Tabiatshunoslik
‘LK AM IZNING YER YUZASI
Download 4.42 Mb. Pdf ko'rish
|
A.G. Grigoryans.. Tabiatshunoslik
0 ‘LK AM IZNING YER YUZASI
O'у lab ко'ring! Sayohat paytida o ‘z kuzatgan joyingiz yuzasi to ‘g‘risida so‘zlab bering. 0 ‘sha yerda past-baland joylar bormi yoki tep-tekismi? U yerda suv havzalari bormi? Tepaliklar bormi? Jarlar-chi? Tepaliklaming qanday qismlari bo‘lishini eslab ko‘ring. Tepalik bilan tog‘ning qanday o ‘xshashligi bor? 29 T E K I S L I K L A R Ochiq joyda turib oling-da, tevarak-atrofga nazar tashlang. N im alam i k o ‘rasiz? / B a ’zi jo y la rg a qarasangiz te p a lik la r yoki p astlik h a m b o ‘lm aydi. B u n d a y jo y yuzasi tek islik d e b a t a l a d i Y e r y u z a s in in g u m u m iy k o brin ishi relef deyiladi. R elef iqlim, tuproq tarkibi, daryo-soylarga va o ‘simliklarning joylashishiga t a ’sir qiladi. B a ’z a n te k is lik la rd a k ic h ik ro q tepaliklarni k o krish m u m k in . B un day joy lar tepalik d eb aytiladi. Tepaliklari b o 'lg a n tekislik (10-rasm ) ]epali tekislik deyiladi. Agar yer y u z a s i te p -te k is b o 'lsa , bu yassi tekislift (11 -ra s m ) deb aytiladi. Tekislikdagi daryolar ju d a sekin va sokin oqadi. Bir qarashda kishi ko'ziga xuddi suv oqm ayotgandek b o ‘lib tuyuladi. Yer yuzasining shakli q anday b o ‘lishidan q a t’iy nazar, bu yerlarda h a r xil o ‘simliklar va hayvonlar yashaydi. 0 ‘zbekiston tekisliklarining katta qismi c h o ‘l va sahrolardan iborat. C h o ‘l e rta b a h o r d a j u d a g o ‘zal b o ‘ladi. H ali j u d a h a m issiq b o ‘lm a g a n q u y o sh n u rla ri, m o ‘l - k o ‘l y o q q a n y o m g ‘irla r o ‘s im lik - larni u y g ‘o ta d i. C h o ‘l lolaqizg‘aldoqlar, qizil va sariq lolalar b ilan g ila m d e k q o p la n a d i. C h o ‘lda bahorjuda qisqa bo‘lishiga qaramay ko‘pgina c h o ‘l hayvonlari ham yashashga shoshiladilar. Kaltakesaklar h asharo tlam i o c h k o ‘zlik bilan tutib yeydi. T oshb aqalar sersuv k o ‘katlarga t o ‘yib olish u c h u n 10-rasm. Tepali tekislik. 11-rasm. Yassi tekislik. 30 o ‘z k o s a l a r i d a n b o s h i n i c h i q a r a d i . Q o ‘shoyoq va sariq yum ro nq oziq lar (12- rasm) o rqa oyoqlarida turib olib, tinimsiz kavshanadi: gob o ‘tni tishlab uzib olsa, gob lola piyozini kovlaydi. U l a r o z g i n a x a t a r n i s e z i s h i b i l a n o ‘zlarini iniga urishadi. Shu bilan birga qisqa chiyillab, q o ‘shnilarini h a m bu xavfdan ogohlantirib q o ‘yishadi. B o sh q a h a y v o n la r k u n d u z i issiq dan saksovullar soyasiga y ash irin ad ilar. C h o ‘l b irin c h i q a ra s h d a g in a ha y o tsizd e k b o ‘lib k o ‘rin a d i. D iq q a t b ila n n a z a r ta sh la g a n o d a m bu y e rd a k o ‘p g in a ajoyib n a rs a - la rn in g g u v o h i b o ‘ladi. M a n a , echkem ar o ‘z o ‘ljasini tu tib oldi. E rta to n g d a va k e c h q u ru n barxan yo n b a g ‘rida q u lo q d o r t i p r a t i k a n o z iq — h a s h a r o t l a m i q id irib, c h arx urib yuradi. Saksovul te p asid a c h o ‘l q a r g ‘asi u y a q u rg a n . O s m o n - u fa la k d a dasht burguti p a rv o z qilib yuribdi. Burgut u y e rd a n tu rib o ‘z o ‘ljasi - y u m r o n q o z i q va b o s h q a k e m iru v c h ila rn i, k a lta k e s a k la r va m a y d a q u s h la r n i izlaydi (1 3 - ra s m ). Download 4.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling