Tarixi, tuzilishi, texnik xavfsizlik
troyan viruslari, polimorf va polimorf
Download 0.76 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- «troyanlar»
- «odnoklassniki.ru»
- Istalmagan pochta (spam)
- 1. «Duch kelgan virus kompyuterni «o‘ldirish»ga qodir», — deb o ‘ylashingiz mumkin.
- «M ening kompyuterimda millionlab viruslar bor ek a n ...» , — deyishingiz mumkin.
- «Har xil fayllar virus bilan zararlashi mumkin», — degan o ‘yga borasiz.
- «Elektron xatlarni viruslar zararlashi mumkin ekan-da...», — degan xulosaga kelarsiz.
- «Viruslar faqat Windows operatsion tizimida yashaydi», — desangiz ham adashasiz.
- «Viruslardan doimo xabardorman, ularning shaxsiy kompyuterimda mavjud yoki mavjud emas ekanini aniq bilaman», — deb hisoblash ham noto‘g‘ri.
- Kasperskiy Internet Security.
- Eset N O D 32 Sm art Security.
|
troyan viruslari, polimorf va polimorf bo‘lmagan shifrlanuvchi viruslar, stels-viruslar, retro-viruslar, tarkibiy viruslar va makroviruslar. 41
IN TER N ET: TARIXI, TUZILISHI, TEXN IK XAVFSIZLIK Kom pyuter xavfsizligini ta ’m inlash uchun viruslarni yuqtirish yo‘llarini ham bilish kerak. Demak, viruslar bir
•
Bugun biz kundalik hayotimizni elektron pochta xizmatisiz tasavvur etishim iz qiyin. Am m o do‘stlar bilan m a’lumot almashayotganda, xatlar shaklida tarmoqda
va
«zararli qurtlar» sayohat qilib, kezib yurishini, hamda biz istamagan holda hujjatlarga yuqqan bo iishin i ba’zan sezmaymiz. Bulardan himoyalanish uchun dastawal kompyuterda antivirus dasturini o‘rnatish kerak. Antiviruslar barcha kiru vch i m a’lum otlarni virusning mavjudligida tekshirish xususiyatiga ega. Dastur ma’lum bir faylning shubhali ekanini sezgan taqdirda signal beradi, muloqot oynasida esa (odatda, u ekranning yuqori qismida paydo bo‘ladi) u yoki bu faylning xavfsizligi haqida ma’lum ot mavjud em asligini bildirib, uni yuklash yoki yuklam aslik haqida so‘raydi. Keyingi harakatlar esa foydalanuvchining xohishiga ko‘ra amalga oshiriladi. Agar foydalanuvchi bu ogohlantirishga qaramay faylni yuklash buyrug‘ini bersa, fayl bilan birga unga biriktirilgan viruslarni ham yuklab olgan boladi. Aksincha faylni yuklashdan voz kechsa, viruslarni yuqtirishdan oz bo‘lsa-da, himoyalashi mumkin. Ammo esda tuting, pochta qutisiga «tezroq o‘qing» belgisi ostida xat kelib tushsa, uni darhol ochishga urinish noto‘g‘ridir. Qanchalik tezkor javob talab etilmasin, dastawal, xatning manziliga va mavzusiga ahamiyat berish lozim. Misol uchun, noto‘g‘ri manzildan, masalan,
o ‘rniga «odnokIassniki.org» manzilidan yuborilgan nomani ochmang, negaki, bu kabi o‘zgartirilgan xatda zararli virus dasturlarining bir emas, bir nechtasiga ega bo'lishingiz mumkin. •
— elektron pochtaning qulayligi, bepulligi va oddiyligidan tashqari, uning viruslar tarqatilishi uchun juda qo‘l kelishini ham unutmaslik kerak. Bepul e-pochtaga ega bo‘lish bilan bir qatorda, siz pochta qutingizga doim iy kelib tushadigan reklama xatlarining ham nishoniga aylanasiz. Bu qanday sodir bo‘ladi? Gap shundaki, e-pochtani ochayotgan foydalanuvchi ma’lumotlami, xususan, login va ism-sharifini elektron vositaga taqdim etayotganini unutib qo‘yadi. Ushbu manzil shu zahotiyoq bir nechta spam (istalm agan xatlar) tarqatuvchilarining ro‘yxatiga qo‘shiladi. Va shu tariqa, istalmagan reklama 42 III b o b . Internetda texnik xavfsizlik bilan bir qatorda, pochta egasi viruslarni ham o‘ziga yuklab olishi mumkin. Spam tarqatuvchilari sizning xohish-istagingizdan qat’i nazar, reklama e’lonlarini muntazam e-qutiga yuboradi, ulardan bir nechtasida ilova tarzida ma’lum bir fayllar qo‘shilgan bo‘lishi mumkin. Mazkur xatlar ochilgan