Tadqiqotlari

1
 . Ko . Mo) - (Xo . Xo . Mo) 
Bunda Tx - tovar oborotining xodimlarning ro‘yhatdagi sonining 
o‘zgarishi ta’sirida o‘zgargan qismi. 
2. Tovar oborotining ikkinchi omil, ya’ni xodimlarning ro‘yxatdagi 
o‘rtacha ish kunining o‘zgarganligi evaziga o‘zgarishini (  Tk ) topish 
uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 
Tk = Tk - Tx = (X
1
 . K
1
 .M
0
 ) - (X
1
. K
0 
. M
0
) 
3. Natijaning uchinchi omil - mehnat unumdorligining ta’siri evaziga 
o‘zgarishini topish uchun quyidagi formuladan: 
 T
m
 = T
1
 - Tk = (X
1
 .K
1
 . M
1
) - (X
1
 . K
1
 . M
o
) 

---

270 
Bu uchta omilning ta’siri tovar oborotining umumiy farqiga ( T) 
teng bo‘lishi kerak: 
T = Tx Tk Tm 
Nisbiy miqdorlardan 
foydalanish usuli 
 
Bu usul ham omilli tahlilda keng qo‘llaniladi, chunki amalda mutloq 
raqamlar bilan birgalikda nisbiy miqdorlarning qo‘llanilishi ham tez uchrab 
turadilar. 
Nisbiy miqdordan foydalanish usulining mohiyati natijaga omillar ta’sirini 
aniqlashda ularning nisbiy o‘zgarishi natijaning nisbiy o‘zgarishidagi 
ulushida ifodalanishidir. Masalan, ishlab chiqarish korxonasi yalpi 
mahsuloti hajmi (M), ishchilar soni (I) va ularning mehnat unumdorligi 
darajasiga (MU) bog‘liq. Bu quyidagi formulada ifodalandi : 
M = I . MU 
Nisbiy ko‘rsatkichlardan foydalanish uchun ushbu formuladagi natija va 
omillarning o‘sish sur’atlari olinadi. Hisob-kitoblarda ana shu nisbiy 
ko‘rsatkichlar ishtirok etadi. 
Masalan, yalpi mahsulotning ishchilar sonining o‘zgarishi evaziga 
o‘zgarganligini topish uchun ishchilar sonining o‘sish sur’atini (I) yuzga 
ko‘paytirib yalpi mahsulotning o‘sish sur’atiga bo‘linadi (M) : 
I . 100 
Mi = --------------- 
M 
Natijaga ikkinchi omilning - mehnat unumdorligining ta’sirini (Mmu) 
aniqlash uchun yuzdan shu chiqqan natija miqdori, ya’ni birinchi omilning
natijaga ta’siri ayriladi : 
I . 100 
Mmu = 100 - ------------------- 
M 
Indeks usuli 
 
Indeks usulidan foydalanganda omillar ta’sirini individual indekslar orqali 
ham hisoblash mumkin.
Masalan, poyafzal buyumlari bo‘yicha tovar oboroti hajmiga xizmat 
ko‘rsatilayotgan aholining soni (A), o‘rtacha jon boshiga to‘g‘ri keladigan 
iste’mol darajasi (I) va o‘rtacha baho (R) ta’sir qiladi. Bu bog‘liqlik 
quyidagicha ifodalanadi: 
Q = A . I . R 
Bunda Q - poyafzal buyumlari bo‘yicha tovar oborotining umumiy hajmi. 
Ushbu omillarning tovar oborotiga ta’sirini aniqlash uchun ularning 
individual indekslari aniqlanadi. 
Poyafzal sotilishining umumiy hajmiga omillar ta’sirini individual 
indeksini qo‘llab yechadigan bo‘lsak u quyidagi bog‘lanishga ega bo‘ladi :