Talaba yoshlara muhabbat hislarining ijtimoiy va etnopsixologik xususiyatlarining nazariy asoslari

1.2. Xorij tadqiqotlarda sevgi – muhabbat hissining o‘rganilganlik imkoniyatlari
“Sevgi” tushunchasi umuminsoniy hisoblanadi. Shubhasiz, bu, birinchi navbatda, odamlarning ijtimoiy ongi bilan, aniqrog‘i, umumiy insoniy ehtiyojlar bilan bog‘liq xolatda amalga oshadi. Shaxsning hissiy sohasi ma’lum bir tarzda butun jamiyat hayotining ko‘p jabhalariga ta’sir qiladi. Insonning ichki dunyosi, uning hissiy hayotining muhim tarkibiy qismlaridan biri bo‘lgan sevgi-muhabbat ham shular jumlasidandir. “Muhabbat” tushunchasini o‘rganish uning universalligi va ko‘p qirraliligi, ayni paytda nomuvofiqligi va chuqurligi bilan bog‘liq. Fransuz tadqiqotchisi La Roshfuko “chin muhabbat g‘iybatga o‘xshaydi: u to‘g‘rida hamma gapiradi, ammo kamdan-kam kishi uning guvohi bo‘lgan”, deganda mutloq haq edi. O‘z-o‘zidan murakkab va noaniq hodisa bo‘lgan sevgi-muhabbat tushunchasi bu odamga yoki boshqa voqelikka nisbatan chuqur bog‘lanish va jalb qilish hissining sodir bo‘lishining aynan o‘zidir. Sevgi-muhabbat tushunchasining o‘ziga xosligi unda ma’naviy, shaxsiy, biologik, shuningdek, ijtimoiy omillarning kesishishi bilan bog‘liq.
O‘rganilayotgan fenomenning o‘ziga xos xususiyati alohida madaniyatlarda, xususan g‘arb madaniyati ommolashgan xalqlar tillarida uni idrok etishning o‘ziga xos xususiyatlari haqida gapirishga imkon beradi. "Sevgi" tushunchasini tushunishning o‘ziga xosligi ushbu hodisa haqidagi umumiy g‘oyalar bilan, shuningdek, ma’lum madaniyat vakillari tomonidan uni idrok etishning individual xususiyatlari, ma’lum bir madaniyat va uning tashuvchilari uchun xarakterli xususiyatlar bilan bog‘liq.
Sevgi haqida gapirganda, albatta, uning turlari va mumkin bo‘lgan shakllarining xilma-xilligini ta’kidlash kerak. "Sevgi" tushunchasi bilan ta’minlangan bir qator xususiyatlar mavjud: ehtirosli sevgi, qulaylikni sevish, oqilona sevgi, idealga bo‘lgan muhabbat, ayol sevgisi va erkak sevgisi va boshqalar. Shunisi e’tiborga loyiqki, sevgi navlarini o‘rganayotganda ma’lum bir tekislikning yo‘qligini his qiladi, ularning barchasi uchrashadigan yagona makon ham yo‘q.
Xususan, qadimgi yunon faylasufi Aflotun (Platon) o‘z dialoglarida
insondagi hislardan bo‘lmish sevgi-muhabbatning ma’nosini tushuntirib
deydi: “Muhabbat hissi mangu, negaki u na tug‘ilganini, na mag‘lubiyatini,
na ko‘payganini, na kamayganini biladi”. Aflotun muhabbat haqidagi
fikrlarini rivojlantirib, odamlar uning haqiqiy ahamiyatini anglab
yetmasliklari, “agar ular muhabbatning haqiqiy kuchini va
qudratini anglab etganlarida edi, ular uning uchun buyuk haykallar qurib,
katta qurbonliklar keltirar edilar”.
Haqiqatan ham, sevgi – bu o‘ta qudratli kuchdir. U tufayli inson nimalarga qodir emas?.
Insoniyat o‘z taraqqiyotida erishgan eng yuksak cho‘qqilar ham sevgi tufaylidir aslida. Nemis psixiatri Z.Freyd ta’kidlaganidek, “Sevgi – bu insoniyatni hayvonot olamidan sug‘urib olgan kuchdir”!. Inson yaratgan buyuk moʻjizalarning barchasi sevgi tufaylidir. Bu aytilganlardan ko‘rinib turibdiki, sevgi tufayli oila kurish baxtli va mustahkam nikohning asosini ta’minlaydi.
