Таълим-тарбия фаолиятини амалга оширишда андрагогик ёндашув бухоров Исмоил Неъматович

Тадқиқот методологияси. Андрагогика фан сифатида ўқув жараёнини ташкил этиш ва амалга оширишда катта ёшли таълим олувчиларига хос бўлган хусусиятларга эътибор қаратади. Вояга этган таълим олувчи таълим субъекти сифатида уни ўқувчилари ва талабалардан ажратиб турадиган бир қатор хусусиятлар билан тавсифланади. Улар иштирокчиларнинг аллақачон мавжуд бўлган таълими, касбий тажрибаси, ҳаётий тажрибаси, ёшга боғлиқ характерли ўзгаришлар ва бошқалар билан боғлиқ [3; 4].
Андрогогик таълимни белгилашда катталар таълимининг педагогик тизимининг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиш керак, хусусан: таълим субъекти - катталар сифатида ўқитувчи; катталар таълимининг ёндашувлари, тамойиллари, мақсадлари, вазифалари ва мазмуни; катталар таълими шакллари, усуллари, технологиялари; катталар таълими соҳасидаги ўқитувчи – андрагог педагоглар. Бундан ташқари, ўқитувчиларнинг касбий ривожланишида: катта ёшли таълим олувчи ва катта ёшли ўқитувчи эътиборга олиниши керак. Бу андрагог-ўқитувчига қўйиладиган талабларни олдиндан белгилаб беради. У андрагогика соҳасидаги мутахассис, катталар таълими технологиялари соҳасидаги эксперт, модератор, ўқув фаолияти лойиҳасининг ҳаммуаллифи, репетитор, биргаликдаги фаолиятнинг ташкилотчиси, ўқув жараёнини акс эттирувчи ва унда иштирок этувчи; катталарнинг таълим фаолиятига психологик, услубий, педагогик ёрдам кўрсатадиган маслаҳатчи, ёрдамчи.
Катталар таълим (ўқитувчиларни тайёрлаш) жараёнини лойиҳалаш ва унинг технологиялари ва мазмунини лойиҳалаш андрагогик ёндашув ва катталар тамойиллари асосида ўқитувчиларнинг малакасини ошириш модели доирасида амалга оширилган фаолият парадигмаси ғояларига асосланади.
Андрагогик ёндашувни Л.В.Линевич (2002), С.А.Филин (2005), А.В.Глазырина (2006), А.И.Кукуев (2010) ва бошқа муаллифлар тадқиқ қилганлар [5; 6; 7; 2].
Л.В.Линевич университетда талабаларни ўқитишга андрагогик ёндашувга бағишланган диссертация тадқиқотида техника олий таълим муассасасидаги андрагогик шароитларни белгилайди ва илмий асослайди. Андрагогик ёндашувнинг моҳияти муаллиф томонидан таълим мақсадларини конкретлаштириш, таълим тамойилларини тақсимлаш, таълим мазмунини қуриш мезонлари ва тамойилларини ишлаб чиқиш, таълим фаолиятини ташкил этиш усуллари ва шаклларини танлаш орқали тақдим этилади. Л.В.Линевичнинг сўзларига кўра андрагогик ёндашувни катталар ўртасидаги умумий ва хусусан, ўқув жараёнида мавжуд фундаментал фарқларга асосланган муайян қоидаларни қўллаш сифатида кўриш мумкин; талаба (катталар) ва ўқитувчи (ўқитувчи) фаолиятининг ўзига хослиги ажратилган; университетдаги ўқув жараёни катталар таълими назариясининг асосини ташкил этувчи андрагогик тамойиллар билан тартибга солинади [5].
С.А.Филиннинг тадқиқотида корхона ходимлари учун касбий тайёргарлик тизимини яратишга андрагогик ёндашув кўриб чиқилади. У ходимларнинг қўшимча касбий таълим шаклларидан бири сифатида корхона ходимларини ички ўқитишни ривожлантиришнинг ташкилий ва педагогик асосларини таъкидлайди. Муаллифнинг фикрича, корхона кадрларини тайёрлашга андрагогик ёндашувни амалга ошириш катталар таълими назарияси қоидаларининг яхлит талқини сифатида қаралади. Бунинг учун қуйидаги ташкилий-педагогик шарт-шароитларни тақозо этади: таълим жараёнида андрагогик ўзаро таъсир таъсирини амалга ошириш; корхона ходимларининг ўқув фаолиятида андрагогик ўзаро таъсирнинг яхлит тизимини лойиҳалаш; корхоналар ходимларини тайёрлаш учун андрагогик технологияларни ишлаб чиқиш; кадрлар тайёрлаш соҳасида ўқитувчининг ролини ўзгартириш. Андрагогик ёндашув асосида рахбар ходимларни касбга тайёрлашнинг ташкил этилган тизими ходимларнинг малакасини оширишни талаб қилади ва бунинг натижасида меҳнат самарадорлигини оширади [6].
А.В.Глазырина малака ошириш жараёнида ўқитувчининг ўқув фаолиятини ривожлантириш доирасида андрагогик ёндашувни ўрганади. Бу илғор кадрлар тайёрлаш тизимида анъанавий таълимдан шахсга йўналтирилган таълим моделига ўтиш билан боғлиқ. Бинобарин, андрагогик ёндашувни амалга ошириш асосида малака ошириш жараёнини ташкил этиш ўқитувчи фаолиятининг максимал намоён бўлиши ва ривожланиши учун шароит яратишга олиб келади. Бунда андрагогик ёндашувни амалга ошириш таълим жараёнини ташкил этиш шакллари, усуллари, воситалари ва усулларини тўғри танлашни тақозо этади. Ўқитувчининг ўқув фаолиятини ривожлантириш самарадорлиги қуйидаги педагогик шартларни амалга ошириш билан таъминланади: курсга тайёргарликнинг индивидуал таълим йўналишини танлаш; малака ошириш жараёнида лойиҳа фаолияти технологиясини ўзлаштириш; ўқитувчи ва ўқитувчининг ўқув жараёнида ва алоқа давридаги диалогик ўзаро таъсирини амалга ошириш (педагогик маслаҳатни амалга ошириш) [7].
Шундай қилиб, юқоридаги ишларда андрагогик ёндашув таълим-тарбиявий фаолиятни амалга ошириш учун оптимал педагогик шарт-шароитларни яратишни назарда тутади. Бу жараён катта ёшдаги таълим олувчиларга нисбатан, уларнинг хусусиятларини ҳисобга олади [7; 5; 6].