Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

 
 
 
 
 
 

---

586 
• Davlatning qanday qarziy instrumentlari kuponlarga ega 
emas? 
• Daromadlarni aniqlash metodiga ko‘ra davlat krediti qarz 
majburiyatlarining qanday turlaridan iborat? 
• Qarz chiqarilgan paytda belgilangan qarzni qaytarish 
muddatlariga 
qat’iy 
rioya 
qilish 
bo‘yicha 
qarzdorning 
majburiyatlariga muvofiq davlat krediti qarziy majburiyatlarning 
qanday ko‘rinishlaridan tarkib topadi? 
• Qarzlarni qaytarishning qanday usullari bo‘lishi mumkin? 
• Keng va tor ma’noda davlat kreditini boshqarish deb 
nimalarga aytiladi? Ular nimalari bilan farq qiladi? 
• Davlat kreditini boshqarish jarayonida qanday vazifalarni 
yechish ko‘zda tutiladi? 
• Davlat kreditini boshqarish qanday organlar tomonidan 
amalga oshirilishi mumkin? 
• Uni tezkor boshqarish kimning rahbarligi va hamkorligida 
ta’minlanadi? 
• Davlat tomonidan qanday faoliyat amalga oshirilishi 
natijasida davlat qarzi vujudga keladi? 
• Davlat qarzi deb nimaga aytiladi? 
• Joylashtirilish joyiga qarab davlat qarzlari qanday qarzlarga 
bo‘linadi? 
• Davlatning ichki va tashqi qarzlari deb nimalarga aytiladi va 
ular nimalari bilan farqlanadi? 
• Amaldagi tartibga muvofiq davlat tomonidan ichki va tashqi 
mablag‘larni (qarzlarni) jalb qilish qanday maqsadlar uchun 
amalga oshirilishi mumkin? 
• Davlat tomonidan ichki va tashqi qarz mablag‘larini jalb 
qilishda qarziy majburiyatlarning qanday turlaridan foydalanish 
mumkin va ularning asosiylari va muhimlari tarkibiga nimalar kiradi? 
• Amaliyotda qarz mablag‘larini jalb qilish, asosan, qanday 
yo‘llar bilan amalga oshiriladi? 
• Davlatning qimmatli qog‘ozlar bozori qanday vazifalarni 
bajarishga imkon beradi? 
• Garant (kafillik) deyilganda nima tushuniladi? 
• Nimalar bo‘yicha qarzlari bo‘lgan subyektlarga kafolatlar 
(kafillik) berilmaydi? 
• Jismoniy shaxslarning majburiyatlari bo‘yicha O‘zbekiston 
Respublikasining kafolatlari beriladimi? 
583 
• maqsadli xorijiy qarzga olishlar:
(qarzlar) bo‘yicha: 
a) yakuniy oluvchi; 
b) qarzga olishning maqsadi va foydalanish yo‘nalishi; 
d) qarzga olish manbasi; 
e) qazga olish summasi; 
f) qarzni qaytarish muddatlari; 
j) mablag‘larni byudjetga qaytarish bo‘yicha uchinchi shaxsning 
kafolati;
yo) 
navbatdagi 
moliyaviy 
yil 
boshlangunga 
qadar 
foydalanilgan mablag‘lar hajmining baholanishi; 
g) navbatdagi moliyaviy yilda mablag‘larning foydalanish 
hajmi prognozi (bashorati). 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
nomidan 
davlat 
qimmatli 
qog‘ozlarining yagona emitenti bo‘lib, Moliya vazirligi hisoblanadi 
va u O‘zbekiston hukumati tomonidan aniqlangan chegaralarda 
ularning chiqarilish muddatlari va hajmini belgilaydi. 
Davlat 
byudjeti 
va 
byudjetdan 
tashqari 
davlat 
jamg‘armalarning mablag‘larini maqsadli va barqaror sarflanishini 
ta’minlash, byudjetdan moliyalashtirilayotgan tashkilotlarning 
qarzlarini kamaytirish maqsadida ijroiya hokimiyat organlariga 
davlatning qimmatli qog‘ozlarini chiqarish, kreditlar va qarzlar 
olish yo‘li bilan qarz mablag‘larini jalb qilish taqiqlangan (hukumat 
tomonidan to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘rnatilgan hollardan tashqari). Bu jihat 
davlatning byudjetdan tashqari jamg‘arlariga ham tegishlidir. 
Davlatning ichki qarzlariga xizmat qilish bo‘yicha bosh vakil 
funksiyasini mamlakatning Markaziy banki bajaradi. Har bir 
obligatsiyani muomalaga chiqarish emissiyasida barcha yagona 
va jamlanma sertifikatlar Moliya vazirligi tomonidan saqlash va 
hisobga olish uchun depozitariyga berilishi kerak. Depozitariy 
funksiyasini Markaziy bank yoki u tomonidan vakolati belgilangan 
boshqa tashkilot bajarishi mumkin. Markaziy bank Moliya 
vazirligining topshirig‘iga ko‘ra va respublika byudjetining 
mablag‘lari 
hisobidan 
obligatsiyalarning 
egalariga 
bu 
obligatsiyalar qaytarilayotgan paytda to‘lovlarni amalga oshiradi. 
Davlat qimmatli qog‘ozlarini tartibga solish hukumatning Moliya 
vazirligi va Markaziy bank bilan hamkorlikdagi eng muhim va 
mas’uliyatli funksiyalaridan biridir. Hozirgi amaliyotda davlat 
qimmatli qog‘ozlarini tartibga solish choralarini shartli ravishda 
quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: 

