Таълим вазирлиги низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

Ўкитувчиларнинг педагогик махорати ва инновацион тайѐргарлиги . 
Ўқувчиларни тарбиялаш дастурини ишлаб чиқариш ва уни амалга ошириш
қобилияти етарли даражада бўлиши лозимдир . 
Психологик хусусиятларнинг турлари ҳақида.
Ҳозирга қадар ѐш психологиясининг соҳалари чақалоқлик, илк болалик, 
мактабгача давр, кичик мактаб, ўспиринлик, ѐшлик, етуклик, кексалик даври
бўйича бебаҳо илмий – амалий маълумотлар тўпланган. Энди асосий вазифа ана 
шу маълумотларни ижтимоий ҳаѐтнинг барча жабҳаларида қўллашдан иборат. 
Одамга чақалоқлигидан кексалик давригача унинг ички имконияти, майли, 
иқтидори, ақл заковати, қизиқиш, иродаси, ҳис– туйғуси, диққати ва билим 
жараѐнларининг хусусиятига кўра индивидуал муносабатда бўлиши бунга
педагогик – психологик таълимнинг талабаларга интеграция мослашув орқали 
ҳусусиятлардан келиб чиққан ҳолда иш олиб бориш мақсадга мувофиқдир. 
10. Фан ўқитишдаги интеграция асосидаги таълим фалсафаси . 
 
Сўнгги ўн йилликлар ичида таълим фалсафаси шундай илмий йўналишга
айланади, у инсоннинг таълим олиш жараѐнида яхлит интеллектуал
ривожланиши ҳақидаги саволга жавоб таклиф этмоқда. Инсоннинг таълим олиш 
жараѐнидаги комплекс ривожланиши таълимнинг предметли мазмуни
тамонидан бузилган. Таълим олаѐтган ѐш ривожланиш шароитидаги қарама-
қаршиликни амалиѐтдаги педагоглар аниқлашган. 
Фан ўқитишидаги интеграция буйича уларнинг таклифи ташқи бирикиш
характерга эга, аслида эса фанларни интеграциялашни чуқур методология 
асосида ўтказиш зарур.
Янги ривожланаѐтган фан мазмунида турли фалсафий оқимларда пайдо 
бўлган ғоя ва методлар бирлашуви эҳтимоли бор. Таълим фалсафаси томонидан 
нафақат табиий мослашув, балки континентал мослашув ҳам ўзлаштирилмоқда .
Олимлардан Т.Кун ва В.С.Стѐпин бу борадаги ишлари натижасида табиат 
ва маданият ҳақидаги фанларни бирлаштиради. Шундай қилиб физика, 
моделларига замоновий инсон онги мурожаат этувчи илғор фанга айланди. ХХ аср

---

39 
ўрталарида илғор фанлар орасида кибернетика ўрин эгаллади . Кибернетикада
ўзлаштирилган принциплар ўз қўлланишини анорганик оламдаги ҳодисаларни
тушунтиришда биология, техникада топди. Ноклассик физикадаги Н.Борнинг 
қўшимчалилик принципи аввал олимлар томонидан умумий эди. Бу эса келгусида 
бошқа фанлар ривожланишига асос солди. Қонуниятлар мажмуаси шаклланиш 
вақтига келиб фан кўп қиррали бўла бошлайди, инсон образи кўпроқ гавдаланади. 
Интеграция 
процессини 
кучайтиришга, 
инсоният 
тажрибасини 
тартиблаштирувчи маданият тоифаларини излашга зарурият туғилади.
Замонавий фалсафа тақдим этган интеграциянинг пойдевор таркибий 
элементларига дунѐқараш универсалияларини киради. Улар маънони англаш, 
тушуниш ва инсоннинг дунѐни кўриш усулини белгилайдилар . 
Ёш инсоннинг ижтимоийлашувига маориф системаси ѐрдамида ушбу
маданият турига киритиш унда дунѐқараш универсалияларини ўзлаштиришга 
шароит яратилганда эришиш мумкин. Индивидни маданиятига киритиш, шахсни 
шакллантириш дунѐ манзарасини тўла ўзлаштиришни қуради. Универсалиялар 
асосидаги матрицалар турли аниқ фаолият ,билим, идеал, нормага асос бўлади . 
Дунѐқараш универсалиялар тизими дунѐни умумий таърифловчи
тоифаларни ўз ичига олади. Улар табиат, социал объектларга, жонли ва жонсиз
табиатга, инсон ва Мунинг жамиятдаги ҳаѐтига, маьнавиятига, онгига киради . 
Универсал тоифалар универсал қўлланиш имконига эга . 
Бу тоифалар:кенглик, вақт, ҳаракат, миқдор, сифат, сабаб, тасодиф, шахс, 
инсон жамият, мен, бошқалар, онг, гўзаллик, ишонч ,адолат, эркинлик ва ҳ.к
Бўлимларга бўлинган таълим мазмунида универсалиялар унинг барча
қонуниятларини қамраб олиши лозим. Универсалияларнинг интеграцион
аҳамияти у маданиятнинг барча йўналишларида намоѐн бўлади . Улар
ѐрдамида маданият, ижтимоий тажриба инсон инсонга, бир авлоддан иккинчисига
ўтади. Маданият унверсалиялари ушбу моделда инсон онгининг тузилиши
элементи шаклида акс этади. Маданият универсалиялари мазмуни индивид
томонидан унинг таълим олиш жараѐнида, шахсий шаклланишида, тарбиясида
ва жамиятдаги ҳаѐтида ўзлаштирилиши лозим. Улар унинг ички
интеллектуал салоҳиятини ва ташқи оламдаги хатти–харакатининг қурилиш
материали бўлиб ҳизмат қилади. Онг дунѐси ва амалий дунѐ боғлиқлигини
фалсафанинг ривожланиш даражасига қараб унда метафорик фикрлашда акс
этади. 
Маданият уневарсияларининг фалсафий ўзлаштириш бош формасидаги
йўли турли ижтимоий-маданий йуналишларда намоѐн бўлади . Таълим
фалсафаси дунѐни маънавий ўзлаштиришининг шундай соҳасики, адабиѐт, 
маданият фаолият йўналишлари каби маънавий ишлаб чиқариш ва 
универсалияларини аниқлаб этишдек мураккаб жараѐн амалга оширилади. 
Фарқ шундаки, таълим фалсафасида бу ҳодиса проффессионал даражада, 
методалогик жиҳозланган тартибда руй беради . 
Кундалик фикрлаш, маънавий англаш фалсафий маданият универсияларни 
уларнинг бирламчи шаклида пайдо қилади . Таҳлилий ишлар манбаида 
универсиал тоифалар мазмуни мураккаблашади. Бу асосида етарли мураккаб ва 
ўзига ҳос фалсафий ғоя комплекслари ривожланади. 