Ijtimoiy va psixologik hodisa sifatida sevgi muammosiga psixoanalitiklar Z. Freyd, K.G. Yung, E.Fromm va boshqalar o‘zlarining munosabatlarini bildirib o‘tishgan. Unga ko‘ra sevgi fenomeni psixoanalizning birligi bo‘lgan ongli va ongsizning chuqur kechinmalariga asoslanadi.
Zigmund Freyd ijodining zamirida sevgi va shahvoniylik munosabatlari yotadi. Freydning fikriga ko‘ra, sevgi aql bovar qilmaydigan tushuncha bo‘lib, undan ruhiy tamoyil chiqarib tashlanadi. Freyd tomonidan ishlab chiqilgan sublimasiya nazariyasidagi sevgi inson rivojlanishining asosiy stimullaridan biri bo‘lgan ibtidoiy jinsiylikka tushiriladi va tenglashtiriladi
K.G. Yung libido energiyasini insonning ham, jamiyatning ham barcha hayotiy jarayonlari asosidagi yagona energiya sifatida talqin qildi, bu organizmning har qanday sharoitda omon qolishiga imkon beradi va yo‘naltiradi deya alohida ta’kidlab o‘tadi.
E.Fromm yozadiki, onaning bolaga bo‘lgan muhabbati, odamlarga bo‘lgan muhabbati yoki ikki shaxs o‘rtasidagi shahvoniy muhabbat bo‘ladimi, uning mohiyati bir xildir. Bundan tashqari, E.Fromm sevgi har doim g‘amxo‘rlik va mas’uliyat bilan bog‘liqligini ta’kidlaydi: "Gʻamxo‘rlik va mas’uliyat sevgining faoliyat ekanligini anglatadi, bu kimnidir egallab olgan ishtiyoq emas, balki kimnidir "o‘ziga tortgan" affekt sifatida baholanadi". [:13]
Inson uchun muxim xisoblangan tuyg‘u sevgi va muhabbat tuyg‘usi odatda, erta yoshlik davrida chuqurlashadi va ayniqsa keskinlashadi. Shuning uchun tadqiqotchi A.I.Gersen yoshlik muhabbatini “qalb iztirobi”ga o‘xshatishga uringan bo’lsa, I.S.Kon tadqiqotlarida esa erta yoshlik muhabbat izlash davri sifatida xarakterlanadi. Tajriba qilish muhimligiga qaramay shaxsiyatni rivojlantirish nuqtai nazaridan sevgi, bu psixologik hodisa bo‘lib, psixologiya fanida juda kam o‘rganilganligi bilan ajralib turadi. Bundan tashqari, so‘nggi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yoshlarning rivojlanishidagi ijtimoiy vaziyat va jinsiy madaniyatning yangi turini shakllantirish bilan tavsiflanadi. Shu nuqtai nazardan, yoshlik sevgisi mavzusi yangi "nufuzga" ega bo‘ladi. Shuning uchun, psixologik o‘rganishlar, zamonaviy o‘g‘il va qizlarning qarama-qarshi jinsdagi shaxsga bo‘lgan muhabbat xususiyatlari alohida ahamiyatga ega va doimo dolzarbligini anglatadi. Frank Tibbes sevgi ko‘p narsani xoxlamasa ham, sevib qolgan oshiq ko`p narsaga qodir bo`lib qoladi.
L.Ya. Gozman erotik sevgining o‘z-o‘zidan juda o‘zgaruvchan hodisa ekanligiga e’tibor qaratadi. Odatda u ob’yektning jozibadorligi tufayli paydo bo‘ladi, jismoniy jalb qilish bilan birga keladi, keyin sevgi-do‘stlikka tomon harakatlanadi yoki so‘nadi.
Gʻarb mutaxassislari, xususan, R.Endelman “romantik muhabbat” Gʻarb madaniyatining hodisasi ekanligiga e’tibor qaratadi. U o’z tadqiqotlari doirasida inson har jihatdan o‘z sevgisining ob’yektini ideallashtiradi va unga nisbatan jinsiy jozibadorlikning yuqori darajasi mavjudligini e’tirof etadi. Odatda, sevishganlar taqdir tomonidan bir-birlari uchun yaratilganligiga ishonadilar va bu kuchga qarshilik ko‘rsatish befoyda ekanini tushuntiradi. Sevimlilar bir-birlari uchun har qanday sinovlarga va qurbonliklarga tayyor. Fransuzlar bunday holat ko’pincha jinnilik hissiga o‘xshaydi deya ta’kidlashadi.
