Ta’lim muassasalari faoliyati samaradorligini aniqlashning zamonaviy texnologiyalari (talis)

TALIS dasturining umumiy maqsadi

Ishtirokchi mamlakatlarga samarali o‘qitish va o‘rganish uchun shart-sharoitlar yaratishga qaratilgan ta’lim siyosatini ishlab chiqishda yangi ustuvor yo‘nalishlarni ko‘rib chiqish va aniqlash imkonini beradigan ishonchli, dolzarb va qiyosiy ma’lumotlar taqdim etishdan iborat.

Ishtirokchilarga xalqaro darajada o‘z fikrini bildirish imkonini beradi. Unda ta’lim muassasalardagi ahvol , o‘qituvchilarning faoliyatidagi muammolar tizimli tahlil qilinib, natijalar individual tarzda emas, balki reprezentativlik tamoyili asosida davlatlar va xalqaro miqyosda solishtirma tahlillar olib boriladi.

Ishtirokchi mamlakatlar

2008-yil
1-bosqich
2013-yil
2-bosqich
2018-yil
3-bosqich
2024-yil
4-bosqich
24 ta
mamlakat
37 ta
mamlakat
46 ta
mamlakat
50 ta
mamlakat
Avstraliya
Belgiya
Braziliya
Bolgariya
Vengriya
Daniya Irlandiya
Islandiya
Ispaniya
Italiya
Koreya
Litva
Molayziya
Malta
Meksika
Niderlandiya
Norvegiya
Polsha
Portugaliya
Slovakiya
Sloveniya
Turkiya
Estoniya
Abu-Dabi(BAA)
Alberta
(Kanada)
Angliya,AQSH
Gruziya
Yangi Zelandiya
Yaponiya
Isroil
Kipr
Latviya
Rossiya
Ruminiya
Serbiya
Singapur
Finlandiya
Fransiya
Xorvatiya
Chexiya, Chili
Shvetsiya
Argentina
Vietnam
Kolumbiya
Qozog‘iston
Shanxay (Xitoy)
Janubiy Afrika
Saudiya
Arabiston
Tayvan
O‘zbekiston
Kosta-Rica
Ozarbayjon
Bahrayn
Shimoliy Makedoniya
Chernogoriya
6 ta mamlakat
qo‘shilishi
kutilmoqda
Shvetsariya
Malta,
Avstraliya
Marokash
Peru
Tailand
24 ta
mamlakat

TALIS-2018 tadqiqoti talablari asosida 2021-yili O‘zbekiston Respublikasida o‘tkazilgan ichki tadqiqotda ishtirok etganlar to‘g‘risida ma’lumot

T/R	So‘rovnomada ishtirok etgan respondentlar	Ishtirokchilar soni	Jamiga nisbatan %
1	Jami respondentlar, Shundan:	12446	100 %
	Ayollar	8838	71 %
	Erkaklar	3608	29 %
2.	Direktorlar	349	2,8 %
3.	Direktor o‘rinbosarlari	1090	8,7 %
4	O‘qituvchilar	10544	84,8 %
5	Xalq ta’limi tizimidagi boshqa lavozimdagilar	463	3,7 %

TALIS-2018 tadqiqoti namunasi asosida so‘rovnomada ishtirok etgan hududlar

Hududlar	Jami	Direktor	Direktor o‘rinbosari	O‘qituvchi	Boshqa lavozimlar
Qoraqalpog‘iston	631	30	100	464	37
Andijon viloyati	411	6	44	354	7
Buxoro viloyati	1676	35	127	1468	46
Jizzax viloyati	975	43	110	766	56
Qashqadaryo viloyati	1023	39	71	878	35
Navoiy viloyati	795	26	62	686	21
Namangan viloyati	1229	33	120	1061	15
Samarqand viloyati	1324	56	162	1050	56
Sirdaryo viloyati	610	19	23	498	70
Surxondaryo viloyati	691	32	58	570	31
Toshkent viloyati	692	15	58	608	11
Toshkent shahar	699	7	61	622	9
Farg‘ona viloyati	1047	3	60	936	48
Xorazm viloyati	643	5	34	583	21
Jami:	12446	349	1090	10544	463

TALIS 2024 tadqiqotining bosqichlari

Tajriba 2022-yil fevral-mart oylarida
Tajriba-sinov 2023-yil fevral-mart oylarida
Asosiy tadqiqot 2024-yil fevral-aprel oylarida
Hisobot va tahlil 2024-yil oktabrdan 2025-yil oktabrgacha
TALIS 3 ta asosiy bosqichda o‘tkaziladi

TALIS tadqiqotining bosqichlari

Tajriba sinov uchun Birinchi bosqichda

30 ta maktabni tasodifiy

tanlab olish,

Asosiy tadqiqot uchun

200 ta Ikkinchi bosqichda

tanlangan

maktablardan

20 nafar o‘qituvchidan iborat

tasodifiy tanlov orqali

amalga oshiriladi.

2-xalqaro (2 ISCED) ta’lim bosqichi darajalari (5-9-sinflarda

dars berayotgan o‘qituvchilar ishtirok etadi)

Har bir ishtirokchi mamlakat uchun maktablarning namunalari markazlashtirilgan holda to‘planadi, shundan so‘ng milliy markaz jamoalari o‘qituvchilarni tanlash uchun konsorsium tomonidan taqdim etilgan dasturlardan foydalanadilar.