taqdirda undagi «qo‘shimchalar» avtomatik ravishda kompyuterga yo‘l topadi va aynan shu yo‘l orqali viruslar yuqtiriladi. Ammo buning barchasiga qarshi chora mavjud. Zamonaviy e-pochta tizimida bunday nojo‘ya xatti-harakatlarga qarshi bir qancha usullar qo‘llaniladi. Birinchidan, aksariyat pochta xizmatlarida kuchli filtrlar mavjud bo'lib, ular orqali o‘rta hisobda 10 tadan 9 ta spam xatlari avtomatik tarzda ushlab qolinadi. Bundan tashqari, e-pochta xizmatlarida SPA M nomli papka mavjud boiib, u nusxasi bir nechta manzilga yuborilgan xatlarni o‘z ichiga yig'adi va bunday ma’lumotlar avtomatik rivishda kiruvchi xatlar papkasiga emas, «spam» papkasida to‘planadi. U larni ochmasdan turib, papkani tozalash buyrug‘i berilsa, keraksiz ma’lumotlardan xalos bo‘lasiz. Uchinchi usul esa, qo‘lda amalga oshiriladi, kiruvchi xatlar orasidan, xatni ochmagan holda «gumonli pochta»ni tarqatuvchi manzillar belgilanib, keyingi safar shu e-manzildan kelgan xatlarni spam deb hisoblash buyrug‘i beriladi. Dasturning o‘zi kelasi safar shu manzildan yuboriladigan xatlarni alohida papkaga yig‘adi. Yodda tuting: xatga «ilova» sifatida qo‘shilgan faqatgina ayrim fayllar xavfsiz bo‘lishi mumkin: txt, jpg, gif, bmp, tif, mp3, wma. Quyida xavfli fayllar turlarining ro‘yxati berilmoqda, siz ularni elektron maktubda ko‘rishingiz bilanoq, ikkilanmasdan, «axlat qutisi»ga jo'nating... So‘ng uni ham tozalang. — asx
— cpl — js
— scf — bas
— crt — msc
— scr — bat
— exe — msi
— shs — cmd
— inf - pif
— vbs — com
— ins — reg
• Saytlar. Saytning sahifalarini ochish jarayonida foydalanuvchining kompyuteri sezilmagan holda viruslar bilan zararlanish ehtimoli katta. M a’lum bir notanish saytda foydalanuvchiga biror dasturni yuklab olish taklifi tushganda, ehtiyotkor bo'lish zarur. K o ‘rsatilgan dastur bilan birga zararli viruslarni ham yuklab olish hech gap emas. •
0 ‘z xususiyatiga ko‘ra bannerlar zararsizdir, ammo ularning jozibali, e’tiborni jalb etuvchi tasvirlari ortida yashiringan 43
ma’lum otlar yoki yuklov dasturlari viruslar koni bo‘lishi mumkin. f Ayniqsa, katta harflar bilan yozilgan va qiziqarli sarguzasht ma’lumotlar ; yoki dasturlarni taqdim etishni va’da berayotgan banner e’lonlari bunga ! moyil hisoblanadi. • ICQ va messendjerlar. M a ’lum ki, mazkur xizmatdan foyda- lan ayotg an da unda e-pochta m an z ilin i ko‘rsatish talab etiladi, bu esa o ‘z navbatida i virus yoki spam tarqatuvchilari uchun nishon bo‘lish im konini yaratadi. Bu xizmat ham fayllar bilan alm ashish im konini bergani bois kompyuterga virusni yuklab olish yo‘li I h iso b lan ad i. T arm oqda joylash g an fayl J almashadigan tizim larda ham juda ko‘p zararli «troyanlar», y a ’ni
«qurtlar» kezib yuradi. M azkur holatda ular foydali dasturlar niqobi ostiga yashiringan bo‘lishi mumkin.
M a’lum ki, ushbu tash u vch i vo sitalard an m a’lu m o tlarn i k o ‘ch irish , yuklash, nusxa olish maqsadlarida foydalaniladi. B ir nechta kompyuterda foydalanilgan kompakt disk yoki flesh xotira tez zararlanishi mumkin. Bu qanday sodir bo‘lad i? Yuqorida aytib o ‘tilganidek, ko‘plab virus dasturlari avtom atik yuklov buyrug‘i asosida ishlaydi, y a ’n i ular foydalanuvchining istagidan q at’i nazar yuklanadi. Shu sababli, biror kompyuterda bunday zararli dastur mavjud bo‘lsa, u tabiiyki yangi kiritilgan qurilmaga o‘z-o‘zini yuklay boshlaydi va shu tariqa viruslar o ‘zidan ko'payaveradi. Bundan him oyalanishning usuli oddiy: kompakt disk va fleshkalarni ochishdan avval a n tiv iru s d astu rlari o rq ali tek sh irin g . Bun d an tash q ari, kompyuterga vaksina dasturini o‘rnatish ham yaxshi himoya yo‘li bo'lishi mukin.
