Tabiatshunoslik

I E M IR
H ayotim izni 
metallarsiz
ta s a w u r q ilib b o ‘ lmaydi.
Xalq x o ‘jaligida m etallarning aham iyati ju d a katta. Qishloq x o ‘jalik 
m a shin alari,stano klar, teplovoz, avto m ob il, sam olyot,fazoviy k em a 
va b osh qa narsalarni tayyorlashda asosan m e ta llar ishlatiladi. H attoki 
u y im iz d a g i k o ‘p g in a b u y u m la r — q o z o n , k apgir, q o s h iq , n in a ,
70

---

qaychi, mix, gaz plitasi, d a z m o l va b o sh q a narsalar h a m m etallardan 
yasalgan. M eta lla r h a r xil b o ‘ladi. U la rd a n eng m u h im la ri — tem ir, 
mis, alyum iniy, qalay, ruh, k u m u s h , oltindir. O d a m la r m etallarning 
h a m m a sin i to g 6 jinslari — 
rudalardan
oladilar. R u d alar esa y e r ostida 
joylash gan bo 'lad i.
Eng k o ‘p tarqalgan m etallardan biri te m ir — 
temir rudasini
eritib 
olinadi. T e m ir ru dalari h a r xil b o ‘ladi. 
Magnitli temirtosh
sh u lar 
jum lasidandir. Magnitli te m irto sh d a te m ir boshqa rudalardan k o‘ra 
k o ‘proq b o ‘ladi.
T e m ir rudasi qazib c h iq arilad ig an jo y la r x a ritada q o ra rangli 
u c h b u rc h ak bilan belgilanadi.
M IS
O d a m la r mis olish va u n d a n foydalanishni b oshqa m e tallardan 
k o ‘ra ilgariroq bilib olishgan. U ni b o sh q a m e tallardan ajratish oson. 
Mis simni k o ‘ring. U ning rangi qizil b o 6ladi. Mis yaxshi c h o ‘kichlanadi, 
zanglam aydi. Mis bo'lag i qizdirilsa, oson c h o 6ziladi, u n d a n ingichka 
sim olish m u m k in . M is issiqlik b ilan elektrni b o sh q a m etallarga 
q a ra g a n d a yaxsh iro q o ‘tkazadi. S hu sababli u n d a n elek tr simlari, 
e lek tr asboblari va m a sh in ala r tayyorlash u c h u n foydalaniladi.
Mis y um sho q metall b o 6lib, s o f ho ld a kam ishlatiladi. K o 6pincha 
boshqa m etallar bilan aralashtirib, u n d a n q o tishm alar tayyorlanadi. 
A n a shu nd a pishiq va qattiq q o tish m a lar —