Tadqiqotlari

Nazorat va mulohaza uchun savollar 
1. O‘lchash va shkalalashtirishning mohiyati va mazmunini tushuntirib bering. 
2. Shkalalashtirish tartibi xarakteristikasini gapirib bering. 
3. Ko‘p variantli anketaning shaklini tavsiflab bering va uni nima uchun 
qo‘llanilishini tushuntirib bering. 
4. Laykret shkalasining mezonlari va ishlatish tartibi qanday? 
5. Shkalalarning asosiy turlari nimalardan iborat? 
6. Nominal shkalada taqqoslaydigan va taqqoslanmaydigan uslublarining farqi 
nimada? 
7. Intervalli shkalaning asosiy jihatlari nimalardan iborat? 
8. Nisbiy ob’ektning qiyosiy jihatlari miqdorini belgilashda asosiy mezon 
nimadan iborat? 
9. Detallashtirilgan oyeyting shkalasi nima? 
10. 
Solishtirish va muvozanat usulining farqi nimada? 

---

273 
13- BOB. SABAB-OQIBAT MARKETING TADQIQOTLARI: 
EKSPERIMENT (TAJRIBA) 
 
13.1. Sabab – oqibat aloqalarining mazmuni 
 
Sabab va oqibat kategoriyasi ham falsafiy kategoriyalardan biri bo‘lib, 
bevosita marketing tadqiqotlarida statistik tahlilning metodologik asosi sifatida ham 
namoyon bo‘ladi. Marketing tadqiqotlarida statistik tahlilda natija va omillar 
tushunchasi mavjud. Ammo shu oqibat o‘z-o‘zidan sodir bo‘lmaydi. Uning zamirida 
bir qancha sabablar mavjud. Bu sabablarni marketing tadqiqotlari statistik tahlilida 
omillar deb qaraladi. Masalan, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi (oqibat) uning 
hajmi bir qancha omillarga, ya’ni hodimlar soni, ularning malakasi, mehnat 
unumdorligi, qo‘llanilayotgan texnologik jarayoni, xom ashyoning o‘z vaqtida sifatli 
ta’minoti kabi omillarga (sabablarga) bog‘liq.
Shuningdek, sabab-oqibat tadqiqotlari (causal research) – sabab-oqibat 
aloqalari mavjudligini isbotlash uchun foydalaniladi. Marketologlar doimiy ravishda 
qaror qabul qilishayotganida sabab-oqibat aloqalariga tayanadilar. Shu sababdan 
bunday taxminlarni isbotlash uchun marketing tadqiqotlari o‘tkazilishi zarur bo‘ladi. 
Uning o‘tkazilishi davrida quyidagi ikkita vazifani hal etilishiga qaratiladi: 
1. 
Qaysi o‘zgaruvchilar sabab (mustaqil o‘zgaruvchilar), qaysi birlari 
oqibatni (bo‘ysinuvchi o‘zaruvchilar) tashkil etishini tushunish uchun. 
2. 
Sabab va oqibat o‘zgaruvchilar o‘rtasidagi aloqaning mohiyatini aniqlash 
uchun kerakdir. 
Sabab-oqibat tadqiqotlari (causal research) – marketingning yakuniy 
tadqiqotlar turi hisoblanib, uning vazifasi bo‘lib, sabab-oqibat aloqalarining 
mavjudligini isbotlash uchun zarur bo‘ladi. 
Demak, sabab-oqibat natijasida “X” va “U” hodisalarning yuz berishiga 
sabablar aniqlanadi. Masalan, quyidagi 13.1 – jadvalda hodisaning yuz berishi va 
uning sabab ko‘rinishlari aks ettirilgan.