Ta’limda axborot texnologiyalari

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
INTELLEKTUAL TIZIMLAR VA KOMPYUTER TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI

Bekqulova U.A

TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI

(Informatika o‘qitish metodikasi 4-kurs talabalari uchun)


Samarqand-2023

Mundarija

Kirish 7
Fanning sillabusi 8
1-Mavzu. Tizimlarning umumiy ta'rifi. Axborot texnologiyalari (2 soat). 19
1.1.Texnologiya tushunchasi 19
1.Mutaxassislar; 21
3.Axborot resurslari va axborotlar. 21
Iqtisodiy- tashkiliy tamoyillar 21
Iqtisodiy tamoyillar. 21
1.Tizimli yondashish. 21
3.Yagona raxbarlik. 21
5.Uzaro alokadorlik. 21
1.2.Axborot texnologiyalari va ularning turlari 21
3-rasm. Axborot texnologiyasi moddiy zaxiralarni qayta ishlash texnologiyasi analogi sifatida 22
4-rasm. Qayta ishlanadigan axborot tipiga bog’liq holdagi ZAT tasnifi 24
1.3.Axborot texnologiyalarining rivojlanish bosqichlari 25
1.6. Axborot texnologiyalarining ta'minoti 27
Mutaxassislarni boshqarish va boshqalar. 30
1.5. Zamonaviy axborot texnologiya vositalari 31
1.Apparatli komponentalari; 31
Dasturiy komponentalar. 32
Nazorat savollari 32
1.Axborot texnologiyasi bu: 33
2.Jarayon bu: 33
3.Texnologiya bu: 33
4.Yangi axborot texnologiyalari bu: 33
5.Axborot texnologiyalari nechta asosiy elementlardan iborat? 33
6.Telekommunikatsiya bu: 33
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 35
2-Mavzu. Matnni qayta ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari. Grafik axborotlar bilan ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari (2 soat). 35
2.1. Matnni qayta ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari 35
1.Matn muharrirlari haqida umumiy tushuncha 35
2.Fayl menyusi komandalarining mazmuni: 36
3.Microsoft Word muharririda matnni formatlash imkoniyatlari 37
4. Правка menyusi komandalari 39
Komandalar Bajaradigan funksiyalari 39
5. Вид menyusi komandalarining mazmuni 39
Komandalar Bajaradigan funksiyalari 39
6.Вставка menyusi komandalarining mazmuni 41
7.Word matn muxarririda rasm va grafik obyektlar bilan ishlash va ularning yordamchi tugmalar guruhlari bilan tanishish. 41
8.Word matn muxarririda jadvallar bilan ishlash va ularining yordamchi tugmalar guruhi bilan tanishish. 43
2.1.Grafik axborotlar bilan ishlash texnologiyasi va uning dasturiy vositalari 45
2.Power Pointga mansub yordamchi tugmalar 45
4.Power Point dasturida prezentasiya yaratish tartibi. 47
Nazorat savollari 48
3-mavzu. Multimedia va tarmoq texnologiyalari. Internet texnologiyasi va uning xizmatlari. 49
Mavzu rejasi: 49
3.1.Ma'lumotlar bazasi va banki haqida ma'lumotlar 49
Ma’lumotlarning avtomatlashtirilgan banklari. 50
1-rasm. Ma’lumotlar bazasining tarkibiy qismlar. 52
Access ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimida ma’lumotlar bazasini yaratish texnologiyalari Access 53
4-rasm. Microsoft Access MBBTning asosiy oynasi 54
3.2.Ekspert sistemalari haqida ma'lumotlar 55
3.3.Multimedia texnologiyalari 57
Multimediali vositalarni tasniflashda bir nechta yondashuvlar mavjud. Ko’p hollarda ular funksional yoki uslubiy maqsadi (vazifalari) bo’yicha tasniflanadi. 59
1.Multimediali o’quv vositalarini funksional maqsadlari bo’yicha tasniflash 59
2.Multimediali o’quv vositalarini uslubiy maqsadlari bo’yicha tasniflash 59
«Multimedia» tushunchasi 60
Multimedia ilovalari shakllari 60
prezentasiyalar; 63
o’yinlar; 64
multimediali galereyalar; 64
web uchun ilovalar. 64
Multimediani ta’limda qo’llashning asosiy afzalliklari 64
Мультимедиа воситаларини таълимда қўллаш қуйидагиларга имконият яратади: 65
3.4.Tarmoq texnologiyalari. Internet texnologiyasi va uning xizmatlari 66
