Таълим вазирлиги автоматиканинг техник воситалари


-боб. Автоматика ростлагичлари


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/68
Sana31.01.2024
Hajmi5.01 Kb.
#1819521
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68
Bog'liq
датчиклар111

8-боб. Автоматика ростлагичлари. 





8.1. Автоматик ростлагичлар хакида тушунча ва уларнинг турлари.
8.2. Пропорционал ростлагичлар. 
8.3. Интеграл ростлагичлар. 
8.4. Пропорционал-интеграл (изодром) ростлагичлар. 
8.5. Пропорционал-дифференциал ростлагичлар. 
8.6. Гидравлик ростлагичлар 


9 - боб. Автоматик бошкариш тизимлари ва техник 
воситаларининг пухталиги
9.1. Пухталик хакида тушунчалар ва унга таъсир киладиган катталиклар
9.2. Элементларнинг пухталигини аниклаш ва мустахкамлигини ошириш
йуллари. 
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЕТЛАР. . 






Кириш. 
Ќишлоќ ва сув хўжалигидаги кўплаб тармоќларда ќўлланилаётган илѓор 
технологиялар 
ишлаб 
чиќаришнинг 
автоматлаштирилган 
бошќарув 
тизимларидан фойдаланишни талаб ќилади. Шунинг учун соћа бўйича 
тайёрланаётган мутахассислар автоматиканинг техник воситалари, автоматик 
назорат, автоматик ростлаш, автоматик бошќарув тизимлари, оператив хизмат 
тармоѓи ћаќида махсус билимга эга бўлишлари зарур. 
Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўѓрисида» ги ќонуни ва 
«Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури» мамлакатимизда таълим тизимини ислоћ 
ќилишнинг асосини яратиб берди. Бу эса Олий таълим даргоћларида сифат 
жићатдан янги раќобатбардош миллий кадрларни тайёрлашда негиз 
ћисобланади. Кўрсатилган масалаларни ћал ќилишда Олий ўќув юртларининг 
«Эектроэнергетика» ва «Автоматлаштириш ва бошкарув» таълим йўналишлари 
учун «Автоматиканинг техник воситалари» фани киритилган.
Автоматика - фан ва техниканинг алоћида соћаси бўлиб, бу соћа 
автоматик бошќариш назарияси, автоматик тизимлар яратиш принциплари ва 
бу тизимларда ќўлланиладиган техник воситалар билан шуѓулланади. 
Автоматика сўзи грекча сўздан олинган бўлиб, ўзи харакатланувчан мосламани 
англатади. Автоматика фан сифатида 18-асрнинг иккинчи ярмида, яъни ип-
йигирув, тикув станоклари ва буѓ машиналари каби биринчи мураккаб машина 
- ќурилмаларининг пайдо бўлиш даврида ишлатила бошланди.
Техника тарихида биринчи маълум бўлган автоматик ќурилма Ползунов 
буѓ машинаси (1765 й.) ћисобланади. Бу машина оддий шамол ва гидравлик 
двигателларнинг ўрнига ишлатилган ва одам иштирокисиз сувнинг сатћини 
ростлаган. Автоматик ростлашнинг асосий принципларини инглиз олими Ф. 
Максвелл томонидан 1868 йилда ишлаб чиќилди. 
Техниканинг ривожланиши ва одамларнинг оѓир ќўл мехнатидан 
бўшашига ќарамасдан иш жараёнлари ва мећнат ќуролларини бошќариш 
кенгайиб ва мураккаблашиб борди. Айрим ћолатларда эса махсус ќўшимча 
элементларсиз механизациялашган ишлаб чиќаришни бошќариш имкониятлари 
мураккаблашди. Бу эса ўз навбатида автоматиканинг мућимлигини ва уни 
ривожлантириш кераклигини исботлади. 
Автоматика - машина техникаси ривожланишининг юќори поѓонаси 
ћисобланади. Бунда одамлар нафаќат жисмоний мећнатдан, балки машина, 
ќурилмалар ва ишлаб чиќариш жараёнларини назорат ќилиш ва уларни 
бошќаришдан ћолис бўладилар. Автоматика мехнат унумдорлигини ошириш, 
иш шароитларини яхшилаш, жисмоний ва аќлий мехнатни бир-бирига 
яќинлаштириш каби кўплаб жараёнлар учун ћизмат ќилади. 
Бугунги кунда автоматика алоћида фан сифатида ўз йўналишларига эга. 
Бу фан автоматик бошќариш тизимларининг назарияси ва унинг тузилиш 
тамоиллари билан шуѓулланади. 
Хозирги даврда фан техника тараќќиёти шундай илгари сурилдики, 
мавжуд техника ва технологиялар ишлаб чиќаришда янги, ћар тарафлама замон 