Gʻarb falsafasi o‘z yaqiniga bo‘lgan muhabbati bilan insonning o‘ziga bo‘lgan muhabbati o‘rtasidagi yaqin munosabat bilan ajralib turadi. Bu haqda E.Fromm shunday yozadi: “Faqat o‘zini sevib, qo‘shnisini sevmaydigan odam doimo itoatkorlikda yoki yetakchilikda bo‘lishni orzu qiladi, natijada sevmaslikni orzu qiladi. Agar biror kishi o‘z yaqinini sevsa-yu, lekin o‘zini sevmasa, bu qo‘shniga bo‘lgan sevgi haqiqiy emasligini isbotlaydi. Muhabbat, avvalo, o‘ziga hurmat asosida bo‘lishi kerak, lekin bunday bo‘lmasa, his-tuyg‘ular umuman bo‘lmaydi”, deya alohida ta’kidlab o‘tishgan.
Faylasuf S.L. Frank insonni “sevganlariga ega bo‘lgan, jamoaviy hayot kechirishga intiladigan ijtimoiy mavjudot sifatida qaraydi. Muayyan guruhga mansublik hissi, “biz” so‘zi bilan ifodalangan ong har qanday individual o‘z-o‘zini anglashning tabiiy asosidir” deb tushuntiradi.
Sevgining har xil turlarini ko‘rib chiqish jarayonida sezilarli ichki o‘xshashlikni kuzatish mumkin. O‘z tabiatiga ko‘ra, sevgi ijtimoiydir va insonning asosiy ehtiyojidir. Biroq sevgi har doim o’z ob’yektiga ega. Bundan tashqari, u universaldir: har bir inson sevgi ob’yekti bo‘la oladi. Sevgi ma’lum bir joziba aurasida ko‘rishni anglatadi.
Sevgi tushunchasini tahlil qilib, bu tuyg‘uning barcha ko‘p qirrali va noaniqligini qayd etmaslik mumkin emas. Bu haqda La Roshfuko shunday yozadi: “Sevgi bitta, lekin uning minglab soxtalari bor” Sevgining noaniqligi va nomuvofiqligini muhokama qilib, Jorj Sand “Sevgi yagona tuyg‘u bo‘lib, unda hamma narsa haqiqat va hamma narsa yolg‘ondir” degan xulosaga keladi.
Shuningdek, Jorj Sand muhabbatning nomuvofiqligini uning individual va ijtimoiy, aqliy va biologik tamoyillarning qarama-qarshi tomonlarini kesishishi mumkinligini ham ta’kidlaydi.
Zamonaviy psixologiya sevgini ham ehtiroslarga, ham his-tuyg‘ularga kiritadi. Sevgi eng muhim insoniy tuyg‘u sifatida qaraladi, tabiatiga ko’ra esa xususiydir va g‘amxo‘rlik, muloyimlik, qayg‘u, shodlik-quvonch va boshqalarni o’z ichiga qamrab oladi.
Psixologik lug‘atlarda sevgining quyidagi ta’rifi berilgan: "Sevgi - bu sub’yektning fiziologik ehtiyojlardan kelib chiqadigan va o‘zaro his-tuyg‘ularga bo‘lgan ehtiyojni boshqa sub’yektda uyg‘otish uchun shaxsiy fazilatlarining tayyorligida aks ettirilgan nisbatan doimiy tuyg‘u" hisoblanadi.
Sevgi - bu his-tuyg‘ular dunyosi. Ko‘p sonli psixologik va falsafiy ta’riflarning mavjudligi sevgini to‘liq tavsiflash va bu hodisa haqida umumiy taassurot qoldirish mumkinligini ko‘rsatadi. Shu nuqtai nazardan, mavjud ta’riflarning yetarlilik darajasi va to‘liqligi haqidagina gapirish mumkin bo’ladi.
N. Branden o‘z tadqiqotlarida sevgilisining qadr-qimmatini hurmat qilishning yuqori darajasini aks ettiradi va tushuntirib beradi.
Suningdek, qarama-qarshi jinsdagi shaxsga bo‘lgan muhabbatning turli tarkibiy qismlari ajralib turadi: hurmat, sevgilisiga nisbatan ijobiy his-tuyg‘ular, erotik tuyg‘ular, sherikdan ijobiy munosabatga bo‘lgan ehtiyoj, yaqinlik va dushmanlik hissi kabilarni R. Xettiss tadqiqotlarida uchratishimiz mumkin.
