Ta’lim tugrisida

17.YUsuf Xos Xojibning “Qutadg‘u bilig” asarining ilmiy, ta’limiy va axloqiy ahamiyati.
Yusuf Xos Xojibning ≪Qutadg‘u bilik≫ asari – pandnoma asar sifatida.
«Qutadg‘u bilig» - baxt-saodatga eltuvchi bilim, ta’lim degan ma’noni bildiradi. Demak asar nomidan ham uning pand-nasihat,ta’lim-tarbiyaga oid yetuk didaktik asar, har tomonlama yetuk insonni tarbiyalaydigan darslik ekanligi yaqqol ko‘rinib turibdi. «Qutadg‘u bilig» asari Sharqda pandnoma turkumidagi an’anaviy kitob tuzish tartibiga rioya qilingan holda tuzilgan. Awal nasriy muqadddima, so‘ng 73 bobdan iborat kitobning mundarijasi beriladi. Dastlabki o‘n bir fasli debocha bolib, hamd, na’t va Qoraxonni rnadh etish, ta’lim maqsadi, o‘n ikki buij, tilning ahamiyati, muallifning uzri, ezgulik haqida, bilim olishning ahamiyati, kitobga nom berilishi, keksalikdan afsuslanish kabi fasllardan iboratdir. 0 ‘n ikkinchi fasldan boshlab asosiy voqea bayoni e’tirof etiladi. Lekin asarda to i t qahramon - Runtug'di - adolat ramzi, vazir - Oytoldi - davlat va baxt ramzi, vaziming o 'g li 0 ‘g‘dulmish - aql ramzi, sifatida, 0 ‘zgurmish – vaziming qarindoshi - qanoat timsoli o‘rtasidagi munozara asosida xayotiymasalalar bir-biriga bog‘langan holda bayon etilib, kitobni yozishdan o‘z oldiga ko‘ygan maqsadga bo‘ysundiriladi.
• Q‘quv qayda bo‘lsa, ulug‘lik bo‘lar,
Bilim kimda bo‘Isa, buyuklik bo‘lar.
• G‘quv qut beradi, bilim - shon-sharaf,
Shu ikkov tufayli ulug‘dir inson.
Yusuf Xos Xojib - tarbiya kishini ezgulikka o‘rgatmog‘i kerak. Ezguning har ishi chiroyli, har bir qadami go‘zal. Ezgulik aslo qarimaydi. Yusuf Xos Xojib tarbiyani juda murakkab jar ay on deb tushunadi. U beldan madomi, tandan quvvatni, ko‘zdan nurni, dildan oromni talab qiladi degan fikmi bildiradi.Xulosa qilib aytganda, Yusuf Xos Hojibning mazkur asari insonni har tomonlama kamolga yetkazishda yirik ta’limiy-axloqiy asardir. Shuning uchun ham bu asar o‘zining ilmiy, ma’rifiy, tarbiyaviy ahamiyatini shu paytgacha saqlab kelmoqda.
18. Kaykovusning “Qobusnoma” asarida barkamol inson tarbiyasida qo‘llaniladigan metod va usullarining ifodalanishi
Kaykovusning ≪Qobusnoma≫ asarining tarbiyaviyahamiyati,Kaykovusning o‘zi ta’kidlaganidek, butun bir asar oxirgibobda ta’rif berilgan javonmardlar tarbiyasiga bag‘ishlangan.Kaykovus ≪... barcha fikr va tushunchalami sening uchun kitobgayozdim va har bir ilm, har hunar va har peshakim bilur edim,hammasini qirq to‘rt bobda bayon etdim≫, deyish bilan har biryoshning aqliy, axloqiy, jismoniy tarbiyasiga oid turmush tajribasibilan bog`langan holda kamolga yetkazish yo‘llari va usullarinibayon etgan. Kitobda javonmardlar egallashi zarur bo‘lgan quyidagiyo‘nalishlarda ta’lim-tarbiya berish nazariyasi ko‘zda tutilgan:
1. Bilim olish haqida.
2. Hunar va turli kasb egalari haqida.
3. Turmush va xulq-odob qoidalari haqida.
4. Jismoniy yetuklik haqida.
Chunki har bir javonmard uchun tan, jon, havas va maoni, ya’niham sipohiylik, ham ma’rifat, ham donishmandlikka ega bo`lishzarur bo‘lib, bu xislatlar ana shu yuqoridagi to‘rt yo‘nalishda zikr etilgan.Kaykovus Pifagor aytgan quyidagi o‘n xislatni har bir kishio'zida tarkib toptirishini ta’kidlaydi. Bular: o‘zidan zo‘r kishi bilanurishmaslik; hasadchi kishi bilan birga jamoat o‘rfcasida o‘tirmaslik:riyokor, ikki yuzlamachi kishi bilan do‘st bo‘lmaslik: yolg‘onchikishi bilan muomala qilmaslik: baxil bilan suhbatda bo‘lmaslik;g‘ayr, dushman kishi bilan sharob ichmaslik; xotinlar bilan bir yerdao‘tirmaslik; kishilarga sir aytmaslik; biror kishi aybingni aytsa, shuaybni yo‘qotishga harakat qilish; biror kishini ortiqcha maqtash yoki ortiqcha yomonlamaslik; muhtoj bo‘lgan odamni gina, qahr bilanqo‘rqitmaslik; gunohkoming gunohini avf etish; kichiklargamehribon bo‘lish; bir ishni ikki kishiga buyurmaslik kabi hayotiytavsiyalarni keltiradiki, inson o‘z hayotida har bir daqiqada bundayhatti harakatlarga duch keladi.