Ta'limi vazirligi 0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi asqar n ig ‘m atov

1 .7 . EKOTURISTIK XAVFSIZLIK
T urizm kishilarning o'zga joy, yurt, m intaqa va q it’alarga bori- 
shi bilan b o g 'liq b o ‘lgani u c h u n say oh atch ilar u ch u n m uayyan 
darajada noqulayliklarni olib keladi. U lar soat poyasining (vaqt m in- 
taqasi) o'zgarishi bilan bog'liq b o 'lg an bioritm ik noqulayliklardan 
to turli tran sp o rt hodisalari orqali sodir etiladigan falokatlargacha 
misol qilib keltirish m um kin.
Xavfsizlik, ju m lad an , ekoturistik xavfsizlik nim a va uni qanday 
qilib ta ’m inlam oq kerak? Rossiyalik olim L.Yu. Xotunsevning fikricha 
xavfsizlik — alohida shaxs, jam iyat va tabiat obycktlarining kuchli 
darajadagi xavf-xatardan him oyalanganlik darajasi bo'lib, uning asosiy 
m ezoni kelajakda yoki hozirda sodir bo'luvchi tabiiy yoki ijtimoiy 
xatardan kelib chiquvchi qo 'rq uv hissidir.
Bu tushunchaga gruziyalik mutaxassis T. Aroshidze xavfsizlik — 
keng m a ’noda hayot, salom atlik, insoniyatning asosiy huquqlari, 
hayotiy m anfaatlarini ta ’m inlovchi m anbalar, ijtimoiy tartibdagi 
resurslar bilan bog'liq xavflarga chidamlilik darajasi, deb ta’rif beradi. 
V. N. Burkov, A. V. Shepkinlarning fikricha xavfsizlik nazariyasi zam o-
9■

---

Nazariy qism. Ekoturizm  — m ustaqil fan sohasi
4 7
naviy, o ‘zaro tartibli fan yo‘nalishi bo'lib, insoniyat, jamiyat, davlatning 
h ayotiy z a ru r m a n fa a tla rin in g te x n o g en va ta b iiy fav q u lo d d a 
holatlardan him oyalanganlik darajasi.
X avfsizlik
keng m a ’noli tu shu n cha b o £lib, birinchidan, и nafaqat 
inson (shaxs emas, chunki и aniq bir individga tegishli), ja m iy a t yo k i 
d avlat, balki ta b ia t va uning elem entlari nuqtayi nazaridan ham 
qaralishi mumkin.
C hunki ekologiya nafaqat insonlar, balki barcha 
tirik organizm lar (o'sim lik va hayvonot dunyosi, m ikroorganizm - 
lar), y a ’ni tabiat unsurlari o'rtasidagi va ularning tabiiy atro f-m u h it 
bilan bo 'lad ig an m unosabatlarini o 'rganadi. Xavfsizlik tushunchasi 
«bexatar yashash darajasi»ni ifoda etar ekan, u m a ’lum m a ’noda 
har q an d ay tab iat u n su rlarin in g ham b ex atar yashashi nuqtayi 
nazaridan qaralishi lozim . C hunki, hozirgi kunga kelib m uayyan 
tabiat unsurlarining bexatar yashashi, ularning mavjudligi bevosita 
tarzda insoniyatga b o g ‘liq b o 'lib qoldi. T abiat unsurlarining o'zaro
aloqasi natijasida yuzaga keluvchi h ar qanday jarayon yoki hodisa 
tabiiy ja ra y o n h iso b lan ib , tab iatd ag i m uayyan tabiiy ta n lan ish
bosqichida turadi. A m m o, tabiatdagi ayrim jarayonlar, m asalan, 
chigirtkalarning son jih atid an ko'payib ketishi va ularning o'sim lik 
dunyosi bilan bo 'ladig an m unosabatlari, albatta, inson xavfsizligiga 
ta ’sir etadi. Bu, ilgarilari (insoniyatning tabiatga ta ’siri kam yoki 
deyarli b o ‘lm agan vaqtlarda) ham uch rab turgan tabiiy jaray on
hisoblanib, organizm lar ozuqa m aydonining insoniyat to m o n id an
qisqarishi evaziga tezlashdi. Tabiatning esa insondan xavfliroq unsuri 
y o ‘q. U m um iy ekologiya nuqtayi nazardan qaraganda b archa tirik 
organizm larning turli xavf-xatardan saqlanganlik darajasi ekoturizm ­
ning m aqsadiga m osdir.