Ta‟lim texnologiyalari
Download 1.96 Mb. Pdf ko'rish
|
'МАЪРУЗА
|
3-masalaning bayoni: Etnomadaniyat faniga oid tushuncha va tamoyillar
to‗g‗risida talabalarga zamonaviy talablar asosida har taraflama chuqur bilim berish bilan birga ularning umuminsoniy dunyoqarashlarini shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Etnomadaniyat fani orqali yosh avlodni milli y va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash masalasi Prezidentimiz Islom Karimovning asarlarida har tomonlama ochib berilgan. Ammo, Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan konseptual g‗oyalar asosida mazkur mavzuni mustaqil tadqiqot sifatida fundamental tarzida respublikamiz olimlari kam о‗rganganlar. Ayni paytda etnomadaniyat va milliy mentalitet uyg‗un holatda emas balki har biri alohida ma‘lum darajada о‗rganilib kelinmoqda. Mazkur masalani о‗rganib kelayotgan tadqiqotchilarni shartli ravishda uch guruhga bо‗lish mumkin. Birinchi guruhga etnomadaniyatning turli tarmoqlarini ijtimoiy-falsafiy va sotsiologik jihatdan о‗rganib kelayotgan, F.R.Abduraxmonov, A.Ashirov, Q.B.Bо‗ronov, M.B. Bekmurodov, SH.Valiyev, SH.Gayupova, U.X.Qoraboyev, I.Karimov, V.Qо‗chqorov, N.Mamanazarov, A.S.Ochildiyev, S.Otamuratov, I.S.Saifnazarov, J.T.Tо‗lanov, F.Turg‗unov, Q.X.Xanazarov, S.SH.Shermuhamedov, E.Y.Yusupov va boshqalarni kiritish mumkin. Jumladan, F.R.Abdurahmonov mamlakatimiz о‗z mustaqilligini qо‗lga kiritgandan keyin millatimiz ongida milliy manfaatlarning shakllanish jarayonlari, milliy ma‘naviy tiklanishda sodir bо‗layotgan ijobiy о‗zgarishlarni va shu jarayon bilan bog‗liq bо‗lgan masalalarni kо‗rsatib bergan 7 A.Ashirov о‗zining maqolasida oilaviy marosimlarining ba‘zi falsafiy-axloqiy jihatlarini ochib berishga harakat qilgan 8 . U asosiy e‘tiborni о‗zbeklarning an‘anaviy oilaviy marosimlaridan bola tug‗ilishi va tarbiyasiga oid masalalarni etnografik jihatdan tahlil qilishga qaratgan. 7 Qarang: Abduraxmonov F.R. Mustaqillik va milliy manfaatlar. - Toshkent: Fan, 1994; 8 Ashirov A. Oilaviy marosimlarning ba‘zi falsafiy-ahloqiy masalalari // Falsafa va huquq. – Toshkent: 2006. - № 3. – B. 49-51; Uning fikricha, oilaviy marosimlarga kiruvchi-tug‗ilish, nikoh va о‗lim bilan bog‗liq marosimlarda zanjiriy tarzdagi bog‗lanish aks etganligini kuzatish mumkin. SH.Gayupova ―Mentalitet‖ni falsafa sohasida о‗rganilishining umumnazariy asoslarini tahlil qilishga harakat qilgan 9 . Prof.Q.B.Bо‗ronov о‗z monografiyasida keng ma‘noda о‗zbek milliy ma‘naviyatining ildizlarini ochib bergan. Uning fikricha, ―ma‘naviyat doimo harakatda, о‗sish о‗zgarishda rivojlanishda bо‗ladi...‖ 10 . Mamlakatimizda mentalitet va о‗zbek milliy mentalitetining о‗ziga xos jihatlari, uning takomillashuv jarayonlarini birinchilardan bо‗lib sotsiolog olim professor M.B. Bekmurodov ochib bergan. U asosiy e‘tiborini о‗zbek mentalitetidagi jamoviylik xususiyatiga qaratgan 11 . Shuning bilan birga u bozor munosabatlari shakllanayotgan bir paytda yuzaga kelayotgan ayrim salbiy xatti- harakatlarni ham aniq misollarda kо‗rsatib bergan. U.