Takrarlanuvshi jarayanlar algoritmlerini jaratiw. Dasturlew

TAKRARLANUVSHI JARAYANLAR ALGORITMLERINI JARATIW. DASTURLEW.
Algoritm házirgi zaman matematikasınıń eń keń túsiniklerinen biri esaplanadı.
Algoritm (algorifm) sózi orta ásirlerde payda bolǵan bo'llb, ullı oyshıl túp babaımız Al-Xorezmiyning (783—855) jumısları menen evropalıqlardıń birinshi bar tanısıwı menen baylanıslı. Bul jumıslar olarda júdá tereń tásirler qaldırıp algoritm (algorithmi) sóziniń kelip shıǵıwına sebep boldıqı, a Al-Xorezmiy atınıń latınsha aytılıwı bolıp tabıladı. Ol payıtlarda bul sóz arablarda qollanılatuǵın onlıq sanaq sisteması (sisteması ) jáne bul sanaq sistemasında esap -lash usılın bildirar edi. Sonı atap ótiw kerekki, evropalıqlar tárepinen arab sanaq sistemasınıń Al-Xorezmiy jumısları arqalı ózlestiriliwine, keyinirek esaplaw usıllarınıń rawajlanıwına úlken dúmpish bolǵan.
Házirgi waqıtta onlıq sanaq sistemasında arifmetik ámellerdi orınlaw usılları esaplaw algoritmlarına ápiwayıǵana mısal bóle aladı tek. Házirgi zaman kózqarasınan algoritm túsinigi neni ańlatadı? Ekenin aytıw kerek, insan kúndelik turmısında túrlituman islerdi atqaradı. Hár bir jumıstı orınlawda bolsa bir qansha elementar (mayda ) islerdi izbe-iz ámelge asırıwǵa tuwrı keledi. Mine sol izbe-izliktiń ózi atqarılatuǵın jumıstıń algoritmı bolıp tabıladı. Biraq bul izbe-izlikke itibar bersak, biz atqarıw jetip atırǵan elementar jumıslar málim qaǵıyda boyınsha orınlanıwı kerek bolǵan izbe-izlilikden ibarat ekenligin kóremiz. Eger bul izbe-izlilikdegi qaǵıydanı buzsak, maqsetke eriwmasligimiz múmkin.
Mısalı, shaxmat oyının baslawda shohni yura almaymız, sebebi bul oyın algoritmında júriwdi basqa bir shaxmat danalarınan baslaw kerek yamasa palaw pısırıw algoritmında birinshi náwbette qazanǵa suw salıp kórińshi, palaw qanday bo'lar eken. Berilgen matematikalıq ańlatpanı ápiwayılastırıwda ámellerdiń atqarılıw izbe-izligine itibar bermaslik nadurıs nátiyjege alıp keliwi barlıqǵa málim.
Sonday eken jumıstı, yaǵnıy qoyılǵan máseleni orınlawǵa mayda elementar islerdi arnawlı bir izbe-izlilikde jırlaw arqalı eriwiladi. Bunnan kórinip turıptı, olda, hár bir jumıs qanday da algoritmdıń orınlanıwınan ibarat esaplanadi. Algoritmdı orınlawshı algoritm atqarıwshısı bolıp tabıladı. Algoritmdıń atqarıwshısı máseleniń qanday qoyılıwına itibar bermegen halda nátiyjege jetiwi múmkin. Onıń ushın ol tek aldınan málim qaǵıyda hám kórsetpelerdi qatań orınlawı shárt. Bul bolsa algoritmdıń júdá zárúrli qásiyetlerinen biri bolıp tabıladı.
Ulıwma, ajgoritmlarni eki gruppaǵa ajıratıw múmkin. Birinshi gruppa algoritmdıń atqarıwshısı tek insan bolıwı múmkin ( mısalı palawdı tek insan pishira aladı ), ekinshi gruppa algoritmlardıń atqarıwshısı da insan, da EHM bolıwı múmkin (tek intellektual miynet menen baylanıslı bolǵan máseleler). Ekinshi gruppa algorimtlarning atqarıwshısın EHM moynına júklew múmkin. Onıń ushın algoritmdı EHM túsinetuǵın qandayda bir tilde jazıp, onı mashina yadına kirgiziw jetkilikli.
Sonday etip, biz algoritm degende, berilgen máseleni sheshiw ushın málim tártip menen orınlanıwı kerek bolǵan chekli sandaǵı buyrıqlar izbe-izligin túsinemiz.
Qandayda bir tarawǵa tiyisli máseleni sheshiw algoritmın dúziw algoritm dúziwshinen sol tarawdı jetilisken bilgen halda, qoyılǵan máseleni tereń analiz qılıwdı talap etedi. Bunda máseleni sheshiw ushın kerek bolǵan islerdiń rejesin dúze biliw zárúrli áhmiyetke iye. Sonıń menen birge, máseleni sheshiwde qatnasatuǵın ob'ektlerdiń qaysıları baslanǵısh maǵlıwmat hám qaysıları nátiyjeligin anıqlaw, olar ortasındaǵı óz-ara baylanısıwdı anıq hám tolıq kórsete biliw, yamasa programma (programma ) dúziwshiler tili menen aytqanda, máseleniń maǵlıwmatlar modelin beriw kerek.
Berilgen másele algoritmın jazıwdıń túrli usılları ámeldegi bolıp, olar qatarına sóz menen, bloktarh (bloksxema) formasında, formulalar, operatorlar járdeminde, algoritmik yamasa programmalastırıw tillerinde jazıw hám xokazolarni kirgiziw múmkin.
Endi qandayda bir usılda dúzilgen algoritmdıń ayırım ózgeshelikleri hám algoritmǵa qoyılǵan birpara talaplardı kórip shıǵayıq.
1. Algoritm mudamı tolıq bir bahalı bolıp tabıladı, yaǵnıy onı birdey baslanǵısh bahalar menen kóp ret qóllaw mudamı birdey nátiyje beredi.

2. Algoritm bir ǵana máseleni sheshiw qaǵıydası bolıp qalmay, bálki túrlituman baslanǵısh shártler tiykarında málim túrdegi máseleler kompleksin sheshiw jolı bolıp tabıladı.

3. Algoritmdı qóllaw nátiyjesinde chekli qádemnen keyin nátiyjege erisemiz yamasa máseleniń sheshimge iye emesligi haqqındaǵı maǵlıwmatqa iye bolamız.

Joqarıda keltirilgen ózgesheliklerdi hár bir atqarıwshı ózi dúzgen qandayda bir máseleniń algoritmınan paydalanıp tekserip kóriwi múmkin. Mısalı :