Ta'limot qisqacha bayoni

Hunarmandchilik

Moviy va oq chinni shaftoli shaklidagi suv tomizgichi, XVIII asr Joseon sulolasi

Seuldagi Koreya Milliy muzeyida marvarid naqshli lak tortmasi
Koreyada ishlab chiqarilgan noyob hunarmandchilik toʻplamlari mavjud. Hunarmandchilik sanʼatlarining aksariyat naʼmunalari kundalik foydalanish uchungina yaratilgan boʻlib, koʻpincha estetikaga emas, balki amaliy foydalanishga koʻproq ahamiyat qaratiladi. Anʼanalarga koʻra, uy anjomlari sifatida metall, yogʻoch, mato, lak va sopol buyumlar ishlatilgan, ammo keyinchalik shisha, teri yoki qogʻoz buyumlari ham muomalaga kiritilgan.
Koʻplab murakkab va puxta ishlab chiqilgan hunarmandchilik buyumlari, jumladan, zarhal tojlar, naqshli sopol idishlar, qozonlar yoki bezaklar qazilma ishlari davomida topilgan. Goryeo davrida bronzadan foydalanish juda rivojlangan. Jez, yaʼni misning uchdan bir qismi ruxdan iborat qorishma, koreys hunarmandchiligida ayniqsa mashhur materiallardan biri sifatida qadirlangan. Ammo sulola seladon buyumlaridan foydalanishi bilan mashhur.
Choson davridagi eng mashhur hunarmandchilik buyumlari chinnidan yasalgan va ularning asosi koʻk rangdagi naqshlar bilan bezatilgan. Oʻsha davrda yogʻochsozlik ham rivojlangan boʻlib, shkaflar, sandiqlar, stollar yoki tortmalarni oʻz ichiga olgan yanada murakkab mebel qismlariga yasashlikka sabab boʻlgan. Koreya mebel yasash sanʼati Osiyo va dunyoning eng katta yogʻochga ishlov berish maktablaridan biri sifatida tanilgan. Bu kamida XVII asrdan beri oʻzgarmagan anʼanani saqlab qolgan ming yillikdan koʻproq vaqtga borib taqaladigan hunarmandchilikning bir qismidir. Aynan shu anʼana koreys mebellarini butun dunyo boʻylab antikvar buyum sotuvchilari va kollektorlar tomonidan ekzotik mebellarning eng koʻp savdoga qoʻyilgan sanʼat asariga aylantirdi. Koreyaliklar uslubi sifatida tan olinadigan bu noyob sanʼat Gʻarb tomonidan faqat 1940-yillar oxiri va 1950-yillardagi „kashf qilingan“.

Ksilografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

1234-yilda Koreyada Choy Yong-u tomonidan tuzilgan 50 jildlik „Oʻtmish va hozirgi marosimlar uchun belgilangan matnlar“da quyma metall koʻchma turi qoʻllanilgan, ammo bugungi kungacha bu kitobning birorta nusxasi saqlanib qolmagan. 1377-yili ksilografiyaning jikji uslubi yaratilgan. Metall harakatlanuvchi turning bu uslubi fransuz olimi Anri-Jan Martin tomonidan „Gutenberg turiga juda oʻxshash“ deb taʼriflangan.

Eng qadimgi kitob boʻlgan „Jikji“ (1377-yil) ni chop etishda foydalanilgan harakatlanuvchi moslama.
Koʻchma tur Koreyada hech qachon yogʻoch oʻymakorligi oʻrnini bosa olmaydi. Darhaqiqat, hatto Hangulning tarqalishi ham yogʻochdan yasalgan buyumlar orqali amalga oshirilgan. Umumiy taxmin shundan iboratki, 200 000 dan ortiq individual turdagi elementlarni ishlab chiqarish xarajati tufayli harakatlanuvchi tip xitoycha belgilar qoʻllanilgan kitoblarni blokli chop etishda qoʻllanilmaydi. Yagona nusxadan koʻproq nusxa koʻchirishdan boshqa holatlar uchun undan bor-yoʻgʻi bir yoki ikkitagina nusxa olishda yogʻochdan yasalgan bosmadan foydalanish uslubi ham kotibga toʻladigan pul miqdorining koʻpligi sababli ham iqtisodiy jihatdan samarali hisoblanmagan. Buyuk Sejong XV asrda alifbo tizimi boʻlgan hangul tilini kiritgan boʻlsa-da, hangul XX asrga kelibgina Hanja​​ oʻrnini egallay oldi. Xitoydan farqli oʻlaroq, koʻchma turdagi tizim asosan yuqori qatlamli elita Koreya jamiyatida saqlanib qolgan:
Koreyslarning koʻchma metall turidagi bosmaxonasi asosan Yi sulolasining qirollik metall quyish zavodida rivojlangan.Qirollik oilasi bu yangi texnika ishlab chiqarishda monopoliyani saqlab qolgan va qirollik mandati bilan barcha norasmiy bosma faoliyatni va bosmaxonani tijoratlashtirishga urinishlarni yo'qqa chiqargan. Shunday qilib, ilk Koreyada ksilografiya faqat jamiyatning yuqori qatlam vakillari, amaldorlar uchungina xizmat qilgan.
— Sohn Pow-Key
Bugungi kunda koreys madaniyati tarixiy ksilografiya sanʼatini qayta tiklash va tarixiy qoʻlyozmalarni avvaldagidek yaratish uchun bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, master Im Inho 2011-yildan 2015-yilga qadar qadimiy Jikji qoʻlyozmasini oʻz aslidek qayta tiklash uchun ksilografiya metall qurilmasini qayta ishlab chiqdi.