Ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti iqtisodiyot va turizm

Kredit bozori munosabatlar to'plamidir, bu erda bitim ob'ekti pul kapitali bo'lib, unga talab va taklif shakllanadi. U pul bozori va kapital bozoriga bo'linadi. Pul bozor bir yilgacha bo'lgan qisqa muddatli kreditlar bilan bog'liq. Bozor poytaxt o'rta va uzoq muddatli kreditlarga xizmat qiladi.
Vazifalar kapital bozori uning mohiyati va ijtimoiy boshqaruv tizimidagi roli bilan belgilanadi.
Kredit kapitali bozorining beshta asosiy funktsiyalari mavjud:
1) tovar aylanmasiga kredit orqali xizmat ko'rsatish;
2) yuridik, jismoniy va davlat, shuningdek xorijiy mijozlarning pul mablag'larini to'plash;
3) pul mablag'larini to'g'ridan-to'g'ri kredit kapitaliga aylantirish va uni ishlab chiqarish jarayoniga xizmat ko'rsatish uchun kapital qo'yilmalar shaklida ishlatish;
4) davlat va aholiga davlat va iste'mol xarajatlarini qoplash uchun kapital manbalari sifatida xizmat ko'rsatish;
5) qudratli moliyaviy va sanoat guruhlarini shakllantirish uchun kapitalning konsentratsiyasini va markazlashtirishni tezlashtirish.
Dastlabki uchta funktsiya sanoatlashgan mamlakatlarda faqat urushdan keyingi davrda faol foydalanila boshlandi; dastlabki to'rt funktsiyasida bozor kapital harakatida o'ziga xos vositachi bo'lib xizmat qiladi; barcha funktsiyalar zamonaviy bozor iqtisodiyoti tizimining samarali ishlashini ta'minlashga qaratilgan.
O'zgaruvchan iqtisodiyot sharoitida kapital bozorining shakllanishi kapitalni dastlabki yig'ish mexanizmlaridagi tub nomutanosiblik bilan tavsiflanadi, bu mablag'larni tejash motivatsiyasi bilan taqqoslaganda taqsimlovchi komponentning keng tarqalishida aks etadi. Ikkinchisi, qoida tariqasida, boshqaruvning turli darajalarida investitsiya manbalarini jalb qilishga yo'naltirilgan xulq-atvorning oqilona jihatlarini rivojlantirishga yordam beradi. O'z navbatida, iqtisodiy tizim asoslarini isloh qilish sharoitida kapitalni qayta taqsimlash aniq salbiy iz qoldiradi va har xil deformatsiyalarning ko'pligida namoyon bo'ladi.
Kapital bozoridagi talabni faoliyat yuritayotgan tadbirkorlar, taklifni kredit kapitalistlari belgilaydilar. Kapitalga talab qabul qilingan investitsiya loyihalari qiymati va korxonalarning o'z mablag'lari o'rtasidagi farq sifatida belgilanadi va taklif jamiyatdagi vaqtincha bo'sh mablag'lar miqdoridir. Qisqa muddatda, taklif qilinayotgan kapital miqdori doimiy bo'lganda, talabning o'zgarishi foiz stavkasining o'zgarishiga olib keladi. Uzoq muddatda kapital zanjiri taklif qilingan kapital qiymatini o'zgartiradi.
Kapital bozorida sotuvchi bo'sh mablag'larning egasi, xaridor esa ushbu mablag'larga muhtoj bo'lgan biznes vakillari hisoblanadi. Kreditga pul berish va qarz olish - qarz mablag'lari bozorida amalga oshiriladigan bitimlarning asosiy turi. Ushbu bozor iste'molchilar va firmalarga o'z xarajatlarini vaqt o'tishi bilan eng foydali tarzda taqsimlash imkoniyatini beradi. Qarz mablag'lari bozoridagi jarayonlar resurslarning taqsimlanishiga va natijada butun iqtisodiyotga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Qarzga olingan puldan foydalanish uchun to'lanadigan narx deyiladi kredit foizlari. Ma'lumki, pulning o'zi har doim ham samarali manba emas, ammo undan foydalanib siz ishlab chiqarish jarayoni uchun zarur bo'lgan asbob-uskunalar, materiallar, energiya, ishchi kuchi va boshqa resurslarni sotib olishingiz mumkin. Shuning uchun, pul mablag'larini foydalanish uchun olib, tadbirkor o'z ishlab chiqarishini rivojlantirish uchun sharoit yaratadi. Kreditlash stavkasi, odatda, ushbu pulni ishlatganligi uchun qarz miqdorining necha foizini to'lashini ko'rsatadi. Aslida, bu vaqtincha bo'sh pul mablag'lari egasi ularni boshqa shaxsga vaqtincha foydalanish uchun qarz berish yo'li bilan olgan daromadidir.
Foiz farq qiladi nominal va real stavkalar; real stavka har doim inflyatsiya darajasidan minus nominal darajaga teng. Foiz stavkasi darajasi birinchi navbatda kreditga bo'lgan talabga bog'liq, ammo ko'plab omillar ta'siri ostida u farqlanadi. Xatar darajasi muhim: u qanchalik katta bo'lsa, kredit foizlari shuncha yuqori bo'ladi. Foizlar darajasiga, shuningdek, kredit muddati (uzoq muddatli kreditlar qimmatroq), qarz beriladigan pul miqdori (qoida tariqasida, kichikroq miqdordagi foizlar uchun yuqori foizlar to'lanadi), pul bozoridagi raqobat ham ta'sir qiladi.
Kreditlash stavkasi milliy mahsulot o'sish sur'atlarini oshirish va ayrim tarmoqlarni rivojlantirish uchun eng muhim rag'batlantiruvchi omillardan biridir. Kamroq foiz stavkasida ishlab chiqarishga sarmoyalar ko'payadi va shunga muvofiq ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi va jamiyat daromadi oshadi. Bundan tashqari, foiz stavkasini differentsiyalash orqali alohida tarmoqlar va mintaqalarning rivojlanishini rag'batlantirish mumkin.
Qimmatli qog'ozlar bozori ham kapital bozorining bir qismidir.