Talaba biliwi ha’m islep biliwi kerek

3.3 Tarmaqlaniw ha’m ta’krarlaniw operatorlari

Eger programmanın` qandayda bir bo`limi o`zgeriwshinin` bir neshe ma’nislerinde bir neshe ma’rte orınlatwg`ın bolsa, bunday programmalar tsiklli programmalar dep ataladı. Bir neshe orınlanatug`ın bo`lim, yag`nıy operatorlar toplamı tsikl denesi dep ataladı. Qaytalanıw protsessinde ma’nisi o`zgeriwshi ma’nis tsikl parametri dep ataladı. Paskal` tilide tsikl operatorların 2 toparg`a bo`liw mu`mkin.

1. 
   Parametrli tsikl operatorları. 2. Sha’rtli tsikl operatorları. Parametrli tsikl operatorları to`mendegishe jazıladı.
   

1. 
   for i:=m1 to m2 do S;
   
2. 
   for i:=m1 to m2 do S
   

Bul jerde i – tsikl parametri, m1 ha’m m2 ler sa’ykes tu`rde onın` baslang`ısh ha’m aqırg`ı ma’nisleri. Bul parametrlerdin` u`shewide birdey tipten ibarat bolıwı za’ru`r. Olar integer, char, boolean yamasa standart anıq skaliyar tipler – elementar sanap o`tiwshi, shellendirilgen tipler bolıwı mu`mkin. i - ko`rsetilgen tipke tiyisli o`zgeriwshi, al m1, m2 ler bolsa usı tipke tiyisli turaqlı, o`zgeriwshi yamasa an`latpa bolıwı mu`mkin. S – tsikl denesi. Eger for operatorına “to“ so`zi jalg`ang`an bolsa, (a -halat), onda tsikl parametri bir birlikke artıp baradı. Eger i integer yaki byte tipinin` birine tiyisli bolsa, h=1 dep qaraw mu`mkin.
Eger for operatorı downto so`zi jalg`ang`an bolsa, onda tsikl parametri bir birlikke kemip baradı.Eger integer yaki byte tipinin` birine tiyisli bolsa, h=-1 dep qaraw mu`mkin. Tu`sinikli bolıw ushın i tsikl parametri pu`tin tipke tiyisli bolsın. Onda parametrli tsikl operatorın to`mendegi sxemalar ja’rdeminde tu`sindiriw mu`mkin.

m2>=m1 m1>m2

Programmada parametrleri tsikl operatorı orınlang`anda da’slep m1 ha’m m2 an`latpalarının` ma’nisleri esaplanadı. Olardı sa’ykes m1b ha’m m2b dep belgilep alayıq. Onda tsikldın` parametirine m1b ma’nisi menshiklenedi. i:=m1b ha’m i<=m2b sha’rti tekseriledi. (b jag`day ushın i>=m2b sha’rti tekseriledi. Eger sha’rt orınlansa, S tsikl denesi iske tu`sedi ha’m tsikldın` parametiri i:=i +1 ge artadı, yag`nıy i:= m1b+1; ma’nis beredi; (b) jag`day ushın i:=i+1). Son` kelesi ma’nis penen tsikl denesi orınlanıwı ta’kirarlanadı. Qashan im2b bolsa, onda tsikldan shıg`ıladı ha’m for operatorının` izindegi na’wbettegi operatorlar toplamına o`tedi.(b) jag`dayda i>=m2b sha’rti orınlanbasa, yag`nıy i

1. 
   …..for i:=1 to 20 do write(‘* ‘);…..
   

na’tiyje:

2. 
   ….. for i:=9 downto 5 do writeln(sqr(i)); …
   

na’tiyje:
1
4
9
.
.
100
3) …. for i:= 5 to 9 do write(i:3); ….
na’tiyje: 5 6 7 8 9;
4) …. for i:= 9 downto 5 do 9 write(i:3); …
na’tiyje: 9 8 7 6 5;
5) …. for k:=’ A ’ to ‘ E ‘ do write(k:2); ….
na’tiyje: A B C D E
6) …. for k:=’ E ‘ to downto ‘ A ‘ do write(k:2); …
na’tiyje: E D C B A
Ayırım jag`daylarda ta’kirarlanıwlar sanı aldınnan aldınnan ma’lim bolmaydı, yag`nıy tsikldan shıg`ıw programmasın orınlag`annan keyin ma’lim boladı. Bul jag`day tsiklli algoritimdi programmalastırıw ushın sha’rtli tsikl operatorınan paydalanamız. Sha’rtli tsikl operatorı qurlısı boyınsha eki tu`rli boladı.
1) Sha’rt aldınan beriliwshi tsikl operatorları
2) Sha’rt son`ınan keliwshi tsikl operatorlar
Sha’rt aldınan beriliwshi tsikl operatorı
While do S; ko`rinisinde jazıladı.
Bul jerde while operator atı bolıp, “ha’zirshe” degen ma’nisti beredi. qandayda bir logikalıq an`latpa. S operatorlar toplamı.
While operatorında da’slep sha’rt tekseriledi, eger sha’rt orınlansa, yag`nıy “ture” ma’niske iye bolsa, onda S tsikl denesi orınlanadı, ha’m qaytadan sha’rtke aylanıp keledi. Qashan logikalıq an`latpa “false” ma’nis qabıl etse, tsikldan shıg`ıladı, ha’m while operatorının` izindegi operator orınlanadı. Bul jerde tsikldın` denesine tiyisli operatorlardın` keminde birewi tsikl sha’rtine ta’sir etiwi tiyisli. Eger tsikl sha’rtine baylanıspasa programma tsikldan shıqpaydı, ha’m protsess sheksiz dawam etedi. Sha’rt aldınan berilgen tsikl operatorın to`mendegi sxema ja’rdeminde tu`sindiriw mu`mkin.
Mısalı: While operatorınan paydalanıp summanı esaplaw ushın programma du`zin`.

Algoritim

Sha’rti son`ınan qoyılatwg`ın tsikl operatorı
repeat S until ; ko`rinisiede jazıladı. Bul jerde repeat operator atı bolıp, ol “qaytalanıw”, “untel” shekem ma’nisin beredi; S – qandayda bir operatorlar, logikalıq an`latpa esaplanadı.
repeat operatorı while operatorınan parqlanıp onda da’slep tsikl denesi orınlanıp, keynen sha’rt tekseriledi. Eger sha’rt orınlanbasa, tsikl qaytalanadı, yag`nıy S tsikl denesine aylanıp keledi. Eger sha’rt orınlansa, onda tsikldan shıg`ıladı ha’m repeat operatorının` izindegi operatorg`a o`tedi.
Bul algoritmdi to`mendagi blok sxema ja`rdeminde ko`rsetiw mumkin.

Tsikl parametrine baslang’ish ma’nis beriw.
Bul jerda sha`rttin` qanday bolıwı na qaramastan tsikl denesi keminde
bir ma`rte orınlanadı. repeat ha`m until
xızmetshi so`zler ortasında bir neshe
operatorlar bolg`anda begin ha`m end