• Lokal tarmoq. Biz yuqorida Internetga ulanish turlarini keltirgandik va lokal tarmoq orqali ulanish yo‘llari borasida to‘xtalgandik. Kompyuter Internetga lokal tarmoq orqali, ya’ni bir nechta kompyuter o‘zaro birlashib bir server orqali ishlasa, uning zararlanish xavfi ortadi. Negaki, virus uchun tarmoqdagi birgina kompyuterga yuqish kifoya, shu yerning o ‘zida u ko‘payadi va nusxalarini yaratadi, shu tariqa boshqa kompyuterga yuqish yo‘llarini oson topib olaveradi. Shuning uchun aksariyat lokal tarmoqlar «troyanlar» uchun qulay makon sanaladi. IN TER N ET: TARIXI, TUZILISHI, TEX N IK XAVFSIZLIK Ill b o b . Internetda texnik xavfsizlik
Internetga ulanish bo‘yicha berilgan ma’lumotlar ichida yana bir muhim tarmoq bu — simsiz tarmoqdir. Simsiz tarmoq ham viruslarning yuqishiga qulay vositadir. Internetga bu tarzda ulanishda notanish tarmoqlar ko‘p bo'lgani bois, viruslar oqimi uchun ham bu makon juda qulay. Shuning uchun m obil kom pyuterlar va simsiz tarmoqdan foydalanuvchilar o‘ta ehtiyotkor bo‘lishi darkor. Xulosa tarzida mazkur vositalar orqali viruslarni yuqtirmaslik uchun yoki hech bo’lmaganda, ularning foizini kamaytirish maqsadida eng asosiy qoidalarni keltirib 0 ‘tamiz: 1. Xavfsiz brauzerlarni qo'llash; 2. Hech qachon notanish dasturlarni kiritmaslik; 3. Doimiy ravishda kafolatlangan antivirus dasturlaridan foydalanish; 4. X a tlarg a ilova tarzida biriktirilgan barch a fayllar, ayniqsa, notanish kimsalardan yuborilgan xatlar xavfli ekanini unutmaslik; 5. E-pochta manziliga notanish adresdan kelgan xatlarga imkon qadar javob yo'llamaslik; 6. Turli saytlarda turli parollardan foydalanish lozim; 7. Vaqti-vaqti bilan kompyuterni viruslarni tozalash va «davolash» uchun mutaxassislarga ko'rsatish kerak. Viruslar haqida q o ‘shim cha m a ’lum otlar Biz yuqorida keltirib o'tgan viruslarning kuchi va qudrati asosan ularning texnik im koniyatlariga tegishli. Am m o bu viruslarga qarshi chora yo ‘q degani emas. Xavotirlanm ang, viruslarning ma’lum zaif tom onlari ham bor. Sizda paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan ayrim noto‘g‘ri xulosalarni bartaraf etish maqsadida, quyida bir qancha m ulohazalarni keltiramiz.
Albatta, viruslar ancha zarar keltiradi, ammo kompyuterni to‘laligicha ishdan chiqarishga qodir emas. Yuqorida keltirilgani kabi ular o‘z nusxalarini tizim fayllarida qoldirishi, obyektlarni zararlashi m um kin, bundan tashqari ayrim viruslar tizim ingizni to‘laligicha ishdan chiqarishi mumkin, ammo kompyuterni tozalash uchun tizimni to‘laligicha qaytadan o‘rnatish kerak. 2.
deyishingiz mumkin. Bu haqiqatga yaqinroq. Virus turlari ko‘p va ularning soni tobora ortmoqda. Buning ustiga har bir virus o‘zidan ko‘payishini nazarda tutsak, ular haqiqatan ham millionga yetib qolishi mumkin. 45
IN TER N ET: TARIXI, TUZILISHI, TEX N IK XAVFSIZLIK 3.
«Har xil fayllar virus bilan zararlashi mumkin», — degan o ‘yga borasiz. Bir qancha vaqt ilgari bu fikr haqiqatga o‘xshar edi. 0 ‘n yil avval shunday holatni kuzatish mumkin edi, viruslar haqiqatan ham dastur kodiga kirishga qodir bo‘lgan. Lekin bugungi kunda bunday viruslar kam uchraydi, zamonaviy dasturga osonlikcha kirib bo‘lmaydi. Oxirgi ishlab chiqarilayotgan dasturiy ta’minotlar bugun viruslarning zararlov koiam ini inobatga olgan holda himoya usullarini kuchaytirmoqda. 4.
«Elektron xatlarni viruslar zararlashi mumkin ekan-da...», — degan xulosaga kelarsiz. Ammo bu xato desak adashmaymiz. Xatlar o‘zida faqat matn, surat va boshqa yozma ma’lumotni jamlaydi va virus ularni zararlantira olmaydi. Xatarlisi xatga biriktirilgan qo'shimcha fayllar. Soddaroq aytganda, e-pochta virus uchun nishon emas, faqat vosita hisoblanadi. Chunki viruslar kompyuterga aynan u orqali yo‘l topishi mumkin. 5.