---

40 
Фалсафа майдонида бўла туриб тоифалар англаш дунѐси объектига 
айланади. Маданият универсияларини фалсафий таҳлил доирасида фикр 
тажрибалар ўтказиш мумкин бўлган ўзига ҳос идеал объектига айланади . 
Табиат, жамият, инсон ўзининг реал дунѐси маънавий таҳлили учун идеал
объектлар билан ишлаш зарурияти шунга олиб келади, бу объект фикрлаш
методларига боғлиқ бўлади. Универсал (кўп ҳоссали) тоифалар жараѐнида 
маданий таъсирлашига учрайди. Натижада пайдо бўлган тоифа тури фақатгина 
таъсири универсал тоифалари аниқлашга олиб келган ҳакикатнигина акс этмай , 
балки фикрлашнинг идеал йўналишини кўрсатади.
Ҳозирги вақтда педагогик амалиѐтда фанлараро боғланиш асосида таълим 
жараѐни интеграция йулларида изланишлар давом этмокда. Олиб борилаѐтган 
ишни фойдалилигини тан олган ҳолда унинг ҳаракатларини вазиятлигини 
белгилаб ўтамиз. Бундай тарбиявий иш нуқтаи назаридан муҳим самарага эга . 
Мазмун таълим ва мақсади интеграцияси бўйича масала фақат таълим фалсафаси 
асосида ечиш мумкин. Методологик аппарат асосидаги таълим фалсафаси бошида 
фаннинг идеал ва нормалари, универсал тоифалар туриши керак .
Интеграция мода ҳам, навбатдаги компания ҳам эмас тенденциялар 
аксики, улар бугун инсон фаолиятининг барча соҳаларини таърифлаб беради. Бу 
фаолият кенгликлари ўзгарди , замоннинг долзарб муаммолари туғилади.Улар 
табиат ва инсон ягона тизим ва боғлиқда мавжудлигини ѐдга соладилар инсон 
яшаши учун илмий асосланган фойдаланишининг ташкилини талаб 
қилдирадилар. 
Замонавий ва табиатшунослик техниканинг инсонпарварлигини, инсон
фаолиятининг барча турларини ўз ичига олган бу фанлар методалогиясидаги
ўзгаришлар билан боғлаш керак. 
Фанни англаш жараѐнида ижтимоий – инсонпарварлик табиий-илмий, 
техник билим методалогиялари ўзаро боғланишида кўринади. 
Айнан интеграция асосида табиий фанлар биоолам кўрсатмалардаги, 
инсон фаолиятини ўрганишидаги замоннинг долзарб муаммоларини ечишда 
кўринади. Хуллас, бу тафовут муносабатлар ўзгаришида ва барча мактаб 
талабаларининг умум маданий билимларида намоѐн булади. Интеграция табиий–
илмий таълим мазмунини инсонпарварлашувининг асосий механизми бўлиб 
чиқади. Ҳозирги кунда табиий-илмий таълим аҳамиятини баҳолаб ҳулосалаш
мумкинки , бу табиий ҳаққонийлик ва инсонпарварлар идеаллар бирга
бўлишига даъват этади. Интеграцион ѐндашув кўлланиши табиатшунослик ва 
теварак– атроф билан танишув курсида кўрсатилган .