Тарихшунослик фанидан

Tarix falsafasi 
Makiavellining yaratgan tarixida ilohiy qudrat uchun joy yo‗qdir. Jamiyatdagi barcha voqealar 
va hodisalar uning fikricha tabiiy qonunlarga binoan sodir bo‗ladi. 
Davlat to‗ntarishlari, siyosiy tuzumning o‗zgarishlarining asosiy sababi Makiavelli fikricha 
insonning tabiatiga borib taqaladi. 
―Tarixiy voqealarni tahlil qilib‖ deb yozadi Makiavelli ―Jamiyat doimo bir xil ekan degan 
fikrga keldim. 
Unda doimo yaxshilik va yomonlik o‗rtasida kurash ketadi. Lekin bu kurash har xil shakllarda 
bo‗lib, bir davlatdan ikkinchi bir davlatga o‗tib turadi‖. 
Makiavelli fikricha barcha davlatlar paydo bo‗ladi rivojlanadi va nihoyat inqirozga uchraydi. 
Bu xuddi tabiatdagi girdob harakatiga o‗xshaydir. ―Har bir davlatning va hukmdorni hayotini 
belgilovchi taqdiri bordir. Taqdirdagi o‗zgarishlar inson harakatiga ham bog‗liqdir. Uning faolligi 
yoki sustkashligi taqdirdagi o‗zgarishlarga ham ta‘sir qiladi.-deb yozadi Makiavelli. 
Taqdir va shon-sharaf 
Makiavelli fikricha inson faqat taqdirga bo‗ysunib yashash xatodir. U o‗z qo‗lidan kelgan 
faoliyatni yuritishi kerak va bu faoliyat orqali u o‗z taqdiriga ta‘sir ko‗rsatadi. ―Taqdir xuddi asov 
daryoga o‗xshaydi, u yo‗lida duch kelgan barcha narsalarni oqizib yuboradi. Ammo bu daryoning 
o‗zani va oqimini bilgan siyosatchi ehtiyotkorlik bilan oldindan harakat qilishi mumkin. U xavf- 
xatarni oldini olish uchun darayoning ayrim joylariga to‗g‗on qurishi mumkin va bu to‗g‗onlar 
orqali o‗zini xavf-xatardan asaraydi. Taqdir o‗yinlarida omad ko‗proq tavakkal qiluvchilarga kulib 
boqadi‖ deb yozadi Makiavelli. 

---

95 
Insonlar tomonidan sodir bo‗ladigan buzg‗unchiliklarga qarshi davlat qonun-qoidalar ishlab 
chiqaradi. 
 
Siyosat va din 
Dinning kelib chiqishi masalasiga to‗xtab Makiavelli bu masalani uning ijtimoiy zaruriyatdan paydo 
bo‗lganligini uqtirib o‗tadi. Xalq birligini ta‘minlovchi asosiy ijtimoiy kuchlardan biri bu dindir. 
Xristian dinining axloqiy asoslari Makiavelli davridagi biron-bir Yevropa davlatlarida 
e‘tiborga olinmadi. Agar bu axloqiy printsiplarga rioya qilinganda edi deb hisoblaydi. Makiavelli-
Yevropa davlatlari o‗rtasidagi nizolarga barham berilgan bo‗lur edi. 
Makiavelli Rim katolik cherkovini axloqsizlikda ayblab qoralaydi va bu cherkovning faoliyati 
ko‗p fuqarolarni yo‗ldan adashishiga sabab bo‗ldi deydi Makiavelli. 
Jamiyatdagi barcha buzg‗unchiliklar Makiavelli fikricha diniy, axloqiy qarashlar ularga to‗siq 
bo‗lishi mumkin edi. Lekin diniy rahbarlarning o‗z nafs va hirslarga berilib ketishi natijasida din 
o‗zining ijobiy natijasini bajarmay qo‗ydi.