Tabiiy fanlarning zamonaviy kon sepsiyasi

24-rasm. Atmosferaning tuzilishi.
Odatdagi kislorodga (O,) qaraganda ozonning atmosferadagi miqdori 
jud a kam, ammo uning Yer yuzasidagi hayot uchun ahamiyati jud a katta.
143

---

13.1. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida 
atmosferaning ahamiyati
B iosfera uchun atm osferadagi gazlardan eng aham iyatiisi azot, 
kislorod, uglerod oksidi va suv b u g ‘idir.
A zot
- o ‘sim liklarning tuproqdan oladigan ozuqasining asosiy 
elem entlaridandir.*U o ‘sim lik va hayvonlarning oqsillariga kiradi. 
H ar bir gektar yer ustidagi havoda 80 m ing tonnagacha azot b o ‘ladi. 
Erkin atm osferadagi azotlar tuproq tarkibidagi bakteriyalari bilan 
b o g ‘langan b o 'lad i. A zotning m ineral va organik birikm alari tuproq- 
qa o ‘g ‘it sifatida beriladi. Bu esa o ‘sim liklar tuproqdan oladigan 
ozuqani boyitadi. B akteriyalar bilan birikkan azot m a ’lum m iqdorda 
(3 -4 kg/ga yiliga) atm osfera y o g ‘ingarchiligi bilan tuproqqa tushadi.
Kislorod (OJ
- nafas olish, chirish, 
yonish uchun kerak. O rganik m od- 
dalarning kislorod bilan birikishi (ok- 
sidlanish) tirik organizm da energiya 
ajratadi, 
natijada 
hayvon 
va 
o ‘sim liklarning yashashini ta ’m inlaydi. 
Tuproqning kislorod bilan boyishi tup­
roq eroziyasini yaxshilaydi, tuproq 
bakteriyasi faoliyatini oshiradi. Tuproq­
dan o ‘sim liklarning oladigan ozuqasini 
k o ‘paytiradi, 
o ‘sim Iiklam ing 
tom ir 
охюоо55<и. 
*0^00524<». 
sistem asini kuchaytiradi.
K r
. C H .
J
0 .0 0 0 1 1 4
0 .0 0 0 1 8
25-rasm. Atmosferadagi organik elementlar.
Karbonat angidrid (C O )
- o ‘sim liklam ing havodan oziqla- 
nish m anbayi, qishloq x o ‘ja lik hosildorligining asosiy om ili. Yashil 
o ‘sim liklar y o ru g ‘lik energiyasi yordam ida fotosintez jarayonida 
suv va k arbonat angidrididan organik m odda hosil qiladi. K arbonat 
adgidrid atm osferada m a ’lum bir m iqdorgacha oshishi natijasida 
o ‘sim liklarning hosildorligi oshadi.
144

---

Sanoat m arkazlarida, y a ’ni yonilgi k cfp ishlatiladigan jo y larda, 
issiqxonalarda, y a ’ni g o ‘ng k o ‘p chiriydigan jo y larda havo alm ash- 
m aydigan uylarda C 0 2 m iqdori keskin ortadi. C 0 2 aralashm asida 
fotosintez ju d a aktiv b o ‘ladi. C 0 2 y em in g issiqlik balansini doim iy 
saqlab turishga olib keladi, y a ’ni unung sovishini kam aytiradi.
Suv bug‘i
— tabiatda suvning alm ashishi katta rol o ‘ynaydi. Suv 
b u g ‘i bulutlar hosil boMishi, y om g ‘ir y o g ‘ishi, o ‘sim lik yuzasidan 
b u g ‘lanishga va boshqalarga ta ’sir qiladi. Suv b u g ‘ining atm osferada 
bo‘lishi “havoning nam ligi” deyiladi. U hayvonlar, o ‘sim liklar hayo- 
tida katta aham iyatga ega b o ‘lib, xususan, qishliq x o ‘jaligid a hosil- 
dorlikka m a’lum darajada ta ’sir qiladi.