Ta‟lim texnologiyalari
Download 1.96 Mb. Pdf ko'rish
|
'МАЪРУЗА
- Bu sahifa navigatsiya:
- Totemizm, animizm
|
2-masalaning bayoni: Insoniyat tarixi – turli g‗oyalar, nazariyalar,
ta‘limotlar, milliy g‗oyalar tarixi bilan chambarchas bog‗lanib ketgan. Negaki, ularda kishilarning asriy orzu-istaklari, niyatlari, maqsad-vazifalari о‗z ifodasini topib kelgan. Azaldan turli g‗oyalar, ta‘limotlar, milliy g‗oyalar muayyan bir millatning, davlatning, xalq va jamiyatning manfaatlarini himoya etib, ularni birlashtirib, ma‘lum bir maqsad sari yо‗naltirib kelgan. Uzoq о‗tmishimizning qaysi bir davrini kо‗zdan kechirmaylik, muayyan bir g‗oya butun-butun xalqlarni, millatlarni birlashtirib, ma‘lum bir maqsadlar sari yetaklab kelganligining guvohi bо‗lamiz. Nainki sharq mamlakatlarida, balki butun dunyo tarixida о‗chmas iz qoldirgan kо‗plab allomalarimizning boy madaniy, ma‘rifiy merosiga nazar tashlar ekanmiz, ularda ham ma‘lum ma‘noda qaysidir g‗oyalar ilgari surilganligini teran anglab yetamiz. Jamiyat taraqqiyoti muayyan fikrlar, g‗oyalar, mafkuralar tarixidir. Jamiyat taraqqiyotida kishilarning tevarak olam sirlarini о‗rganishi, tabiat va jamiyat qonunlarini kashf etishi, tabiiy bilimlari va dunyoqarashlari juda muhim ahamiyatga ega. Dunyoning tuzilishini tushuntirgan va unda qanday yashash lozim-ligini kо‗rsatgan ilmiy bilimlarning yuzaga kelishida insoniyatning eng ilg‗or vakillari yaratgan dunyoviy g‗oyalar hamisha taraqqiyot uchun xizmat qilib kelgan. Inson tafakkuriga tayangan fan taraqqiyoti olam kabi uzluksiz va cheksizdir. Bu jarayonda tasdiqlanmagan, eskirgan fikrlar yangi ilmiy g‗oyalar bilan о‗rin almashaveradi. Millatlar tashkil topgan davrlar-dan, milliy g‗oya va mafkuralar eng dolzarb, siyosiy-ijtimoiy, ma‘naviy masala hisoblanib, jamiyatni sog‗lom, ezgu maqsadlar sari birlashtirib, ommani ma‘naviy ruhiy jihatdan tarbiyalashga katta hissa qо‗shgan. Inson kamolotini fikrsiz tasavvur qilib bо‗lmaganidek, jamiyat tarixini ham g‗oya va mafkuralarsiz tushuntirib bо‗lmaydi. G‗oya va mafkura, ayniqsa, milliy g‗oya birdaniga qisqa muddatda paydo bо‗ladigan hodisa emas. Aslida guyo birdaniga paydo bо‗lganday tuyulgan g‗oya zamirida ham ongning kо‗p asrlik taraqqiyoti yotadi. Shu jihatdan qaralganda milliy g‗oya uzoq jarayonlarning hosilasi bо‗lib, о‗zida xalqning tarixi, dunyoqarashi, maqsad va intilishlari, ma‘naviyatini mujassam etadi. Prezidentimiz «Tafakkur» jurnali bosh muharriri bilan bо‗lgan suhbatda mafkuraga, xususan milliy mafkuraga bо‗lgan munosabatini konsepsiya sifatida shunday ifodalaydi: «Odamlarning, ming yillar davomida shakllangan dunyoqarashi va mentalitetiga asoslangan, ayni vaqtda shu xalq, shu millatning kelajagini kо‗zlagan va uning dunyodagi о‗rnini aniq-ravshan belgilab berishga xizmat qiladigan, kechagi va ertangi kun о‗rtasida о‗ziga xos kо‗prik bо‗lishga qodir g‗oyani men jamiyat mafkurasi deb bilaman». Darhaqiqat, mafkura о‗tmish, bugungi va ertangi kun о‗rtasida о‗ziga