NATIJALAR

O‘qituvchilar va direktorlarning mavjud bo‘lgan rasmiy ta’limning eng yuqori darajasi bo‘yicha ulushu

Estoniya, Bolgariya, Xorvatiya, Finlandiya, Portugaliya, Slavakiya va Sloveniya davlatlarining maktab direktorlari va o‘qituvchilari magistratura darajasi bilan ulushi 90% ega. Shunisi e’tiborga loyiqki, PISA tadqiqotlarining natijalariga ko‘ra Osiyoning 3 ta yuqori o’ringa ega mamlakatlarining magistr darajasiga ega o‘qituvchilar ulushi yuqori emas:

Yaponiyada- 10,6%,

Shanxay-12,7%,

Singapur-22,4% .

* O‘qituvchi tomonidan bir hafta davomida o‘qitishga sarflangan astronomik soatlarning o‘rtacha soni;

* IHTT mamlakatlarida o‘qituvchilarning ish vaqtini tartibga solish. (Finlyandiyada o‘qituvchilarning ish haftasi davomiyligi eng qisqa vaqtlardan biri – haftasiga 33 soat. OECD o‘rtacha ko‘rsatkichidan 100 soat kamroq)

Qisman o‘qituvchilarning kasbidan mamnunligi haqida

O‘qituvchi bo‘lishga qaror qilganimdan afsusdaman.

Ehtimol, boshqa kasbni tanlash yaxshiroq bo‘lar edi.

Menimcha, o‘qituvchining kasbi jamiyatda qadrlanadi

Agar men yana qaror qabul qila olsam, yana o‘qituvchi kasbini tanlagan bo‘lar edim.

O‘qituvchi kasbining afzalliklari uning kamchiliklaridan ustun turadi.

Singapur
Rossiya
Yaponiya
Finlandiya
IHTT bo‘yicha o‘rtacha
Qozog‘iston

8
6
9
10
8
17
23
30
33
34
34
48
26
63
58
72
43
34
82
85
75
55
79
76
67
65
74
92
76
71

Namunalar

• Agar iloji bo‘lsa, men boshqa maktabga borishni xohlar edim.
• Men ushbu maktabni yaxshi ish joyi sifatida tavsiya qilaman.
• Men o‘z faoliyatim natijalaridan mamnunman.
• Umuman olganda, men o‘z ishimdan mamnunman.
• Menga bu maktabda ishlash yoqadi.

Qaysi mamlakatlarda o‘qituvchilar yuqori maqomga ega?

Varkey Foundation Global Teacher Status Index tahlillariga ko‘ra, Xitoy, Malayziya, Tayvan, Rossiya va Indoneziyadagi o‘qituvchilar dunyodagi eng yuqori maqomga ega ekanligini ma’lum qilgan. O‘qituvchi maqomi va PISA natijalari o‘rtasida aniq ijobiy munosabatlar mavjud.

O‘qituvchi maqomi yuqori bo‘lgan mamlakatlarda (Xitoy, Tayvang, Singapur) o‘qituvchilar maqomi past bo‘lgan mamlakatlarga qaraganda (Braziliya va Isroil) o‘quvchilarning natijalari yuqori. Biroq, o‘qituvchi maqomi o‘qituvchilar maoshi o‘rtasidagi munosabatlar zaif ijobiy
O‘qituvchi maqomi yuqori bo‘lgan ko‘p mamlakatlarda , shu jumladan, Xitoy, Malayziya, Hindiston va Indoneziyada o‘qituvchilarning maoshi shunga qaramay past darajada qolmoqda. Xuddi shunday, o‘qituvchilar maqomi nisbatan past bo‘lgan ko‘p mamlakatlarda (Ispaniya, Germaniya) o‘qituvchilar maoshi nisbatan yuqori.
Shuningdek, o‘qituvchilarga bo‘lgan hurmat qanchalik baland bo‘lsa, ota-ona bolasini o‘qituvchilik kasbiga undashi ehtimoli yuqori ekanligi aniqlandi. Shunga qaramay, tadqiqotchilarning fikricha, o‘quvchilarning yuqori natijalariga erishishi uchun yuqori maosh ham, yuqori o‘qituvchi maqomi ham zarur.

TALIS tadqiqotida ishtirokchi mamlakatlar uchun umumiy tavsiyalar

Malaka oshirish kurslari ko‘proq maktablardagi amaldagi jarayonni o‘rgatishga qaratilib, biror-bir tayanch maktabning bazasida olib borilishi kerak. Bunday kurslar o‘qituvchilarni birgalikda faol rivojlanishiga hissa qo‘shadi, ularning zarur bilim va ko‘nikmalarga ehtiyojlarini qondiradi, shuningdek, ma’lum bir maktabning xususiyatlariga moslashtiradi.
Kasbiy malaka oshirish bilan shug‘ullanish uchun vaqt ajratish zarur. O‘qituvchilarning katta qismi, vaqt yetishmasligi ularning to‘liq rivojlanishiga imkon bermasligini ta’kidlashdi. Singapur singari dunyodagi eng muvaffaqiyatli ta’lim tizimlarida o‘qituvchilarning malakasini oshirishga ular faoliyatining ajralmas qismi sifatida e’tibor qaratishadi.
O‘qituvchilar yetishmasligi muammosini hal qilish uchun boshqa sohadagi odamlar uchun o‘qituvchilik kasbiga kirishning turli xil muqobil yo‘llarini topish zarur. Bunda adekvat va sifatli o‘qitishni ta’minlash mexanizmlarini yaratish zarur.