Kuchli jinsiy qiziqish, hurmat va hayrat, do‘stlik va sevgi, mehr shu jumladan hamdardlik, o’zaro tushunish va fidoyilik masalalari fransuz tadqiqotchisi R.E. Short tomonidan keng yoritib o‘tilgan. Sevgi munosabatlarida mehr, g‘amxo‘rlik, yaqinlik kabi fazilatlarning mavjudligi tadqiqotchi Z. Rubin tomonidan o‘rganilgan bo’lsa, o‘zaro yaqinlik, ehtiros, qarorlarni qabul qilish va majburiyatlarni his qilish R. Sternberg tomonidan tadqiq etilgan.
Ko‘pchilik tadqiqotchilar xususan M.S.Merlin, O.M.Gadyuk, .M.Prixojan, D.Lyuis, K.Izard kabilar muhabbat kechinmalarida rohatlanish holatini tavsiflovchi faqat emotsional munosabatlarni subektiv tarzda yoqimli his qilinadigan qulayliklarnigina ajratatib o’rganganlar. K.Izard muhabbatni ba’zan “salbiy emosiyalar” sifatida talqin qiladi va yo‘qotish qo‘rquvi, rashk va g‘amginlik tushunchalariga e’tibor qaratadi. Uningcha yo‘qitish qo‘rquvida inson yoqimsiz emotsional fon ta’sirida qoladi va turli kasalliklarning rivojlantiruvchisi sifatida xizmat qiladi.
Ch.Spelberger insonning o’z sevgisidan rohatlanish holatini avtonom nerv tizimidagi faollikni oshishi bilan kuzatuvchi emotsional reaksiya sifatida baholaydi.
Muhabbat tuyg‘usi ma’lum vaziyatdan kelib chiqqan eyforiya va vegetativ nerv tizimini faollashuvi, yurak urushining tezlashishi bilan kechuvchi harakatlar sifatida ham tavsiflanadi. Bunday holat vaqtinchalikdir, chunki organizm bunday holatda ko‘p qololmaydi kishining haddan tashqari rohatlanishi so’ngandan so‘ng ko’tarinkilik ham yo‘qoladi, shuning uchun bu holat sifati mantiqan qaralganda xaqiqatdan kuchli rohat emas, vaziyatli tuyg‘ular deyish maqsadga muvofiqdir. Kanadalik olimlar V.S.Merlin va E.P.Ilin boshqalar singari muhabbat hissini yuqori emotsional ta’sir natijasida, ma’lum bir vaziyatli reaksiya sifatida qaraydi.
Muhabbatda motivasiya kuchi qancha yuqori bo‘lsa, (faollik) faoliyat natijaviyligi shunchlik yuqori boladi. E.P.Ilin Spelbergerga yondashgan holda “Muhabbat hissi –shaxs emotsional xususiyatini namoyon bo‘lishi yoki tez-tez namoyon bo‘lishi, shu bilan bir qatorda inson hayotiga mazmun baxsh etishi xususida fikr yuritadi.
Agar muhabbat hislari tomonlarning qay biridadir oshib ketsa, odamning individual imkoniyatlaridan ortib ketsa, bu yo‘qotish havotirining yuqori darajasini keltirib chiqaradi va ob’ektga nisbatan diqqatning pasayishiga, faoliyat sifatining yomonlashishiga olib keladi. Sotsiolog va psixolog Xebbning ta’kidlashicha muhabbatning ortishi davomida shaxsiy munosabatlar mustahkamlanmasa va faqat talablarning ortishi sevgi munosabatlarining pasayishiga olib keladi.
Yu.A.Xanin muhabbat ishtiyoqini shaxsiy hayot bilan bog‘lab individual farqlar haqida tasavvur beruvchi va turli stresslarga ta’sir sifatida baholaydi. O.P.Elesiyev, V.S.Merlin tadqiqotiga asoslangan holda shuni ta’kidladiki, shaxs faoligining o‘zgarishida bu bog‘liqlik o‘zgarishi mumkin. Ya’ni muhabbt murakkab jarayon sifatida o‘ziga stresslarni yuqtiruvchi psixologik xolat deya olamiz.
