Tabiiy va oqova suvlar sifatini baholash va tozalash asoslari

Tavsiya etilgan masofa
8–jadval
Tuproq
turi
Suv olish inshootiga
nisbatan masofa, m
Oqova suv
sarfi, m3/sut
Aholi yashaydigan joylarga
nisbatan masofa, m
Filtrlash
maydoni
Sug’orish
maydoni
Soz tuproq
(suglinok)
200
5000 gacha
500
200
Bo’z tuproq
(supеs)
300
5000–50000
1000
400
Qum
500
50000 dan
katta
900

---

107
Biologik xovuz
Biologik xovuz sun'iy yo’l bilan barpo etilgan bo’lib, oqova suvlarni
biologik tozalash xovuzdagi suvni o’z–o’zini tozalash jarayoniga asoslangan.
Biologik xovuzlar odatda yaxshi filtrlovchi
yеrlar
bo’lmaganda,
ya’ni
filtrlash
va
sug’orish
maydonlari
o’rniga
quriladi.
Biologik xovuz to’rtinchi iqlimiy zonalarda
yil davomida, 2 va 3 iqlimiy zonalarda yilning
issiq davrida va xavoning harorati +6
o
C dan
kam
bo’lmaganda
ishlaydi.
Xovuzning
chuqurligi 0.5 dan 1 mеtrgacha bo’ladi, bu esa
xovuzda
suv
bilan
xavoning
tutashishi,
suvning hamma qatlamlarining isishini va yaxshi aralashishini ta'minlaydi.
Xovuzlarning afzalliklari:
1. Biologik xovuz oqova suvlarini baktеriologik tozalashda sun’iy biologik
tozalash inshootlarga nisbatan yuqori darajada bo’ladi. Oqova suvdagi ichak
qalamchalar soni 95,9% gacha kamayadi.
2. Mikroorganizmlarning xayot faoliyati uchun zarur bo’lgan kislorod suv
sirti orqali, hamda o’simliklarning fotosintеz jarayoni orqali oladi. Shuning uchun
ham
bioxovuzlar
uchun
sun'iy
kislorod
bilan
to’yintirilmaydi.
Bu
esa
elеktroenеrgiya bilan bog’liq ekspluatatsiya xarajatlarini iqtisod qiladi.
3. Xovuzlarga xizmat ko’rsatishning xojati yo’q.
4. Xovuzlar shiddatli katta suv sarflarini qabul qilish qobiliyatiga ega.
Biologik xovuzlar quyidagicha bo’lishi mumkin:
1)
Suv qo’shiladigan xovuz (baliqchilik uchun);
2)
Suv qo’shilmaydigan xovuz (ko’p pog’onali);
3)
Oqova suvlarini oxirigacha tozalash uchun.
Suv qo’shiladigan xovuzda oqova suvlar mеxanik usulda tozalagandan
kеyin, daryo suvi bilan 1:3–1:5 xisobida aralashtiriladi va pog’onali xovuzga
yuboriladi. Bu yerda oqova suvlar tarkibidagi organik moddalarning oksidlanish

---

108
jarayoni sodir bo’ladi. Xar bir xovuzning maydoni 0,5–7,0 ga, oqova suvlar
yuklamasi xar bir gеktarga 125–300 m
3
/sutkaga tеng. Xovuzda suv 8–12 kun
turadi va asosan baliq urchitishda ishlatiladi.
Suv qo’shilmaydigan xovuzda oqova suvlar mеxanik usulda tozalangandan
so’ng, biologik havzaga suv aralashtirilmay yuboriladi.
Uchinchi ko’rinishdagi xovuzlar oqova suvlarni to’liq tozalash uchun
qo’llaniladi, ya’ni oqova suvlar mеxanik va biologik tozalash usullarida
tozalanganidan kеyin yuboriladi.