Kyumpyuterlar uchun Linux yoki «М ак» kabi boshqa operatsion tizim lar ham ishlab chiqilgan. Ularni o‘rnatish ham mumkin. Ammo yodda tuting, viruslar maxsus va maqsadli yaratiladi, ya’ni ular nima ish qilishini, qanday dastur va fayllarni zararlashi kerakligi oldindan o‘ylangan. Shuning uchun ularning har biri alohida platformaga operatsion tizim yoki dasturga bogiangan bo‘ladi. Viruslarning aksariyati Windows uchun yozilgan va ularning zararlanish foizi ko‘proq ekani to‘g‘ri, ammo buning sababi mazkur dastuming ancha ommaviyligidadir. Lekin virusni __________ N SHAXSIY KOMPYUTER ; b u z i s h j O ' Z G A R T I R
I S H V 46 III b o b . Internetda texnik xavfsizlik har qanday operatsion tizim yuqtirib olishi mumkin. Ularning ayrim lari himoya usulini kuchaytirgan bolsa-da, ammo mutlaq xavfsiz operatsion tizim mavjud emas. 6 . «Viruslardan doimo xabardorman, ularning shaxsiy kompyuterimda mavjud yoki mavjud emas ekanini aniq bilaman», — deb hisoblash ham noto‘g‘ri. Viruslarning barchasini aniqlash uchun himoya dasturlarini doimiy ravishda yangilab turish kerak. Ammo baribir, ayrim «chaqqon» viruslar bizning, to‘g‘rirog‘i, antivirus dasturining e’tiboridan chetda qolishi hech gap emas. Viruslar muz tog‘ining baland cho‘qqisiga o‘xshash. Uning yashirin zararini biz ko‘ra olmasligimiz mumkin. N azorat uchun savollar: 1. Viruslarning qanday turlari mavjud? 2. Viruslar tarqalishiga ko'ra qanday farqlanadi? 3. Viruslarni yuqtirmaslik uchun asosiy qoidalarni keltirib o'ting. 4. Spam nima? 5. Internetdan foydalanuvchilar e-pochta bilan ishlaganda viruslardan qanday himoyalanishi mumkin? 3 .3 . Antiviruslar — himoya dasturlari: asosiy tushunchalar Yuqorida keltirib o‘tilgan xavflarning oldini olish uchun Internet foydalanuvchisi viruslarga qarshi nazoratchi va davolovchi dasturlardan foydalanishi kerak. Bunday dasturlar
deb nomlanadi. Antivirus bu — kompyuter viruslarini topish va zararlangan fayllarni davolash hamda profdaktika — operatsion tiz im n i zararkunanda kod bilan zararlanish in ing oldi o lin ish in i ta ’m in lovchi dasturdir. Antivirus dasturiy ta’minoti kompyuterda virus va boshqa zararkunanda dasturlarni nafaqat topish, balki ular ko‘payishining oldini olish, ularni yo‘qotish uchun m o‘ljallangan dasturlar maj- muidan iborat. B ir nechta (o ‘n va yuzta) kompyuterlarni birlashtirgan tashkilotlarda foydalanish uchun mo‘ljallangan antiviruslar uyda ishlatiladigan oddiy 47
kompyuterdagi antivirus dasturlaridan farq qiladi. Sababi ular tizimni himoyalash uchun ishlatilib, turlari maqsadidan kelib chiqib farqlanadi: • Server antiviruslari — asosiy, ya’ni server kompyuterini himoyasi uchun o‘matiladi, u lokal tarmoqqa ulangan barcha kompyuterlarda amalga oshirilayotgan dasturiy amallarga reaksiya beradi; • Ishchi stansiyalar uchun antiviruslar («endpoint»); • Pochta serverlari uchun mo‘ljallangan antivirus dasturlari; • Shlyuzlar uchun qo'llaniladigan antiviruslar. Endi esa sizga ma’lum va viruslardan himoyalanishda ancha kafolatli bo‘lgan bir nechta antivirus dasturlarining umumiy jihatlari borasida to'xtalamiz.