3.5.Distansion (masofaviy) ta'lim texnologiyasi 71
Nazorat savollari 74
1.Ekspert tizimida foydalaniladigan axborot texnologiyalarning asosiy komponetlari nimalardan iborat? 75
2.Qarorlar qabul qilishni qo’llab–quvvatlash tizimi tarkibida qaysi asosiy komponentalar bor? 75
3.Hisoblash tarmoqlarida qanday imkoniyatlar mavjud? 75
4.Kompyuter tarmog’i-bu: 75
5.Lokal hisoblash tarmoqlari- bu: 75
6.Global hisoblash tarmoqlari- bu: 75
7.Qaysi biri hududiy tarmoqni tashkil etadi? 76
1.Provayder-bu: 77
2.Protokol  bu: 77
3.Server  bu: 77
4.Brauzer- bu: 77
5.Internetning tarkibiy qismlari qaysilar? 77
Tavsiya etiladigan adabiyotlar 77
4-mavzu. Axborot texnologiyalari va avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari evolyusiyasi. 78
4.1.Axborot texnologiyalari evolyutsiyasi-axborot texnologiyalari taraqiy etishining asosiy bosqichlari 78
4.2.Axborotlarni taqdim etish tizimlarining rivojlanishi 80
4.3.Kommunikatsiya tizimining rivojlanishi. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari evolyutsiyasi 81
4.4.Axborot texnologiyalarining rivojlanish tendensiyasi 86
Nazorat savollari 88
1.Jarayon bu: 88
2.Texnologiya bu: 88
3.Yangi axborot texnologiyalari bu: 89
4.Axborot texnologiyalari nechta asosiy elementlardan iborat? 89
5-mavzu. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari - tashkilotni boshqarishning avtomatlash- tirilgan axborot tizimi. Avtomatlashtirilgan axborot tizimining konseptual modeli. Axborot tizimining funksional modeli, axborot muxiti. Axborot tizimining namunaviy tarkibi. 89
Mavzu rejasi: 89
5.1 Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari - tashkilotni boshqarishning avtomatlashtirilgan axborot tizimi 90
5.2.Avtomatlashtirilgan axborot tizimining konseptual modeli. Axborot tizimining funksional modeli, axborot muxiti 90
Axborot tizimining funksional modeli. 91
5.3.Axborot tizimining namunaviy tarkibi. Avtomatlashtirilgan axbort tizimining tuzilmasi va ta'minoti 92
5 - rasm. Axborot tizimining namunaviy tarkibi 93
Nazorat savollari 95
6-mavzu. Avtomatlashtirilgan axborot tizimining hayotiy sikli. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlaring tasnifi - darajasiga ko'ra avtomatlashtirish. Boshqaruv jarayoni ko'rinishiga ko'ra qo'llanish sohalari bo'yicha avtomatlashtirish yo'llari. 95
6.1.Avtomatlashtirilgan axborot tizimining hayotiy sikli 96
6.2.Avtomatlashtirilgan axborot tizimlaring tasnifi - darajasiga ko'ra avtomatlashtirish 97
6.3 Boshqaruv jarayoni ko'rinishiga ko'ra qo'llanish sohalari bo'yicha avtomatlashtirish yo'llari 97
Axborot tizimlarini korxona darajasida qo’llash 98
Axborot tizimi integrasiyasi quyidagi jadvalda keltirilgan. 99
Nazorat savollari 100
7-mavzu. Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari evolyusiyasi – axborot tizimlaridan foydalanishga nisbatan yondoshuvning o‘zgarishi.Qaror qabul qilishni qo’llab quvvatlash, aviakompaniya va geografik hamda ekspert tizimlar 101
7.1.Sinf darajasiga ko'ra axborot tizimlari 101
7.2.Avtomatlashtirilgan axborot tizimlari evolyutsiyasi - axborot tizimlaridan foydalanishga nisbatan yondoshuvning o'zgarishi 103
1-jadval. Axborot tizimlaridan foydalanishga nisbatan yondoshuvning o’zgarishi. 103
7.3.Qaror qabul qilishni qullab quvvatlash tizim va uning evolyutsiyasi. Aviakompaniya tizimi. Geografik tizim 105
7.4.Qaror qabul qilishga yordamlashuvchi tizim darajalari. Ekspert tizimi 107
(1 - rasm). 109
Qarorlarni qabul qilishni qo’llab-quvvatlash tizimi va boshqaruv ishini avtomatlashtirish tizimi konsepsiyasining evolyutsiyasi 109
Tizimlar turlari: Foydalanuvchilar guruhlari: 111
Axborot tizimlarining turli xil foydalanuvchilari 111