талабига жавоб берадиган техник воситалар билан таъминлаш зарурияти 
туѓилди. Хорижий мамалакатлардан келтирилаётган янги техника ва 
технологияларни ўзлаштириш эса юќори билим ва малака талаб этади.
Ќишлоќ ва сув хўжалигини ишлаб чиќаришда автоматик бошќариш 
тизимларини ќўллаш юќори самарадорликка эга, чунки кўп босќичли ишлаб 
чиќариш жараёнларда иктисодий самарадорликка эришиш учун имкон борича 
механизациялаш ва автоматлаштириш воситаларидан кенг фойдаланиш талаб 
ќилинади.
Ќишлоќ ва сув хўжалигини автоматлаштириш асосан саноатдаги 
технологик жараёнларни автоматлаштиришдаги тажрибаларга асосланади. Шу 
билан бирга ќишлоќ ва сув хўжалигидаги технологик жараёнлар, шу жумладан 
гидротехник иншоотлари, насос станциялари, сувни ћисобга олиш каби соћалар 
ўзининг шундай махсус хусусиятларига эгаки, бу ћолда танланган техник 
воситалар ва элементлар маълум технологик талабларга жавоб бериши керак. 
Ќишлоќ ва сув хўжалигида иш унумдорлигини оширишнинг асосий 
йўлларидан бири дехќончилик жараёнларини автоматлаштириш ћисобланади. 
Дећќончилик соћасида механизациялаш жараёнлари етарли даражада
ривожланиш кўрсаткичларига эга бўлсада, лекин уларни автоматлаштириш 
соћаси халигача оќсоќлаб келмоќда. Бунинг асосий сабаблари, биринчи 
навбатда 
дећќончилик 
жараёнларининг 
мураккаблиги 
ер 
ва 
сув 
шароитларининг хилма-ћиллигидир, жумладан: 
а) жараёнларни харакатланувчан агрегатлар бажариши, тупроќ ва 
ўсимликни эса ќўзѓалмаслиги; 
б) агрегатнинг хар ћил об-ћаво шароитида ишлаши; 
в) материалнинг бир жинсли бўлмаслиги (ћосилдорлиги, намлик, 
ифлослик ћамда кутилмаган факторлар); 
г) рельефнинг мураккаблиги (пастлик - баландлик, чуќурлик). 
Юќорида айтилганлардан кўриниб турибдики, бўлажак электромеханик 
мутахассислари олдида ќишлоќ ва сув хўжалиги ишлаб чиќаришида автоматик 
бошќариш ва ростлаш тизимлари ћамда автоматиканинг техник воситаларини 
ќўллаш каби ўта долзарб масалалар турибди. 
Фанннинг маќсади талабаларда автоматик бошќариш ва ростлаш 
тизимларини ва техник воситаларни таћлил ќилиш ћамда уларни ќишлоќ ва сув 
хўжалиги соћаларида фойдаланиш бўйича назарий ва амалий билимларни 
шакллантиришдан иборат. 
Автоматиканинг техник воситаларига назорат ахборотларини ќабул 
ќилувчи, узатувчи, ўзгартирувчи, саќлагувчи, программалаштирилган ахборот 
билан солиштирувчи, буйруќ ахборотини шакллантирувчи ћамда технологик 
жараёнга таъсир кўрсатувчи ќуйидаги ускуналар ва техник ќурилмалар киради: 
датчиклар, релелар, кучайтиргичлар, логик 
(мантиќий) 
элементлар, 
ростлагичлар, стабилизаторлар, ижро механизмлари ва бошќалар. Бундай 
техник воситалар автоматикада ўлчаш ўзгарткичлари деб ћам юритилади 
Ќишлоќ ва сув хўжалиги ишлаб чиќаришини автоматлаштириш жараёни 
умуман олганда уч даврга бўлинади.


Биринчи давр - айрим технологик жараёнларни автоматлаштириш.
Жараённинг айрим парметрлари автоматлаштирилган агрегат яќинида 
ўрнатилган йирик ўлчамли асбобларнинг кўрсатишига мувофиќ равишда 
ростланади. Бунда асбобларни машина ва ускуналар яќинига жойлаштириш 
деярли ќийинчиликлар туѓдирмайди. Автоматлаштиришнинг бу даврида 
шкаласи яхши кўрсатадиган йирик ўлчамли асбоблар ишлатилади. Бунда бир 
корпусга ўлчаш асбоби, ростлагич ва топширгич жойлаштирилади. 
Иккинчи давр - айрим жараёнларнинг комплекс автоматлаштриш. 
Бунда ростлаш алоћида шчитга ўрнатилган асбоблар бўйича олиб борилади. 
Йирик ўлчамли асбоблардан фойдаланиш бу шчитни бир неча метрга чўзилиб 
кетишига олиб келади ва шчитни назорат ќилиш ќийинлашади. 
Автоматлаштиришнинг бу даврида шчитдаги асбобларни ћажмини
кичиклаштириш зарурати пайдо бўлади. Бу масалани ћал ќилиш учун кичик 
ўлчамли иккиламчи асбоблар ишлатилади. 
Учинчи давр - тўлиќ автоматлаштириш даври. 
Бу даврнинг характерли хусусияти шундаки, барча жараёнлар ягона 
диспетчерлик пунктига марказлаштирилади. Шу билан бирга, митти
иккиламчи асбобларни ишлатиш эхтиёжи пайдо бўлади. Доимий назоратни
талаб ќилмайдиган ўлчаш ва ростлаш асбоблари (йирик габаритли) шчитдан
ташќарига ўрнатилади. 



Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling