Tabiatshunoslik

YERNING S U N ’IY Y 0 6LDO SH LARI VA RAKETALAR
Oy Yerning yoMdoshi ekanligi endi sizga m a’lum. Boshqa sayyoralar, 
m asalan, Mars ham o ‘z yoMdoshiga ega. Bunday y o ld o sh la r tabiiy 
yo'ldoshlar deb ataladi. Inson idroki va q o ‘li bilan yaratiladigan 
yo‘ldoshlar su n ’iy yo'ldoshlar deyiladi. S u n ’iy yo‘ldoshlar raketalar 
yordam ida fazoga chiqarilgan o ‘lchov-tekshiruv asboblaridir.
S u n ’iy yo‘ldoshlar fazodagi hodisalar haqida, parvozda ishtirok 
etayotgan tirik organizm larning ahvoli to ‘g‘risida avtom atik ravishda 
Yerga m a’lum ot berib turadi. Y o ld o sh lar yordam ida olis masofalar 
bilan radiotelefon aloqalari bo g lan ad i va telekokrsatuvlar olib boriladi.
Raketalar va ularda uchish to ‘g‘risidagi fanga rus olimi Eduard 
K onstantinovich Siolkovskiy asos solgan.
1957-yili jahonda birinchi b o ‘lib Rossiyada Yerning sun’iy yo‘ldoshi 
uchirildi. Ikkinchi yo‘ldoshda Layka degan it parvoz qildi. Laykaning 
parvozi - tirik jo n zo tn in g fazoga qilgan birinchi safari edi.
1961-yil aprel oyida — Yuriy Alekseyevich Gagarin jahonda birinchi 
b o ‘lib fazoga uchdi. Ana shu vaqtdan boshlab fazogirlar koinotga ko‘p 
martalab parvoz qilishdi.
F a z o g irla r o ra sid a fazoga b ir n e c h a m a rta u c h g a n b izn in g
v atan d o sh im iz V ladim ir Jonibekov 
va o ‘zbek o ‘g ‘loni Solijon 
Shari povlar ham bor.
Hozirgi kunda koinotga ko‘p bosqichli fazo kemalari orqali parvoz 
qilinm oqda. Bu fazo kem alarida fazogirlar Yer orbitasida harakat
27

---

qilayotgan kosmik stansiyalariga uchib borishmoqda. Endilikda insoniyat 
uchuvchisiz tadqiqotchi raketalami boshqa sayyoralarga — Маг8,Уиркег, 
Saturn, hattoki Quyosh sistemasidan tashqariga ham uchirishgacha 
borib yetdi.
O'zingizni sinang
1. Y erning su n ’iy yo'ldoshi nim a? 2. O dam lar nim a uchun su n ’iy 
yo‘ldoshlar va raketalar ixtiro qilishadi?