Tadqiqotlari

JQ = ia . ii . ip 
Natijaga omillar ta’siri quyidagicha aniqlanadi : 
1. Aholi sonining asos yiliga nisbatan 0,5 ming kishiga (10,9 - 10,4) oshishi 
poyafzal mahsulotlariga bo‘lgan talabni oshirgan va shuning evaziga 
poyafzal sotilishining umumiy hajmi 47,0 ming so‘mga ko‘paygan : 
(Qa =(Q0 . ia) - Q0 = (978,8 . 1.048) - (978.8) =1025.8 - 978,8= +47.0 
ming so‘m. 
2. Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan poyafzal buyumlariga bo‘lgan 
iste’mol darajasining 0,3 juftga (2,9 - 2,6) oshishi poyafzal sotilishi hajmini 
ko‘paytirishning asosiy omili bo‘lgan. Bu omil ta’sirida o‘rganilayotgan 
ko‘rsatkich 118,0 ming so‘mga oshgan: 
(Qi =(Q0 . ia . ii) - (Q0 . ia) = (1025,8 . 1,115)-1025,8 = 1148,8 - 1025,8 = 

---

271 
+ 118,0 ming so‘m. 
3. Poyafzalning o‘rtacha bahosi 1,2 so‘mga oshgan (37,4 - 36,2)
Bu omil evaziga tovar oboroti 38,4 ming so‘mga ko‘paygan : 
Q
r 
= (Q
0
. i
a
. i
i 
. i
r
)- (Q
0
. i
a.
. i
i
)= 1143,8 . 1,034 - 1148,8 = 1182,2 -1148,8 
= + 38,4 ming so‘m. 
Hamma omillar ta’sirining yig‘indisi poyafzal sotilishi umumiy hajmining 
hisobot yilida, asos yiliga nisbatan umumiy farqini beradi: 
Q= Q
a
Q
i
Q
r 
= 47,0 + 118,0 + 38,4 = + 203,4 ming so‘m. 
Omilli tahlilda qo‘llaniladigan usullardan ancha qo‘layi indeks usulidir, 
chunki bu usulni qo‘llash jarayonida bir vaqtning o‘zida omillarning 
natijaga ham mutloq, ham nisbiy ta’sirini aniqlash mumkin. 
Farqlash usuli 
 
Farqlash usulining mohiyati shundaki, natija ko‘rsatkichiga omillar 
ta’sirini aniqlash uchun hisoblanayotgan omilning farqi olinib qolgan 
omillarning joylashish tartibiga qarab asos yoki hisobot davridagi miqdori 
olinadi. Masalan, natija ko‘rsatkichi (tovar oboroti) bilan unga ta’sir 
qiluvchi omillar: xodimlarning ro‘yxatdagi soni (X) va mehnat 
unumdorligi (MU) o‘rtasidagi bog‘lanish quyidagi ko‘rinishga ega 
bo‘ladi: 
T = X . MU 
Ushbu formuladagi omillarning ta’sirini farqlash usuli bilan aniqlaydigan 
bo‘lsak, birinchi omil, ya’ni xodimlarning ro‘yxatdagi sonining tovar 
oborotiga ta’sirini (T
x
) hisoblash uchun shu omilning farqini (X
1
-X
0
) 
ikkinchi omil, ya’ni mehnat unumdorligining asos (reja) ko‘rsatkichiga 
(MU
0
) ko‘paytiriladi: 
 Tx = (X