Tarix va yuridik fakulteti «arxeologiya va buxoro tarixi» kafedrasi

332 Пантусов Н.Н. Теварихи Шахрухие // Туркестанские ведомости. -1876. -№30.
333 Мирзо Рпаҳим Тошкандий. Ансоб ус-салотин ва таворих ул-хавоқин. (Қўқон хонлиги тарихи). Т.:
―Шарқ‖-1995.
334 Ансоб ус-салотин ва таворих ул-хавоқин. 32, 48-бб.
335 Мулло Олим Махдумхожа. Тарихи Туркистон. Туркистон генерал губернаторлиги кутубхонаси.
Т.: 1915.
155
kо‗pgina qarashlar va ma‘lumotlarni о‗z ichiga olganligi bilan ham muhim
tarixiy manba sifatida baholanadi336. Asarning ikkinchi qismida esa Qо‗qon
xonligining boshqaruv tizimi va davlat mansablari haqida mukammal
ma‘lumotlar keltirib о‗tilgan337.
Yuqorida aytilganidek, Qо‗qon xonligi tarixiga oid manbalarni
davriy jihatdan XIX asrning о‗rtalarigacha va undan keyin yozilgan ikki
davrga ajratiladigan bо‗lsa, bunda birinchi davrga nisbatan ikkinchi davrda
yaratilgan asarlarning nisbatan keng va chuqur, atroflicha о‗rganilganligini
yaqqol kо‗rish mumkin. Hattoki bu boradagi tadqiqotlarning bugungi
kunda ham davom ettirilayotganligi fikrimizning dalilidir.
Qо‗qon xonligining tashkil topishi va XVIII-XIX asr
о‗rtalaridagi siyosiy tarixi. XVIII asr birinchi yarmida О‗rta Osiyo
xonliklari chuqur siyosiy inqirozni boshdan kechirdi. Buxoro xonligida
yuzaga kelgan vaziyat xonlikning siyosiy jihatdan parokandalikka
uchrashiga olib keldi. Turli hukmdorlar orasida qarama-qarshiliklarning
chuqurlashib borishi natijasida mavjud xonliklarda murakkab siyosiy
vaziyat yuzaga keldi. Siyosiy hayot inqirozi iqtisodiy hayotdagi
parokandalikka olib keldi. Natijada bu davrda markaziy hokimiyatning
salohiyati susayib, xukmron sulolalarning mavqei pasayib ketdi.
Hokimiyat tepasida turgan sulolalar о‗rniga о‗zbek urug‗lari vakillari
keldilar. Jumladan, Buxoroda Ashtarxoniylar Mang‗itlarga, Xivada
Shayboniylar Qо‗ng‗irotlarga siyosiy hayot maydonini bо‗shatib berdi.
Qо‗qon xonligining tashkil topishi ham bu davrda kechgan murakkab
siyosiy jarayonlarning hosilasi edi.
Ashtarxoniy Subhonqulixon vafotidan sо‗ng Buxoro taxtiga
о‗tirgan Ubaydullaxon hukmronligi (1702 — 1712) davrida xonlikdagi
ijtimoiy — siyosiy vaziyat chigallashib markaziy hokimiyat ancha
zaiflashdi. Shu vaqtda ming urug‗i oqsoqollari Ubaydullaxon II ning
minglarga nisbatan tazyiqni kuchaytirib yuborganiga qarshi hamda о‗z
mustaqil davlatlarini barpo qilishga intilib, о‗z faoliyatlarini
kuchaytiradilar. 1709—1710 yillarda ular alohida beklik tuzgan