О‗tanova о‗z maqolasida etnomadaniyatni an‘anaviy xalq madaniyati tarzida tahlil qilgan va uning asosiy xususiyati sifatida ―muqimligi va innovatsiyaga (yangilikka) moyilligidir‖ 12 , - degan fikrni ilgari surgan. Mavzuimizga yaqin bо‗lgan etnomadaniyat masalalarining yirik mutaxassisi, prof. U.H.Qoraboyev, о‗zining о‗quv qо‗llanmasida etnomadaniyatning nazariy asoslari, etnik madaniyatning sohalari va uning negizlarini kо‗rsatib bergan. U о‗zining ―О‗zbek xalqi bayramlari‖ asarida fundamental tarzda milliy bayramlarimizning shakllanishi, uning evolyusiyasi va shakllarini ilmiy asoslab bergan 13 . Xulosa qilib quydagilarni aytish mumkin: Etnomadaniyat fani asoslariga kirish jarayonida,-fanning tarixiy - ilmiy moxiyatini o‘rganish; -universitetda o‘tiladigan barcha ijtimoiy hamda insonshunoslik fanlarni o‘zlashtirishni takomillashtirish; -fanning nazariy hamda amaliy bo‘limlarini mukammal o‘rganish; -bo‘lg‘usi mutaxassis kadrlarning ma‘naviy dunyosini shakllantirish, ma‘naviy – ma‘rifiy faoliyatni yuzaga chiqarishning omillarini ilmiy jihatdan tadqiq yetish; -yuksak e‘tiqodga munosib qilib tarbiyalash; - o‘tmish ajdodlarimizning ravnaq togan tarixiy merosini mukammal o‘rganishga qaratilgandir. ―Etnomadaniyat‖ faniga oid bilimlarni berishda о‗qituvchi pedagogik tamoyillardan, dars berish usullaridan unumli foydalanishi, dars berish tamoyillariga amal qilishi zarur. Ma‘lumki, pedagogik texnologiyalarning asosiy vazifasi – о‗qitish jarayonining maqsadlarini amalga oshirish va shaxsni har tomonlama rivojlantirishidir. Bu esa nafaqat ta‘lim jarayonining mazmunan yangilanishiga, balkim, pedagogik jarayonning asosiy boshqaruvchisi bо‗lgan 9 Gayupova SH. Mentalitetning ijtimoiy-falsafa sohasida o‗rganilishining nazariy asoslari.-Falsafa sohasida o‗rganilishining nazariy asoslari // Falsafa va huquq, – Toshkent: 2005, №3. – B. 15-19; 10 Bo‗ronovQ.B. Xalqimiz ma‘naviyati va ma‘rifatining teran ildizlari. - Toshkent: Fan, 2003; 11 Bekmurodov M.B.O‗zbek mentaliteti. – Toshkent: 2004.; Mamanazarov N. Mustaqillik va milliy-etnik jihatlari. – Toshkent: 2004; Karimov I. Millat sha‘ni. - Toshkent: Yangi asr avlodi, 2005; Qo‗chqorov V. Milliy o‗zlikni anglash va ijtimoiy-siyosiy jarayonlar. - Toshkent: Akademiya, 2007; 12 O‗tanova U. Etnomadaniyatning yashovchanlik siri // Tafakkur. – Toshkent: 2006, №3. – B. 122-123; 13 Qoraboyev U.X. О‗zbek xalqi bayramlari. - Toshkent: Sharq, 2002; Shu muallifniki. Etnokultura. (traditsionnaya narodnaya kultura). - Toshkent: Sharq, 2005; о‗qituvchi shaxsi, uning boshqaruv mazmuni va harakat yо‗nalishiga ham sezilarli о‗zgartirishlar kiritishni talab etadi. Shuningdek, innovatsion о‗qitishda bilimlar vazifasi ham о‗zgarib, ya‘ni, avvalgi doimiy yod olishdan mantiqiy fikrlash, izlanishga о‗tiladi. Bunday faoliyat ta‘lim oluvchi faoliyatidagi ijodkorlikni rivojlantiradi. U о‗z tengdoshlari va о‗qituvchisi bilan о‗zaro faol «subyekt- subyekt» munosabatlariga kirishadi. Shu sababdan, mazkur jarayonda о‗qituvchi nafaqat bilim beruvchi, axborot tashuvchi sifatidagina emas, balki bо‗lajak mutaxassis shaxsini shakllantirish va rivojlantirishga yordam beruvchi boshqaruvchi sifatida namoyon bо‗ladi. Natijada о‗qituvchining о‗quvchiga ta‘sir etish va boshqarish xarakteri ham о‗z-о‗zidan о‗zgaradi. Bunday о‗qitishni amalga oshirish esa ta‘limni tashkil etishning shakl va metodlariga nisbatan xam yangicha о‗zgartirishlar kiritish bilan belgilanadi. Shu о‗rinda dars berish usullarining о‗ziga ham tо‗xtalib о‗tish maqsadga muvofiq. Dars berish usullari — ta‘lim beruvchining