu esa doklad 
qilayotgan kishiga butun auditoriyani nazorat qilishga imkon beradi. 
Kundalik uchrashuvlarda suhbatdoshning avval ko’ziga qarash va 
keyin uning butun yuzi bo’yicha ko’z yugurtirib turish (ko’zidan 
peshonasiga, peshonasidan burniga, burnidan lablariga, lablaridan 
qo’loqlariga qarash) tavsiya qilinadi. Kundalik uchrashuvlarda ham 
suhbatdoshning yuziga tikilib qarash taqiqlanadi. Qarash nazokatli va 
suhbatdoshga ozor yetkazmaydigan bo’lishi kerak. Bu qarashlarning 
universal usuli bo’lib, har qanday vaziyatda ham undan foydalanishga 
harakat qilish kerak. Bu usul ikki biznesmenning bir–birlari bilan qarama–
qarshi o’tirib suhbatlashishida samarali hisoblanadi.
Jiddiy, ya’ni o’ta yaqin tikilib qarash usulida iyagidan pastga 
qarashga ruxsat berilmaydi. Endi siz tuflingizga yoki galstugingizga diqqat 
bilan qarab turgan kishini ko’z oldingizga bir keltiring-chi, sizda qanday 
fikr sodir bo’ladi: “nima uchun u mening tuflimga yoki galstugimga 
bunday tikilib qarayapti?” degan fikr paydo bo’ladi va o’zingizni birdaniga 
noqulay sezib boshlaysiz. Shu sababli ham biznesmenlar faoliyatida 
qarashlarning bu usulidan foydalanish mumkin emas. Ushbu usuldan og’a-
inilarning va bir–birlariga o’ta yaqin kishilarning uzoq vaqt o’tgandan 
keyin uchrashuvlarida foydalaniladi. 
Biznesmenlar uchrashuvlarida har bir suhbatdosh egallab turgan 
lavozimiga va yoshiga qarab o’tirg’iziladi. Suhbat davrida stol atrofida 
o’tirishda ham qator etiket talablariga rioya qilinish kerak: birinchidan, 

---

61 
stulning suyanchig’iga suyanib tik o’tirishni, ikkinchidan, oyoqlarini tik va 
yelka kengligida ushlab turishni, uchinchidan, butun suhbat davrida ikkala 
qo’lning ham tizza ustida bo’lishini talab qiladi. Agar siz uchun qo’lni 
tizza ustida ushlab turish qiyinroq bo’lsa, uni stol ustida ushlab turish ham 
mumkin. Lekin amaldagi etiket qoidalariga ko’ra stolga tirsagi bilan 
suyanib o’tirish qat’iy man qilinadi. Qo’llarni stolga qo’yib o’tirganda ham 
qalam, ruchka yoki ko’zoynak bilan o’ynab, ularni yoki stolni chertib, 
taqillatib o’tirish, marjon yoki sumka bog’isini o’ynash, barmoqqa soch 
tolasini o’rash, suhbatdoshga teginish, uning yelkasiga yoki tizzasiga 
qo’lini qo’yish, yelkasiga qoqish, yengi yoki pidjak tugmalarini ushlab, 
ko’rib o’tirish ham tavsiya qilinmaydi. Stolda yoni bilan o’tirish 
suhbatdoshga nisbatan o’ta hurmatsizlik belgisi hisoblanadi. 
Agar suhbatdoshning gaplari sizning fikringizga umuman to’g’ri
kelmasada etiket qoidalari uning gaplarini luqma tashlamasdan va 
bo’lmasdan oxirigacha eshitishni va aksincha sizning fikringiz bilan 
uyg’unlik joyini topishni talab qiladi. Suhbatdosh gapini tamom qilgandan 
keyin siz suhbat mavzusiga nisbatan shoshmasdan va dalillar asosida 
xushmuomalalik bilan o’zingizning fikringizni bildirishingiz mumkin. O’z 
fikrini bildirishdan oldin suhbat tashkilotchisidan ruxsat va boshqa 
ishtirokchilardan kechirim so’rash lozim. Etiket qoidalariga rioya 
qilmasdan suhbatdosh gapirayotganda ha deb luqma tashlayverish, savollar 
beraverish va qo’li hamda gavdasi bilan imo–ishoralar qilaverish – bu 
tajanglik, madaniyatsizlik va hurmat qilmaslik belgisi hisoblanadi. 
Bundan tashqari suhbatdoshning gapirayotganida qo’li va butun gavdasi 
bilan nojo’ya harakatlar qilish nafaqat tarbiyasizlikni, asabning tajangligini 
ham bildiradi. 
Bundan oldin ta’kidlanganidek, suhbat davrida sigaret chekish va 
saqich chaynash ham mumkin emas. 
Suhbat davrida, qo’li, panjalari va ko’zlari bilan hyech qanday 
harakat qilmaslik kerak. Har bir so’zsiz harakat va imo–ishora mazmunga 
ega bo’lib, suhbatdoshlar tomonidan osongina anglab tushunib olinadi 
(jadval). 
Yana shunga e’tibor berish kerakki, suhbat tamom bo’lgandan keyin 
suhbatdoshlarga rahmat aytmasdan va xayirlashmasdan chiqib ketish ham 
mumkin emas, chunki bunday harakat etiket qoidalariga zid keladi. Agar 
juda ham shoshilayotgan bo’lsangiz, boshqalardan kechirim so’rab, 
xayrlashib chiqib ketish mumkin. Lekin etiket qoidalariga ko’ra boshqa 
korxonalardan kelgan suhbatdoshlarni binodan chiqish eshigigacha, agar 
bino ko’p qavatli bo’lsa, liftgacha bir–birlariga yaxshi tilaklar tilib kuzatib 

---

62 
qo’yishlari lozim. Bu yerda yevropacha va sharqona etiket talablari bir–
birlariga to’liq mos keladi.