---

584 
• “olovli” choralar – qayta moliyalashtirish va lombard 
stavkalarini oshirish (ko‘tarish), qimmatli qog‘ozlar va valyuta 
bozorlarida Markaziy bankning intervensiyasi. Biroq bunday 
choralar qisqa vaqt – 2 yoki 3 kun uchun ta’sirchan hisoblanadi; 
• xorijiy qarzga olish. Qimmatli qog‘ozlar bozoriga ta’sir 
ko‘rsatish uchun qarz olishning o‘zi emas, balki kreditlarning 
olinishi to‘g‘risida ishonch bo‘lishining o‘zi yetarlidir. Yuqoridagi 
choralar singari bu guruhga kiruvchi choralar ham, ma’lum 
darajada va ma’noda, tanazzulni orqaga suruvchi va uning 
ildizlariga barham bermovchi “olovli” choralar hisoblanadi; 
• davlat qimmatli qog‘ozlar milliy bozori nobarqarorligining 
oldini olishga samarali va uzoq muddatli ta’sir ko‘rsatishga uzoq 
muddatli monitar choralarga moliyaviy bozorning chegarasidan 
chetga chiquvchi choralar (xususan, soliq tizimi va soliqlarning 
undirilishini tartibga solish, byudjet defitsitini qisqartirish, iqtisodi-
yotning o‘sishiga erishish va h.k.lar) qo‘llanilsagina, erishish mumkin.
Davlat qarzlarini boshqarish mamlakatning iqtisodiy o‘sish 
sur’atlari va sifatiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan O‘zbekiston 
Respublikasi byudjet siyosatining muhim qismi hisoblanadi. 
Shuning uchun ham hozirgi sharoitda davlat qarzlarini 
boshqarishda aniq bir konsepsiyaga ega bo‘lish alohida ahamiyat 
kasb etadi. Bu konsepsiyada davlat qarzlarini boshqarish hamda 
pul-kredit siyosati va valyuta siyosati o‘rtasidagi aloqalarni davlat 
qarzlarining davlat moliya tizimidagi o‘rnini, tashqi va ichki davlat 
qarzlarining bir-birlari bilan bog‘liqligini aniqlash juda muhimdir. 
Davlat qarzlarini boshqarish konsepsiyasini ishlab chiqishda eski 
majburiyatlarni ularning yangilarini jalb etish hisobidan qaytarilishi 
yyetarli darajada xavfli oqibatlarga olib kelishi mumkinligi inobatga 
olinmog‘i kerak. Shuningdek, davlat qarzlarini tartibga solishning 
yagona konsepsiyasi ishlab chiqilayotgan paytda bu qarzlar 
hajmining asoslanmagan tarzda oshirilib yuborilishi iqtisodiy 
islohotlarni amalga oshirish yo‘lida ta’sirchan to‘siq bo‘lishi 
mumkinligi ham nazardan chetda qolmasligi lozim.