faoliyatini tashkillashtirish vositasidir, о‗qish usullari esa, ta‘lim oluvchining faoliyatini tashkil qilish vositasidir. Usullar tizimi, ya‘ni, о‗quvchi va о‗qituvchining birgalikdagi ish faoliyatini tashkil qilish usullari quyidagi belgilari bо‗yicha bir necha guruhlarga bо‗linadi: Ta‘lim berish tamoyili - bu ta‘lim berish nazariyasining asos qilib olinadigan qoidalari bо‗lib, bunda о‗qituvchilar о‗quv-tarbiyaviy ishlar jarayonini tashkil etish hamda dars berishda ularga amal qilishlari lozim. Ta‘lim berish nazariyasidagi qoidalar - ta‘lim berishning didaktik tamoyillari bо‗lib, bularga tarbiyaviy о‗qitish, о‗quv materialining ilmiy jihatdan tо‗g‗riligi, о‗qitishning kо‗rgazmali bо‗lishi, о‗qitishni amaliyot - ishlab chiqarish bilan (aloqasi) bog‗langanligi, ilmlarning ongli ravishda о‗zlashtirilishi, о‗quv materialini tushuntirish va о‗rgatishning izchilligi va muntazamligi, о‗qitishning sodda va tushunarli bо‗lishligi, ijodiy qobiliyatlarni о‗stirish, о‗quv va tarbyaiviy jarayonlarni bozor munosabatlari qoidalari asosida tashkil etish (qurish), bilimlar о‗zlashtirishdagi puxtalik, har bir о‗quvchiga yakka tartibda yondoshish kiradi. Tarbiyaviy о‗qitish-bakalavrlar tayyorlashdagi yetakchi tamoyil. Bu borada fan о‗qituvchilarining vazifasi faqat о‗qitilayotgan fan sohasi tarixini bayon qilishdan iborat bо‗lmay, balki fanning har bir jabhada erishgan yutuqlarini (ilg‗or va qimmatli tomonlarini) kо‗rsatishdan iboratdir. Tarbiya masalalari har qanday shakldagi о‗quv mashg‗ulotlarining (ma‘ruza, laboratoriya-amaliy mashg‗ulot, maslahat, ishlab chiqarish ta‘limi va amaliyoti, reyting-imtihon) asosini tashkil qilishi lozim. Har bir dars oldidan sharq mutafakkirlarining ta‘lim-tarbiyaga oid g‗oyalarini, milliy istiqlol mafkurasining ilmiy asoslarini, jamiyatimizning ma‘naviy yangilanish tamoyillarini qiziqarli suhbatlarda qisqacha tushuntirish maqsadga muvofiqdir. Tabiiyki, dars jarayonida va darsdan tashqari holatlarda о‗qituvchining ibratomuz xatti-harakati katta rol о‗ynaydi. Ayniqsa, interfaol usullarni qо‗lash jarayonida о‗qituvchidan juda katta mahorat, bilim va tajriba talab etiladi. Interfaol sо‗zi inglizcha sо‗z bо‗lib, «inter» – о‗zaro va «act» – harakat qilmoq ma‘nolarini bildirib, ularning umumiy mazmuni interfaol – ya‘ni о‗zaro harakat qilmoq ma‘nosini anglatadi 1 . Bunday о‗zaro harakat turlariga о‗quvchi (о‗quvchi) va о‗qituvchining maqsadli harakatini kiritish mumkin. Interfaol о‗qitishda о‗qituvchi о‗quv faoliyatninig faol tashkilotchisi bо‗lib, о‗quvchi bu faoliyatning subyekti sifatida namoyon bо‗ladi. Interfaol usullar о‗quvchilardan axborotlarni о‗zlashtirish jarayonidagi faollikni, ijodkorlik, mustaqillikni shakllantiribgina qolmay, о‗qitish maqsadlarining tо‗laqonli amalga oshishiga yordam beradi. Bugungi kunda о‗qitish tizimidagi eng samarali interfaol о‗qitish metodlari va texnikalariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin bо‗ladi: «Sinkveyn», «Klaster», «Charxpalak», «Aqliy hujum», «Skrabey», «Ikki qismli kundalik», «Venn Diagrammasi», «Tushunchalar tahlili», «Debatlar», «6-3-5», «Akvarium», «Davra suhbati», «Insert», «Assesment», «Fidbeyk», «Pinbord», «Juftliklarda ishlash», «Beshinchisi ortiqcha», «Chorraha» texnikasi v.h.k. Download 1.96 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|