Avstraliyalik olim Ch.Spelberger muhabbatni hissiy jarayon sifatida ko‘rib chiqar ekan uni kognitiv, affektiv va harakat reaksiyalarini bosilishi sifatida tasavvur qiladi va odam muhabbatning turli shakllari ta’siri natijasida faollashadi degan fikrlarni ta’kidlab o’tgan.
Psixolog G.Selye bu jarayonni quyidagicha tavsiflaydi: birinchi bosqichda miya yoqimli hisnini qayd qiladi - u rohatni keltirib chiqaradi va organizmdagi temir moddasiga ma’lumot jo‘natadi, garmonlar ishlab chiqila boshlaydi keyin organizmga kuchli rohat signalini yuboradi. Organizm o‘z navbatida bu signalga noodatiy emosiyalar, fikrlar chalg‘ishi va boshqa fiziologik reaksiyalar bilan javob qaytaradi. Ammo bunday vaziyat vaqtinchalik noturg‘un vaziyatlar uchun organizm tomonidan mo‘ljallangan maxsus reaksiyalar sifatida uzatilgan bo‘ladi.
Ko‘rib turganimizdek, syevgi inson hayotining barcha jabhalariga ta’sir qiladi. Sevgi tuyg‘usi murakkab hissiy jarayon bo‘lib, u jinsiy istak, nasl berish instinkti bilan birga keladi. Bu aqliy, biologik va axloqiy tajribalar tufayli erkak va ayol o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarning bir turi sifatida baholanadi. Sevgi odatda his-tuyg‘ularning tashuvchisi bo‘lgan ikkita ob’yektning mavjudligini nazarda tutadi. Jarayonning o‘zi keyinchalik hissiy rangga ega bo‘lgan ob’yekt haqida aniq ma’lumot olish jarayonida tug‘iladi. Muhimi, qoida tariqasida, muhabbat aynan qarama-qarshilikda, ya’ni birining fazilatlari boshqasining fazilatlari bilan to‘g‘ri kelganda, to‘ldirilgan va uyg‘unlashganda paydo bo‘ladi.
Umuman olganda, shuni ta’kidlash kerakki, sevgi juda murakkab, qarama-qarshi tuyg‘u bo‘lib, his-tuyg‘ularning butun doirasi, jismoniy jalb qilish bilan birga keladi va ob’yektga g‘amxo‘rlik qilish va himoya qilish, unga hurmat ko‘rsatish istagini anglatadi. Har bir inson uchun bu tuyg‘u faqat individual ravishda sodir bo‘ladi, shuning uchun bu masala bo‘yicha juda ko‘p fikrlar mavjud. Ko‘pincha odamlar paydo bo‘lgan his-tuyg‘ularni yurakka qabul qilishadi, ularni sevgi bilan adashtirishadi. Ushbu tushunchani o‘rganishga qaratilgan ko‘plab iqtiboslar va yondashuvlar buning tasdig‘i bo‘la oladi.
Xususan, R.S.Nemov muhabbatni doimiy yoki situativ yuzaga keluvchi insonni yuqori rohatda spesifik vaziyatlarda hayajonni his qilishi sifatida ko‘radi. O.M.Radyuk ham muhabbatni insonni kuchli his qilishga ishtiyoqi sifatida o‘rganadi.
Albatta, “sevgi” tushunchasi ham “oila” tushunchasi kabi universaldir.
“Sevgi” tushunchasini tahlil qilish jarayonida u yoki bu tarzda u bilan muayyan munosabatlarga kirishadigan tushunchalarni ham ko‘rib chiqish muhim hisoblanadi.
Bu o‘rinda L.N.Tolstoyning, “Badiiy asarlarda, romanlarda, kinolarda syujet, voqealar rivojlanib borib, oxirida hammasi to‘y bilan, yaxshilik bilan tugaydi. Hayotda esa aksincha, hamma narsa to‘ydan keyin boshlanadi”, — degan fikrini ta’kidlash maqsadga muvofiq.
A.S. Makarenko, "sevgini jinsiy istakning tubidan o'stirib bo'lmaydi. "Yoqimli" sevgining kuchlarini faqat jinsiy bo'lmagan insoniy hamdardlik tajribasida topish mumkin. Yigit ota-onasini, o‘rtoqlarini, do‘stlarini sevmasa, kelinini ham, xotinini ham sevmaydi”. Ko'rinib turibdiki, bu umumiylik, garchi sevgi ob'ektlari hayot davomida o'zgarib tursa-da, printsipning o'zi - o'z holatini, aytaylik, xudbin manfaat sifatida emas, balki sevgi deb tushuntirishning o'zgarmasligi bilan bog'liq.