«Kasperskiy laboratoriyasi» dasturini m utaxassislar ham , aksariyat fo yd alan u vch ilar ham eng yaxshi an tiviru s, ish o n ch li q o 'riq ch i I ekanini b ilad i. «K asperskiy lab oratoriyasi»ning I yangi m ahsulotlari kom pyuterni har qanday za- I m onaviy xavfdan him oya qila olishga qodir texno- I lo g iyalar b ilan boyitilgan. M asalan, Kaspersky I Internet Security-2009 yechim ida proaktiv him oya I bloki kuchaytirilgan. Bu degani, antivirus dasturi um um an notanish, I yangi viruslarni ham bir qancha ko‘rsatkichlar bo'yicha aniqlaydi va I yuklanishiga yo ‘l qo‘ym aydi. Bundan tashqari mazkur dasturning I oxirgi turida «qora» va «oq» ro‘yxat texnologiyasi kiritilgan. M a ’lum I b o ig an M icrosoft W ord, Internet Explorer, Adobe Acrobat kabi j zarar keltirm aydigan dasturlar «oq» ro ‘yxatga kiritilad i va ular amalga I oshirm oqchi bo‘lgan buyruqlar bajarilishiga ruxsat etiladi. «Qora» I ro‘yxatdagi u tilitlar, ya’ni texnik ko‘rsatikichlar esa tizim tom onidan I b lo k la sh tirila d i. Bun da k o ‘pgina viru s va h uju m ch i d astu rlar I qo‘llaydigan ayrim xatti-harakatlar, texnik jih atlar belgilangan bo‘lib, I ular biror dasturda aniqlangan taqdirda, shu dasturning ish faoliyati I to ‘xtatiladi. Antivirus dasturlarining ishlash tezligi ham katta ahamiyat kasb etadi. I Shuning uchun oxirgi ishlab chiqilayotgan bunday himoyachi dasturlarda I tezlik xususiyatiga katta e’tibor qaratilmoqda. Agar siz «Kasperskiy laboratoriyasi»ning antivirus dasturini o ‘r- I natsangiz, bilingki, uning bazasi har soatda, antispam bazasi esa bir I kecha-kunduz ichida 12—24 martagacha yangilanadi. Y a’ni kompyuteringiz Internetga ulanishi bilan kafolatlangan «Kasperskiy» antivirusi o‘z bazasiga I ■
IN TER N ET: TARIXI, TUZILISHI, TEX N IK XAVFSIZLIK o‘zi yo‘l topib, yangilanib oladi. Va shu tariqa sizning himoyangizni ta’minlaydi.
Norton markali antiviruslar, ayniqsa, G ‘arbda juda taniqlidir. U ko'pincha, kompyuter va noutbuk olinganda baravar xarid qilinadi. Uning imkoniyatlari va ishonch- liligini yuqorida keltirib o'tilgan antivirus dasturi bilan solishtirish m um kin. M azkur N o rton 360 antivirus dasturida «oila nazorati» — bolalarni turli zararli saytlarga kirishiga yo‘l qo‘ymaydigan modul mavjud. Bundan tashqari Norton 360 da parol, kredit kartalarining raqamlari va shu kabi boshqa shaxsiy ma’lumotlaming himoya vositalari ancha takomOlashgandir. Aynan shuning uchun ushbu antivirusni Internet-xaridlarni amalga oshiruvchilar uchun ma’qul ekanini ta’kidlagan bo‘lar edik.
Mutaxassislar antivirus dasturini o‘rnatayotganda kompyuter xotirasining hajmini aniqlaydi. Bu nima uchun amalga oshiriladi? Gap shundaki, har qanday dastur ma’lum bir joyni egallaydi. U qanchalik ko‘p jo y egallasa, shunchalik kompyuterning ish yuki ortaveradi. Shuning uchun ayrim dasturlarga nisbatan «og‘ir» yoki «yengil» sifatlari ishlatiladi. NOD32 antivirusi boshqalarga nisbatan «yengil» deyish mumkin. Kasperskiy va Norton antiviruslari «og‘ir» boMgani, ya’ni shaxsiy kompyuterning ish faoliyatiga ta’sir etgan holda uni ishlashini sekinlashtirgani bois noutbuklar uchun aynan ancha tezkor bo‘lgan NO D 32 yuklangan. Uning asosiy kamchiligi, Internet-saytlar bilan ishlash jarayoniga ta’sir etishidadir. Mazkur antivirus dasturi yuklangan kompyuterlarda reklama tarqatmalari yoki foydalanuvchi istagidan holi ravishda xonadon sahifalarining avtomatik ravishda paydo bo'lishi kuzatiladi. Antivirus dasturlari har qancha sifatli bo‘lmasin, foydalanuvchi Internet yoki mobil tarmoqda ishlash jarayonida doimo e’tiborli va ehtiyotkor bo'lishi shart. N azorat uchun savollar: 1. Antivirus dasturi nima? 2. Antivirus dasturlari qanday amallarni bajarishga mo'ljallangan? 3. Vazifalariga ko'ra antivirus dasturlari necha turga bo'linadi? 4. Antivirus dasturlarining nomlarini keltiring. 5. Antivirus dasturlari bir-biridan qaysi jihatlari bilan farqlanadi? III b o b . Internetda texnik xavfsizlik ■t 11-13
