Tairova m. M., Abdulloev a. J. Logistika

 
8.3. Xaridni rejalashtirish 
Xarid logistikasi - bu xomashyo, materiallar, butlovchi buyumlar va 
ehtiyot qismlarni xarid qilish bozoridan kompaniya omborlariga 
ko'chirish jarayoni. Xarid qilish logistikasining samarali ishlashi 

---

97 
uchun mahsulotni ishlab chiqarish uchun qanday materiallar 
zarurligini bilish, barcha yetkazib berish muammolarini hal qilish 
uchun barcha bo'limlar va korxonaning mansabdor shaxslari 
harakatlarining muvofiqligini ta'minlaydigan xaridlar rejasini tuzish 
kerak:
▪ 
tahlil qilish va ehtiyojlarni aniqlash, buyurtma qilingan 
materiallar miqdorini hisoblash; 
▪ 
xarid usulini aniqlash; 
▪ 
narxning muvofiqligi va shartnomani tuzish; 
▪ 
yetkazib berish miqdori, sifati va muddati ustidan nazorat 
o'rnatish; 
▪ 
tovarlarni omborga joylashtirishni tashkil etish. 
Samarali rejalashtirish va axborot-logistika xizmatlari ishlab 
chiqarishni uzluksiz yetkazib berish ehtiyojlari va inventarizatsiyani 
minimallashtirish o'rtasidagi ziddiyatni bartaraf qilishi mumkin. 
Xaridlarni rejalashtirish jarayonida quyidagilarni aniqlash kerak: 
1. qanday materiallar talab qilinadi; 
2. mahsulotni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan materiallar miqdori; 
3. tovarlarni sotib olish mumkin bo'lgan yetkazib beruvchilarning 
imkoniyatlari; 
4. korxonaning zarur ombor maydoni; 
5. xarid xarajatlari; 
6. korxonada ba'zi qismlarni mustaqil ishlab chiqarishni tashkil qilish 
imkoniyati. 
Talablarni rejalashtirish texnikasi va materiallarini qo'llashning 
afzalligi shundaki, xarid qilish va ishlab chiqarish yakuniy mahsulotga 
bo'lgan ehtiyojdan kelib chiqqan holda rejalashtirilgan. 
Agar iste'molchilar talabi o'zgarsa, siz bunday tebranishlarni 
yumshatish usulidan foydalanishingiz kerak. Ushbu usulni qo'llash 
oxirgi mahsulotga bo'lgan talab doimiy ravishda (masalan, mavsumiy) 
o'zgarib turadigan holatlarda tavsiya etiladi. 
Alohida davrlar uchun bashorat qilinadigan qiymatlar “a”-omil deb 
nomlanadi, uning qiymati 0 dan I gacha bo'ladi. “A” qiymati 
qanchalik katta bo'lsa, yaqin o'tmishdagi davrlarning ta'siri shunchalik 
katta bo'ladi va usul haqiqiy iste'molni baholash uchun ko'proq mos 
keladi. 

---

98 
Materialga bo'lgan ehtiyojni aniqlash ancha mehnat talab 
qiladigan jarayon bo'lib, to'rt bosqichni o'z ichiga oladi: 
Birinchi bosqichda materialga bo'lgan ehtiyoj moddiy talablarni 
rejalashtirish asosida aniqlanadi. Kerakli materialning asosiy 
xususiyatlari, ulardan mumkin bo'lgan og'ishlar, talab qilinadigan 
miqdor va materialni buyurtma shaklida xarid qilish bo'limiga 
yetkazib berish vaqti aniqlanadi. Ushbu bosqichda MRP (Moddiy 
talablarni rejalashtirish) tizimidan foydalanish mumkin - bu moddiy 
talablarni rejalashtirish yoki ishlab chiqarish manbalarini rejalashtirish 
tizimi. Ushbu tizimdan foydalanish buyurtmalarni, yetkazib berishni, 
butun 
savdo 
jarayonini 
boshqarish 
va 
hisobga 
olishni 
avtomatlashtirilgan boshqarishdan iborat. 
Ikkinchi bosqich materiallarga buyurtma tayyorlashni o'z ichiga oladi. 
Materiallarni olish uchun ariza xarid qilish bo'limiga materialga 
bo'lgan ehtiyoj to'g'risida ichki xabardir. Muayyan pozitsiyada 
materialni olish uchun so'rov turi ko'rsatilgan. Materialga murojaat 
qilish turi materialning maqsadini aniqlaydi. Arizalar quyidagi 
turlarga kiradi: