Ta’lim va taraqqiyot

 Namangan davlat pedagogika instituti “Ta’lim va taraqqiyot” ilmiy-uslubiy jurnali
2023-yil 4-son. ISSN: 2992-9008. UDK: 37
 
79 
yordam beradi. Og‘zaki bayon metodini afzalliklaridan biri shundaki unda 15-20 
minutda katta xajimdagi material beriladi va vaqtdan samarali foydalaniladi. 
Og‘zaki bayon metodlarini qator yutuqlari bilan birga kamchiliklari ham 
mavjud. Msalan: og‘zaki bayon metodlari yordamida xaritalar bilan ishlash drslik 
bilan ishlash ko‘nikmalarini shakillantirib bo‘lmaydi. Ayrim vaqtlarda og‘zaki 
bayon metodlari o‘qitishning asosiy metodiga aylanib qolishi mumkin, bunga 
o‘quvchilar mustaqil ishlarni bajarish ko‘nikmalari shakillanmaydi yoki maskur 
ishlarga kam e‘tibor beriladi. 
Oʻquv materiali mazmunini o‘quvchilar o‘zlashtirishi osonlashtirish 
maqsadida o‘quvchilar diqqatini eng muxim narsalarga tortishi lozim. 
O‘quvchilarda eshitish ko‘nikmasi asta-sikin shakillanadi. SHuning uchun turli 
sinflarda og‘zaki bayon davomiyligi turlicha bo‘ladi. Quyi sinflarda og‘zaki bayon 5-
140 minut , yuqori sinflarda esa darsni to‘liq egallashi mumkin. 
O‘qtishning og‘zaki metodlari quyidagi turlarga bo‘linadi: 
1.Tushuntirish metodi 
2.Xikoya metodi 
3.Suxbat metodi
4.Ma‘ruza metodi
5.O‘qib berish metodi 
1. Tushuntirish metodi 
Geografik qonuniyatlar, qonunlar va boshqalar hamda tabiiy va iqtisodiy 
geografik jarayonlar tushuntirish metodi orqali o‘rganiladi. Quyi sinflarda 
tushintirish metodi quyidagi mavzularni o‘rganishda qo‘llaniladi: plan va xarita, 
Yerning yillik xarakati, Yerning ichki tuzilishi, tog‘ jinslari, relef va uning turlari 
vulkanlar, okean suvlarning sho‘rligi va xarorati, quruqlik suvlari, atmosferaning 
tuzilishi, mussonlar, iqlimlar va passtlarning, past bosim va yuqori bosim 
oblastlarning xosil bo‘lishi va x.k Yuqori sinflarda esa tushintirish metodi xalq 
xo‘jaligining asosiy tarmoqlarni tuzilishi va ularni rivojlantirish qonuniyatlarni, 
mexnatni gelgrafik taqsimotini, iqtisodiy rayonlarni vujudga kelishini, transport 
tizimini va xalqaro iqtisodiy aloqalarni asosiy turlarini va boshqa mavzularni 
o‘rganishda qo‘llaniladi. 
Tushuntirish o‘quvchilarni bilish qobiliyatlarini rivojlantirishda kata 
axamiyatga ega tushuntirish davomida o‘qituvchi o‘quvchilar diqqatini oshirish 
maqsadida ular oldiga savollar qo‘yadi va o‘z fikrini ifoda qilishni taklif etadi.
Masalan, passatlar Afrika iqlimiga qanday ta‘sir ko‘rsatadi? havo yer yuzasidan 
ko‘tarilganda nima sodir bo‘ladi va x.k. Tushintirish davomida o‘qituvchi xaritadan, 
sinf taxtasidan va turli xil ko‘rgazmali qo‘rollardan foydalanadi. 
2.Xikoya metodi 

---