49 2. Google — www.google.com 3. Yahoo — www.yahoo.com 4. Altavista — www.altavista.com 5. Yandex — www.yandex.ru IV bob
IN T E R N E T N IN G X IZM A TLA R I 4. 1 . Global tarm oqning qidiruv xizmatlari Internet ma’lumotlarning tubsiz va cheksiz okeanidir. Tarmoqda deyarli istagan mavzu va masala bo‘yicha barcha ma’lumotlarni topish mumkin. Ammo Internetda biror narsani topish uchun ma’lum vositalar kerak. Internetning izlash tizimlari ana shunday xizmatlardan biri sanaladi. Qidiruv tizimi keng Internet fazosida ma’lumotlarni qidirish, to‘plash, ta rtib la sh va fo y d a la n u v c h ila rn i k erak li ma’lumot bilan tez va qulay ravishda ta’minlash vazifasini bajaradi. Har bir insonni faqat o‘ziga kerakli bo‘lgan ma’lumot qiziqtiradi, ya’ni aniq bir mavzu, aniq bir masala. Qidiruv tizimlari bilan ishlaganda kerakli so‘zni aniq tanlay bilishingiz kerak. Bu qanday amalga osh irilad i? G oogle, Yandex, Ram bler va boshqa xizm atlarning «poisk» (q id iru v) katakchasiga kalit so‘z, masalan, «Internet yaratilish tarixi» deb yozasiz, so‘ng E N T E R ni bosasiz. Natijada qidiruv tizimi turli xil manbalardan bir nechta ma’lumotlar ro‘yxatini taqdim etadi. Siz savolni berganingizdan so‘ng, qidiruv tizim i o‘zining ma’lumot jam g‘armasidan so‘rovingizga mos natijani, topilgan veb- sahifalarni ro‘yxat tarzida taqdim etadi. R o ‘yxatning birinchi bandlarida so‘rovga eng mos kelgan veb-sahifalar joylashadi. Lekin, shuni aytib o ‘tish kerakki, turli qidiruv tizim lari har xil tartiblash qoidalarini ishlatadi, shuning uchun bitta so‘rov bo‘yicha turli qidiruv tizimlaridan har xil natijalar olish mumkin. Natijalardan tuzilgan ro‘yxatning bandiga chertilsa, tanlangan veb-sahifa ochiladi. M ashhur qidiruv tizim lari ro ‘yxati: 5. Rambler — www.rambler.ru 6. Aport — www.aport.ru 7. Milliy qidiruv tizimi — www.uz 8. Vse.uz — www.vse.uz 50 IV b o b . Internetning xizmatlari В е б Картинки Группы НоеостиНс>нн|1а! Е щ ё » У з б е к и с т а н _ П о и « ] ^ П о и с к 8 И нтернете П о и ск с тр а н иц на русско м В е б
Р е зультаты 1 - 10 из прим ерно 14 5 0 0 ООО д л я У з б е к и с т а н (0 ,1 0 с е к у н д ) Узбекистан:. герб. Флаг, история Узбекистана, фотографии и карта У з б е к и с т а н герб, ф л а г, и сто ри я У з б е к и с т а н а Ф отограф ии и карта У з б е к и с т а н а w w w orexca.com/rus/uzbek.istan shtm l - 40k - С охр ан е но е кэше - Похож ие страницы Узбекистан — Википедия Тер р итор и я У з б е к и с т а н а была н а се ле н а с о второго ты сяче ле ти я д о и. э .. пр е и м ущ е ств ен н о ираноязычными плем енам и, о чем с в и д е те л ь с тв у ю т а р хеологические н а х о д к и . . . ru.wikipedia org/wiki/Узбекистан - 150k
- Сохранено в кэше • Похожие страницы Узбекистан - Туры, фотографии. История, и Карты У з б е к и с т а н и ее исторические г о р о д а по которым в др е в н о с ти пр о х о д и л Вели ки й Ш елковый П уть . Информ ация о го р о д ах У з б е к и с т а н а , ту р а х , а также карты и _ www advantour com/rus/uzbekistan/mdex him - 26k - Сохранено в Km ie- Похожие страницы 1 1 -rasm . www.google.com qidiruv tizimida O'zbekiston so ‘zi asosida izlash natijalari S o ‘rovlarni tuzish Agar siz o‘ylanm ay, tezda savol bermoqchi bo‘lsangiz, qidiruv lizim ining satriga fikrlaringizni so‘zma-so‘z tushirishingiz mumkin. Masalan, «Qanday qilib a’lochi bo‘lish m um kin?», «M arsda hayot bormi?» kabi savollarni bersangiz, buning natijasi samarali bo‘lmasligi aniq.