Tadqiqotchi Berdyayev o‘z asarlarida ayol va erkak sevgisi o‘rtasida chegara chizadi: bu masalada “Ayollar va erkaklar bir-biridan sezilarli darajada farqlanishini tushuntirib o‘tadi.
Erkak va ayol muhabbatining qarama-qarshiligi J. Gerres asarlarida ham kuzatiladi: “Ayol ongida tabiiy his-tuyg‘ular tasavvurdan ustun bo‘lsa, erkakda esa fantaziya faolroq. Ayol mehri ona mehriga oqib o‘tadi, mos ravishda ayol sevgisi birlamchi kuch, onalik esa ikkinchi darajali kuchdir”. Chunki, onalik mehri tuhfaga o‘xshaydi: u bo‘lsa, ulug‘ ne’mat, bo‘lmasa, uni yaratib bo‘lmaydi. Ota va onaning ichki kayfiyati insonning nafaqat o‘ziga, balki boshqa odamlarga bo‘lgan munosabatida ham namoyon bo‘ladi. Inson otasining vijdoniga quloq solib, boshqa odamlarni qoralashga qodir, lekin ayni paytda u o‘z ichida onasining ovozini eshitadi, bu barcha xatolarni kechiradi, kechirishga sabab bo‘ladi.
Rossiyalik sotsiolog Xarchev A.G. nikohni asta-sekin o'zgarib turadigan ijtimoiy munosabat deb hisobladi.
Sevgi haqidagi g‘oyalar qatorida (Gozman L.Ya., Rozin V.M. va boshqalar), qayd qilingan bo‘lib, sevgining ma’nosi inson rivojlanishi uchun boshqalar bilan munosabatlarning maxsus shakli sifatida baxolangan.
S.I.Ojegovning izohli lug‘ati. "Sevgi"ni quyidagicha ta’riflaydi:
1) kuchli hissiy tuyg‘u;
2) samimiylik va fidoyilikka asoslangan chuqur mehr;
3) biror narsaga moyillik, uzoq vaqt ishtiyoq;
4) biror narsaga qaramlik, moyillik;
5) intim munosabatlar
G.F. Gegel "sevgi" ni "shaxsiy va chuqur tuyg‘u, ob’yektga, guruhga yoki g‘oyaga qaratishni o‘z ichiga oladi. Sevgi doimiy qiziqishni saqlab turishni anglatadi, buning oqibati sodiqlik talabidir deya baholanadi. Bu shaxsiyatning chuqurligini aks ettiruvchi tuyg‘u, u beixtiyor, uni nazorat qilib bo‘lmaydi. Sevgining mohiyati o‘z-o‘zini anglashdan voz kechishda, boshqa "men"da mavjudki, shu bilan birga, bunday unutishda bo‘lib, dastlab o‘zini topadi va o‘zini anglash masalasida so‘z boradi.
Shuningdek, D.N. Ushakov o‘zining tushuntirish lug‘atida "sevgi" tushunchasiga bir nechta ta’riflarni beradi:
1) umumiy manfaat va maqsadlar, umumiy ishda muvaffaqiyatga erishish uchun o‘zaro intilish Vatanga muhabbat asosidagi mehr tuyg‘usi misolida;
2) o‘zaro manfaatga asoslangan tuyg‘u Odamlarga muhabbat; Birodarlik muhabbati misolida;
3) instinktiv tuyg‘u Ona sevgisi misolida;
4) shahvoniy istaklarga asoslangan tuyg‘u baxtli, javobsiz sevgi misolida;
5) Biror narsaga jalb qilish, mayl mehnatga muhabbat, rasmga muhabbat misolida;
Ushbu ta’riflardan xulosa qilishimiz mumkinki, "sevgi" juda ko‘p qirrali hodisa bo‘lib, u his-tuyg‘ularning chuqurligi, hissiyotlari, jozibadorligi bilan ajralib turadi. Bu belgilar ma’lum bir ob’ektga moyillik va qiziqishni ko‘rsatadi va ko‘pchilik madaniyatlar uchun bir xil. Biroq, rus til madaniyati vakillari o‘rtasida sevgi tushunchasini idrok etishning o‘ziga xos xususiyatlari, albatta, boshqalar orasida ushbu tushunchani idrok etish holatidan farq qiladi.