xos tafakkur kо‗prigi va millatni birlashtiruvchi bayroqdir. О‗zbekistonda bir yuz о‗ttizdan oshiq millat, elat va etnik guruhlar bir mamlakat hududida yashar ekan, ular-ning bir maqsadni kо‗zlashi, о‗zaro uyg‗unlikka ega bо‗lishi, milliy birlikni vujudga keltirish uchun, albatta, о‗zaro о‗ziga xos bir milliy mafkurasi bо‗lishi hayotiy zaruriyatdir. Shuning uchun ham mafkura bugungi kunimizda kо‗p millatli xalqimizni bir davlat miqyosida, bir yurt xalqini bir hududda birlashtiruvchi asosiy kuch sifatida ham maydonga kelishi mustaqil taraqqiyot talabi hisoblanadi. Har bir xalqning tarixi shu xalqdan yetishib chiqkan buyuk siymolar, mard qahramonlar va fidoyi insonlar tarixi asosida bitiladi. Xalqimizning Shiroq va Tо‗maris, Spitamen va Muqanna, Temur Malik va Jaloliddin Manguberdi, Amir Temur va Bobur Mirzo kabi mard farzandlari - buyuk g‗oya sohiblaridir. Ming yillar о‗tsa ham, buyuk ajdodlarimizning matonati qahramonligi xalqning xotirasidan о‗chmay-di. Chunki ular yuksak g‗oyalar - Vatan ozodligi, el-yurt baxt-saodati, ilmu urfon rivoji yо‗lida jon fido qilganlar. Rivoyatlarga kо‗ra, Ahmad Yassaviy 60 yildan ziyod umrini yer ostida о‗tkazganida ham, Najmiddin Kubro mо‗g‗ul bosqinchilariga qarshi jang qilganda ham ulug‗vor g‗oyalar ularga sabr-bardosh va matonat ato etgan. Jordano Bruno jismu jonini egallagan buyuk g‗oya tufayli gulxan alangasida ham о‗z e‘tiqodidan qaytmagan, Nasimiy, tovonidan sо‗ysalar ham, ishqi ilohiy deb jon bergan. Jahon tarixidan, jumladan, xalqimizning о‗tmishidan ham, qaysi sohada bо‗lmasin, mardlik va jasorat kо‗rsatish uchun insonga albatta ulug‗vor g‗oya kerak ekaniga kо‗plab misollar topiladi. Bizga yax‘shi ma‘lumki, insoniyat tarixi – g‗oyalar tarixidir. Insoniyat paydo bо‗libdiki, odamlarning biror bir maqsadlari, orzu –о‗ylari, kechinmalari , e‘tiqodlari ham ular birga yashab kelgan. Dastlab odamlarning ishonch-e‘tiqodi tabiatni ilohiylashtirish asosida shakllangan. Shuning uchun eng qadimgi g‗oya yoki milliy g‗oyalar haqida gap ketganda , avvalo, odamlar jamoa bо‗lib, urug‗larga bо‗linib yashagan ibtidoiy davrlarni eslash lozim. Chunki odamlarning jamoa bо‗lib. ya‘ni birgalashib yashashgani, tabiatdagi о‗zgarishlarga birgalikda javob izlashgani ularning muayyan bir milliy g‗oyaga birlashganidan guvohlik beradi. Bunda ular yashagan hududning о‗ziga xos iqlimi, tabiiy sharoiti muhim ahamiyat kasb etgan. Odamlarning tabiat hodisalari, fasllarning almashinuvi, turli voqealar haqidagi tasavvurlari, tushunchalari asosida ilk afsona va rivoyatlar paydo bо‗la boshlagan. Masalan, eng qadimgi davrlarda bahor - nur, ziyo; yoz - farovonlik va yaxshilik, ezgulik; qish, ayoz, qorong‗ulik, zulmat esa - yomonlik va vayronkorlik timsoli sifatida namoyon bо‗lgan. Afsona va rivoyatlar, tasavvurlarga asoslangan bunday tasavvurlarni biz mifologik xususiyatga ega bо‗lgan g‗oyalar deb ataymiz. Totemizm, animizm, Download 1.96 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|