Afsuski, o‘zbek tilida Internet fazosi keng emas, shuning uchun savolingizni rus yoki ingliz tilida berishingiz kerak. Ammo www.google.uz ga kirib o‘zbek tilida ham sizni qiziqtirgan savol yoki so‘zni satrga kiritib, kerakli ma’lumotni olishingiz mumkin. Aniq bo‘lmagan umumiy savollarga qidiruv tizimi kerak bo‘lgan va bo‘lmagan ma’lumotlami topib beradi. Dono odamlar: «To‘g‘ri berilgan savolda javobning yarmi bor» — deyishlari bejiz emas. Bu gap qidiruv mashinalariga ham taalluqli. Shuning uchun savol tuzayotganda, ko‘proq kalitli, aniqlashtiruvchi so‘zlarni qo‘shish kerak. Natija qoniqarli boim asa, kalitli so‘zlarni boshqa sinonim so‘zlarga almashtirish mumkin. Реклам ны е ссы лки Dedeman Silk Road Tashken leader hotel in tashkent your s ec on d hom e m tashkent w w w dedem an co m 51
INTERNET: TARIXI, TUZILISHI, TEXNIK XAVFSIZLIK N avba tm a-navbat qidirish usuli Bu usulning m a ’nosi, so‘rovingiz b o ‘yicha natija olingandan so‘ng, topilgan natijalar ic h id a n so ‘rovga yangi kalitli so ‘zlar q o ‘shib, toki kerakli m a ’lum ot topilm aguncha qidirishni davom ettirishdir. Bu usul yordam ida har bir qidiruvda kerakli natijaga yaqinlashaveriladi. M asalan, siz m enedjer ishini o ‘rganish u ch u n q o ‘llanm a axtarm oqchisiz, b u ishni am alga oshirish u ch u n qidiruvni «менедж мент» kalitli so ‘zi b o ‘yicha bajarasiz. N atijada «менеджмент» so‘zi 100 m ingdan ortiq veb-sahifalarda topiladi. Q idiruvni aniqlashtirish u chun so‘rovga «учебник» (darslik) so‘zini q o ‘shib, yana izlashni davom ettirasiz. N atijada topilgan saytlar ro ‘yxati kam ayadi, lekin u larning k o ‘pi In te rn e t d o ‘k o n larin i, y a ’ni Rambler S L Новости Картинки Покупки
•ч Price.ru , T o n i00 Словари \ .{менеджмент у ч е б н и к б е с п л а тн о с ка ч а ть Н айти! Л
в найденном Вы искали: менеджмент учебник бесплатно скачать, найдено сайтов: 12680, документов: 130025, новых: 44 Контекстные объявления ♦ Кадровый центр ЮНИТИ. (Москва) Ищете эффективных сотрудников? Наши ресурсы и опыт помогут вам в этом. - w w w .u n ity .ru ♦ Ищешь видеоклип? Smotri.com. У нас есть веб! Огромный выбор видеороликов на лю бую тему! - s m o tfi.c o m Резуль тэты поиска Rambler-ICQ русская версия: скачай новую аську и говори бесплатно с друзьями по icq! 1. Скачать учебник основы менеджмента автор альбеот мескон или геочикова и н менеджмент учебник скачать бесплатно Герчикова И Н Менеджмент учебник скачать бесплатно Скачать учебник Основы менеджмента автор Альберт Мескон http;//irelandcombine narod ru /bviM htm l - Восстановить текст - irelandcombine.narod.ru (всего 2) 2. Финансовый менеджмент учебник скачать бесплатно Для финансовый менеджмент учебник скачать бесплатно вкуса добавляют и другие травы, после чего абсент фильтруют ... Суммарный дефицит платежного баланса зоны финансовый менеджмент учебник скачать бесплатно по текущим операциям за 1946-1958 гг http://dsn.ifua/18544.html - Восстановить текст dsn.if.ua (всего
3) 3. Скачать бесплатно учебники по менеджменту .... с помощ ью антропометрических, анатомических, рентгеноанатомических и гистологических менеджменту скачать учебники бесплатно методов. И Данайцев трудам положил он конец............. раз в день до полного рассасывания уплотнения. Некоторые вопросы учебники менеджменту бесплатно скачать специального характера могут быть выяснены путем вызова в судебное заседание http//forum sign narod ru/xmaln/*vi html - Восстановить текст forumsign.narod.ru Кон 1
Интер! ЭВТОМ;
Реальн» интерне
беелла w w w .ni Дело в Имхон
Оцените с в о и х ,I рекоме* b i z b o o t Читай п о н рэ е Оцени г рекой ei друзей books.it
Оиенк. недвиу
оборудс земель»
бумаг, f www-P1
Вакан! 1000
$ Ваканс»