Erkak va ayol muhabbatining qarama-qarshiligi J. Gerres asarlarida ham kuzatiladi: “Ayol ongida tabiiy his-tuyg‘ular tasavvurdan ustun bo‘lsa, erkakda esa fantaziya faolroq. Ayol mehri ona mehriga oqib o‘tadi, mos ravishda ayol sevgisi birlamchi kuch, onalik esa ikkinchi darajali kuchdir”. Chunki, onalik mehri tuhfaga o‘xshaydi: u bo‘lsa, ulug‘ ne’mat, bo‘lmasa, uni yaratib bo‘lmaydi. Ota va onaning ichki kayfiyati insonning nafaqat o‘ziga, balki boshqa odamlarga bo‘lgan munosabatida ham namoyon bo‘ladi. Inson otasining vijdoniga quloq solib, boshqa odamlarni qoralashga qodir, lekin ayni paytda u o‘z ichida onasining ovozini eshitadi, bu barcha xatolarni kechiradi, kechirishga sabab bo‘ladi.
Rossiyalik sotsiolog Xarchev A.G. nikohni asta-sekin o'zgarib turadigan ijtimoiy munosabat deb hisobladi.
Sevgi haqidagi g‘oyalar qatorida (Gozman L.Ya., Rozin V.M. va boshqalar), qayd qilingan bo‘lib, sevgining ma’nosi inson rivojlanishi uchun boshqalar bilan munosabatlarning maxsus shakli sifatida baxolangan.
S.I.Ojegovning izohli lug‘ati. "Sevgi"ni quyidagicha ta’riflaydi:
1) kuchli hissiy tuyg‘u;
2) samimiylik va fidoyilikka asoslangan chuqur mehr;
3) biror narsaga moyillik, uzoq vaqt ishtiyoq;
4) biror narsaga qaramlik, moyillik;
5) intim munosabatlar
G.F. Gegel "sevgi" ni "shaxsiy va chuqur tuyg‘u, ob’yektga, guruhga yoki g‘oyaga qaratishni o‘z ichiga oladi. Sevgi doimiy qiziqishni saqlab turishni anglatadi, buning oqibati sodiqlik talabidir deya baholanadi. Bu shaxsiyatning chuqurligini aks ettiruvchi tuyg‘u, u beixtiyor, uni nazorat qilib bo‘lmaydi. Sevgining mohiyati o‘z-o‘zini anglashdan voz kechishda, boshqa "men"da mavjudki, shu bilan birga, bunday unutishda bo‘lib, dastlab o‘zini topadi va o‘zini anglash masalasida so‘z boradi.
Shuningdek, D.N. Ushakov o‘zining tushuntirish lug‘atida "sevgi" tushunchasiga bir nechta ta’riflarni beradi:
1) umumiy manfaat va maqsadlar, umumiy ishda muvaffaqiyatga erishish uchun o‘zaro intilish Vatanga muhabbat asosidagi mehr tuyg‘usi misolida;
2) o‘zaro manfaatga asoslangan tuyg‘u Odamlarga muhabbat; Birodarlik muhabbati misolida;
3) instinktiv tuyg‘u Ona sevgisi misolida;
4) shahvoniy istaklarga asoslangan tuyg‘u baxtli, javobsiz sevgi misolida;
5) Biror narsaga jalb qilish, mayl mehnatga muhabbat, rasmga muhabbat misolida;
Ushbu ta’riflardan xulosa qilishimiz mumkinki, "sevgi" juda ko‘p qirrali hodisa bo‘lib, u his-tuyg‘ularning chuqurligi, hissiyotlari, jozibadorligi bilan ajralib turadi. Bu belgilar ma’lum bir ob’ektga moyillik va qiziqishni ko‘rsatadi va ko‘pchilik madaniyatlar uchun bir xil. Biroq, rus til madaniyati vakillari o‘rtasida sevgi tushunchasini idrok etishning o‘ziga xos xususiyatlari, albatta, boshqalar orasida ushbu tushunchani idrok etish holatidan farq qiladi.
Rus ongiga bo‘lgan muhabbatning o‘ziga xos belgilari: doimiylik, shiddatlilik, jonlanish, ya’ni sevgi ko‘pincha yashash va o‘lishga qodir mavjudlik, boshqa bir qator his-tuyg‘ular va his-tuyg‘ular bilan birga keladigan mavjudot sifatida qabul qilinadi.