Тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

2014 йилдаги ҳолат бўйича 
(минг сўм) 
№ 
Кўрсаткичлар 
Умумий 
сумма 
Тўлов 
муддати 
келмаган 
Тўлов муддатлари ўтиб 
кетган кунлар 
1 
дан 
30 
гача 
31 
дан 
60 
гача 
61 
дан 
90 
гача 
90 
дан 
ортиқ 
1. Ҳаридорлар 
ва 
буюртмачилар 
деби-
торлик 
қарздорлигининг 
суммаси 
2. Резервни 
шакллантириш 
учун 
фоиз ставкаси 
3. Гуруҳ бўйича резерв 
суммаси 
Резервнинг умумий 
суммаси 
Шакллантирилган 
резерв 
корхонага 
контрагентлар 
- 
“Қурилишмонтажсервис” 
хусусий 
корхонаси 
ҳаридорлари 
ва 
буюртмачиларининг қайтарилмган қарзлари бўйича ўзининг молиявий 
барқарорлигини суғурталаш имкониятини беради. 
- Дебиторлик ва кредиторлик қарздорликларининг айлана олишлигини 
таҳлил қилиш. 
Дебиторлик ва кредиторлик қарздорликлари айлана олишлигини таҳлил 
қилишни боришида ҳар бир қарздорликнинг айлана олишлиги кўрсаткичини 
белгилаш бўйича тегишли ҳисоб-китобларни ўтказиш зарур. Бу кўрсаткичларни 
тўлиқроқ таҳлил қилиш учун вақтнинг бир қатор даврлари учун динамикани 
кузатиб чиқиш зарур. 
Ушбу вазифани бажариш учун 9 ва 10-таҳлилий жадвалларни тузиш 
зарур. 
 
 
 

---

74 
9-жадвал 
Кредиторлик қарздорлиги айлана олишлигининг таҳлили. 
 
 
№ 
 
Кўрсаткичлар
 
2013 
йил 
 
2014 
йил 
Четга чиқимлар 
(+ / -) 
2014 й. 
да 2013 
й. га 
нисбатан 
 
% 
1. Маҳсулотлар (товарлар, ишлар ва 
хизматлар) ни сотишдан тушган соф 
тушум, минг сўм 
2. Ўртача кредиторлик қарздорлиги, 
минг сўм 
3. Мунтазам айлана олишлик 
(1 бет / 2-бет) 
4. Кредиторлик қарзини тўлаш даври, 
кунлар ёки кунлар айланишлар сони 
Корхонанинг кредиторлик қарздорлиги уларни келгусида ўз активлари 
ҳисобидан 
қоплаш 
учун 
хўжалик 
юритувчи 
субъектнинг 
пул 
мажбуриятларининг 
мавжудлигидан 
иборат 
бўлади. 
Кредиторлик 
қарздорлигини айлана олишлиги кўрсаткичининг корхона маҳсулотлари 
(товари, ишлари ва хизматлари) еи сотишдан тушумга ўзаро боғлиқлигини, 
ҳамда корхонанинг молия-хўжалик фаолиятига таъсирини аниқлаш зарур. 
Корхона мутахассислари томонидан қарздорлик муддатини ўтиб кетиши ва 
хўжалик юритувчи субъект тўлов қобилиятини ёмонлашишига йўл қўймаслиги 
мақсадида бу кўрсаткичларни бошқариш бўйича хулосалар таклифлар тақдим 
этилиши керак. 
10-жадвал 
Дебиторлик қарздорлиги айлана олишлигининг таҳлили 
 
№ 
 
Кўрсаткичлар
 
2013 
йил 
 
2014 
йил 
Четга 
чиқимлар (+ / -) 
2014 й. да 
2013 й. га 
нисбатан 
 
% 
1. Маҳсулотлар 
(товарлар, 
ишлар 
ва 
хизматлар) ни сотишдан тушган соф 
тушум, минг сўм 
2. Ўртача дебиторлик қарздорлиги, 
минг сўм 
3. Мунтазам айлана олишлик 
(1 бет / 2-бет) 
4. Дебиторлик қарзини тўлаш даври, кунлар 
ёки кунлар айланишлар сони 

---

75 
Дебиторлик қарздорлиги корхона шахсий айланма маблағларининг 
иммобилизациялашдан иборатдир. Бунинг натижсида корхона молиявий 
йўқотишларга эга бўлиши мумкин. 
Дебиторлик қарздорлиги айлана олишлиги кўрсаткичининг корхона 
маҳсулотлари (товарлари, ишлари ва хизматлари)ни сотишдан тушумга ўзаро 
боғлиқлигини, 
ҳамда 
унинг 
молиявий 
тўлов 
қобилияти 
“Қурилишмонтажсервис” хусусий корхонаси мажбуриятларини тўлаш 
имкониятига таъсирини аниқлаш зарур. Корхона мутахассиси томонидан 
қарздорлик муддатини ўтиб кетиши ва хўжалик юритувчи субъект тўлов 
қобилиятини ёмонлашишига йўл қўймаслик мақсадида бў кўрсаткичларни 
бошқариш бўйича хулосалар ва таклифлар тақдим қилиниши керак.