1 2 -ra s m . www.rambler.ru qidiruv tizimida navbatma-navbat izlash usuli natijalari. 5 2 qayerda faqat kitoblar sotilishini ko‘rsatadi. Agar siz kitobni sotib olm oqchi b o ‘lm asangiz, u n d a so ‘rovga «бесплатно» (bepul) kalitli so ‘zini q o ‘shib, qidiruv m ashinani ishga tushiring va natijada Internet d o ‘kon ko‘rsatkichlari ro‘yxatdan tushib qolib, kerakli sahifalar qoladi. E ndi kitobni In tern etd a o ‘tirib o ‘q im o q ch i b o ‘lm asangiz (axir In te rn e t u c h u n sarflangan h ar bir d aq iq a u c h u n pul to ‘lan ad i), uni o ‘zingizning k om pyuteringizga ko‘chirib olish tavsiya etiladi. Buni am alga oshirish u ch u n so ‘rovingizga «скачать» (yu klash ) s o ‘zin i q o ‘shsang iz, m e n e jm e n t h a q id a bepul ko‘chiriladigan elektron kitoblam ing ro ‘yxatiga ega b o ‘lasiz. IV b o b . In te rn e tn in g x iz m a tla ri Aniq s o 'ro v usuli Agar qidirilayotgan m a ’lu m o tn in g nom i an iq b o ‘lsa, unda so ‘rov satriga q o ‘shtirn oq belgilari qo'shiladi. M asalan, siz aniq bir shaxs haqida m a’lu m o t topm oqehisiz va so‘rov satriga q o ‘sh tirnoq belgilari yordam ida uning ism sharifini, m asalan, «N ozim a M uratova» so ‘zlarini kiritib, ax ta rish ja ra y o n in i ish g a tu s h ira s iz . O d d iy ra v ish d a , a g a r s o ‘rov q o ‘s h tirn o q b e lg ila risiz b o ‘lg a n d a , q id iru v m a s h in a « N o z im a» va -M uratova» so‘zlarini alohida uchratgan holda saytlar ro ‘yxatiga q o ‘shadi ,1) Ноиа Мурлем - Поим • Googk ^ • Q • Страт* • ,_,j Ссроис - ме <цеи«р'»м кпм »/н*<емтос упрмгчмпа AtbrtX, ксторвм могут пелучмтк дсстуя к юллметсру. )дес» дя* нужного * В *в Картинки Видео Карты Новости Переводчик Gmail G ougle Нозима Муратова Результатов примерно300(004сек) Все результаты Картинки Ви део
Новости Покупки
Книги М еста на карте Блоги Микроблоги О б суж дени я в« сь Интернет I опько на русском CIBNEWS.com - Библиотека ... на современную медиасреду Автор Нозима Муратом - исследователь. Национальный Университет Узбекистана, кафедра «Интернет журналистики» ... ewwobnews com ruSbrary, Сохраненная копия iron Untitled Формат - POF AOobe Acrobat - кы< грый npccw-np Нозима Муратова НУУз Необходимо различать рьиок информационно ... oboews com. i4*>a 1 в pdf
ИШЕРНЕТ СМИ УЗБЕКИСТАНА: СЕГМЕНТАЦИЯ. РАЗВИТИЕ и ПРАВОВОЙ СТАТУС Фор«ыаг файпй Microsoft Powerpoml - В виде НТМ!
Нозима Муратова соискатель, преподаватель кафедры Интернет-журналистики факультета журналистики Национального Университета Узбекистана ...
summit ictp « zj
'201 ft'fites'presertations 1 _ 15.,.Muratova pot Университет Узбекистана, кафедра «Интернет журналистики» ... ч т и Cib uz fu sbran- /ОЗУ /murarowa • Сохраненная копия
1 3 -ra sm . www.google.com qidiruv tizimida aniq so'rov usulida izlash natijalari. 5 3
INTERNET: TARIXI, TUZILISHI, TEXNIK XAVFSIZLIK va natijada tarm oqdagi barcha ism lar ham topiladi. Q o ‘shtirnoqli so'rovda esa qidiruv m ashina faqat berilgan shaklda, «N ozim a M uratova» jum lasi b o rsa y tlarn i natija ro'yxatiga q o ‘shadi. Shunday qilib, aniq so‘rov usulini «sitata» (m atn parchasi)ni qidirishda ham q o lla s a b o ia d i. K ataloglar yordam ida qidirish In tern etd an m a ’lum ot olish u ch u n qidiruv m ashinalaridan tashqari kataloglardan foydalanish m um kin. In te rn e t-k a ta lo g — b o lim la rd a n ib o ra t tiz im li k o ‘rs a tk ic h la r t o ‘p la m id ir. T o ‘p lam b ir n e c h a k atta b o ‘lim lardan iborat b o ‘ladi. M asalan, biznes, sa n ’at, kom pyuter, sport va hokazo. B unda h ar bir b o ‘lim bir necha qism b o ‘lim laridan iborat bo'lishi m um kin. M asalan, sport ko'rsatkichiga chertsangiz, futbol, basketbol, tennis va hokazo b o ‘lim larni topasiz. Shunday qilib, katalog daraxtsim on tizimga ega va h ar bir sichqoncha chertilishida ko‘rsatkichlar shoxlanib ketaverishi m um kin. Shuni aytish kerakki, In te rn e td a kataloglar va qidiruv m ashinalar birlashgan holda ishlaydi. M asalan, dunyodagi eng katta katalog Y ahoo I catotoo.doda.ig ии б о ш л а г т и к Ш м m m 6 к М ш При м ш ) игщ цилищч и уи ^т? с а й т т п т : Русский У>6ектили а'Й Й.11 Каталог ^i\,doda| Динамика курсов валют Узбекистан сайтлари каталоги Юкори Технологиялар(312) Уйин-кулгиа9;> Интернет. Компьютер техникаси. Мобил алока Уйинлар. Хазил. Шахсийхаёт ИШ (19> Т а Ъ Л И М ( Ш ) Вакансиялар ва резюме. Кадрлар агентли клари Олий ва ур та ук /
юртлари. Курслар. ^ кув
материаллар Бизнес «231 Жаиият
Молия, KwMac мулк. Бизнесхизматлар Хокимият. Давлатлар ва шахарлар. Ваколатхоналар
Download 0.76 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|