Таълим-тарбия фаолиятини амалга оширишда андрагогик ёндашув бухоров Исмоил Неъматович

Мавзуга оид адабиётлар таҳлили. “Андрагогик ёндашув” тушунчаси “андрагогия” тушунчасидан келиб чиққан. Андрагогика катталар таълимининг назарий асосидир. Педагогик энциклопедик луғатда “андрагогика” атамасининг талқини юнонча андгос - катталар ва адоде - етакчилик, таълим сўзларидан иборат. Биринчи марта “андрагогика” тушунчаси 1833 йилда немис тарихчиси А.Капп томонидан катталар таълими муаммолари билан шуғулланадиган фанга мурожаат қилиш учун ишлатилган. 19-асрда бу атама ишлатилмади, чунки катталар таълими ва шунга мос равишда уни асословчи фан ҳали ривожланмаган эди. “Андрагогика” атамаси билан бир қаторда педагогик адабиётларда “катталар педагогикаси”, “катталар учун қўшимча таълим педагогикаси”, “катталар таълими назарияси”, “катталар таълим назарияси” кабилар қўлланилади.
Андрагогика қуйидаги тоифаларни кўриб чиқади:

• 
  “одам” - унинг ҳаёт фаолиятидаги балоғат ёши сифатида тавсифланадиган яхлитлиги;
  
• 
  “етуклик” - таълим субъекти сифатида катталар ўзига хослигининг ёши ва ижтимоий доирасини белгилайдиган сифат;
  
• 
  “таълим” - мазмун ва процессуал муносабатларда тизимлаштирилган таълим ва тарбия асосида инсон сифатини (имиджини) мақсадли ривожлантириш ва шакллантиришнинг ижтимоий-маданий механизми);
  
• 
  “катталар таълими” - узлуксиз таълим контекстида бўлган ва ўзгарувчан шаклларда амалга ошириладиган шахснинг касбий ва шахсий ривожланиши жараёни;
  
• 
  “умрбод таълим” - инсон ҳаётининг ажралмас соҳасига боғлиқ ҳолда кўриб чиқиладиган таълим;
  
• 
  “андрагог” - иш мазмуни катталар таълими соҳасига тегишли бўлган мутахассисликнинг умумий номи [8].
  

Педагогикада “ёндашув” атамаси таълим ёки тарбия стратегиясини белгиловчи тамойиллар тўплами сифатида тавсифланади. Бундан ташқари, ҳар бир тамойил ўқув жараёнида юзага келадиган аниқ қарама-қаршиликларни ҳал қилишни тартибга солади, уларнинг ўзаро боғлиқлиги эса унинг асосий зиддиятларини ҳал қилишдир. (В. А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов).
Таълимга ёндашиш, ўқитиш методикаси нуқтаи назаридан, асосий методик тушунчалардан бири бўлиб, ёндашув таълим билан боғлиқ барча бошқа ҳодисалар ва жараёнларда кўриб чиқилади.
Педагогик тадқиқотларда “ёндашув” тушунчаси қуйидагича кўриб чиқилади:

• 
  асосий тушунтириш тамойили;
  
• 
  кўриб чиқилаётган жараён ривожланишининг асосий қонунларини талқин қилиш;
  
• 
  жараёндаги ҳодисалар динамикасини таъминловчи асосий механизмларнинг тавсифи;
  
• 
  педагогик фаолиятнинг ўзаро боғлиқ тушунчалари, ғоялари ва усуллари тўплами;
  
• 
  мураккаб муаммоларни ҳал қилишнинг методологик воситалари [6].
  

Ушбу масала бўйича адабиётларни таҳлил қилишдан кўриниб турибдики, бугунги кунда ёндашув тушунчаси турли муаллифлар томонидан уларнинг тадқиқотлари мақсадларига мувофиқ равишда кўриб чиқилмоқда. Биз ўрганган манбаларда маълум бир идеаллаштирилган тушунча сифатида ёндашувга хос бўлган бир қатор хусусиятларни ажратиб кўрсатиш мумкин бўлади. Шундай қилиб, тизимли ёндашув ҳар қандай педагогик тизимни ўрганиш учун методологик асос, шунингдек ҳақиқатни билиш, ўрганиш ва қуриш усуллари тўплами сифатида тақдим этилади.