Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish turlari va uning hozirgi holati

2.Fan-texnika inqilobi va texnikaning rivojlanishi davrida tabiiy 
resurslardan foydalanish.Xo’sh, dovdaraxtlarning asrlar mobaynida ayovsiz yo’q 
qilinishi qanday oqibatlarga olib keldi? Avvalo, tog’ oldi prolyuvial tekisliklar, 
adirlar, past tog’lar va so’ngra o’rtacha . balandlikdagi tog’ yon bag’irlari quyidan 
yuqoriga tomon yalang’ochlanib bordi. O’rmonzor va daraxtzorlarning yo’q qilinishi 
tufayli qurg’oqchilik kuchayib, undan pastda o’suvchi buta, yarim buta va 
o’tlanlarning ham ancha siyraklashishiga olib keldi. Eroziya qalqoni —
o’simliklarning yo’qolib borishi oqibatida tog’ yon bag’irlarida yog’in -sochin, qor 
erishi va ayniqsa jala 
Prolyuvial tog’ jinslari — tog’li o’lkalarda vaqtli oqar suvlar keltirgan nuroq tog’ 
jinslarining to’planishidan, vodiylar, soylar, tog’ etaklarida hosil bo’lgan g’ovak tog’ 
jinslari yotqiziqlaridir. 
Eroziyasi ta’sirida tuproq, grunt yuvilishi kuchaydi Tog’ relefining o’ydim-chuqurlik 
darajasi orta bordi, jarlar o’rni keyinchalik soyliklarga, surilmalar botiqlarga aylandi, 
yuzaki va chuqurlatma eroziya natijasida tuproq qatlami katta qalinlikda yuvilib 
ketdi, shuning uchun bo’lsa kerak past tog’lar va adirlar yon bag’irlarida endilikda 
tuproq qatlami nihoyatda yupqalashib ketgan, ko’p joylarda tub tog’ jinslari yer 

---

betiga chiqib qolgan, tuproqning mexanik tarkibi nihoyatda dag’al, chunki mayda 
tuproq donachalari yuvilib ketgan. Yalang’ochlanib qolgan tog’ etaklari va tog’ yon 
bag’irlarida sel hodisalari kuchayib borgan, tog’ oldi tekisliklarida jarlar ko’paygan. 
Bu eroziya hodisalarining uzoq vaqtlar mobaynida muntazam ta’siri oqibatida tog’ 
etaklari va yon bag’irlarining hozirgi sizga tanish bo’lgan landshaftlari shakllanib 
borgan. 
XX asrning 60 yillaridan e’tiboran fan-texnika taraqqiyotining jadallashuvi tufayli 
ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi kuchayib, sanoat va qishloq xo’jaligi ishlab 
chiqarishi, transport, qurilish tez sur’atlarda o’sib bordi. Buning natijasida yangi 
yerlarni o’zlashtirish, daryolarning suvlaridan sug’orish uchun foydalanish, katta 
hajmda mineral xom ashyolarni xalq xo’jaligi ishlab chiqarishiga kiritish, ko’plab 
transport vositalarini ishlab chiqarish bosqichiga qadam qo’yildi. Buning natijasida 
tabiat bilan jamiyat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar sezilarli darajada o’zgardi, 
insonning tabiiy boyliklarni ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilish borasida tabiat 
qonuniyatlari, boyliklaridan ehtiyojga yarasha foydalanish, ularni muntazam tiklab 
borish va boshqa tamoyillarga to’liq amal qilmaslik tufayli joylarda ekologik vaziyat 
chigallasha bordi, ba’zan buhron holatlar sodir bo’lishi yuz bera boshladi. Chunki 
tabiatning o’zi tozalash, barqarorlik, yetkazilgan ziyonlarni tiklab olish xususiyatlari 
60—70 yillar, xususan 80 yillarda, eng yuqori chegarasiga yetib qolgan va joylarda 
hatto o’tib ham ketgan edi. Buning oqibatida ekologik muvozanat ham inson ta’siri 
kuchaygan joylarda asriy turg’unlikdan chiqib, o’zgarish tomoniga burildi. Xa, inson 
tabiatni ming yillar davomida jiddiy o’zgartira olmagan bo’lsa ham, lekin keyingi 30 
yil mobaynida unga «erishdi». Tabiat bilan inson o’rtasida munosabatlar 
jiddiylashmoqda. Buning yorqin misoli bo’lib, Turkistonda Orol dengizi sathining 
tushib ketishi natijasida Orol bo’yida ekologik sharoitning nihoyatda tez sur’atlarda 
buzilishi va buning salbiy ijtimoiy iqtisodiy oqibatlarini keng miqyoslarda kuzatish 
mumkin. 
Nafaqat 
Orol 
muammosi, 
vohalarning 
meliorativ 
ahvolining 
yomonlashayotgani, tekislik yaylovlarda cho’llashishning xuruji, tog’ etaklari va yon 
bag’irlarida yaylovlar mahsuldorligining pasayib borayotganligi va boshqa ekologik 
muammolarni ham ko’rsatib o’tish joizdir. Xulosa qilib aytganda, qeyingi vaqtlarda 
O’zbekistonda tabiat bilan jamiyat 
o’rtasidagi o’zaro ta’sirning keskinlashib borayotganligani vaqtinchalik oddiy tabiat 
«voqeasi» deb ta’riflamoq xatodir. Chunki tabiat boyliklaridan, uning chegaralangan 
turlaridan behisob foydalanib bo’lmaydi, dunyoda hamma moddiy narsa o’lchovli 
bo’lgani kabi yer kurasi boyliklari ham xuddi shunday aniq o’lchovlidir, undan 
rasamadiga yarasha foydalanish darkor.