Tarixi (XIX asrningikkinchi yarmi XX asr boshlari)

Xiva xonligi bosh
kelib ehiqib ish olib borar edi. .... .
1- • 1 Cl- 1 1 -1-1 1 Xiva xonligi bosh
Xiva xonligida qo shin xalq qarshilik hara- va^^irikatini bostirish va davlat yaxlitligini saqlash uchun kurash vositasi edi. Bu qo‘shin yaxshi uyushmagan, harbiy tartib-intizom bo‘sh, nihoyatda sodda qurollangandi. Xonning muntazam qo‘shini yasovulboshi boshqa- radigan 1,5 ming kishidan iborat edi. 1873-yildan boshlab Xiva qo‘shini faqat ichki tartibni saqlash vazifasinigina bajargan.
Xonlik ma’muriy jihatdan 18 ta beklik va 2 ta noiblikka bodingan edi. Ulardan eng yiriklari Hazorasp, Urganeh, Qiyot, Ko‘hna Urganeh, Xo‘jayli, Qo‘ng‘irot hisoblangan. Ularning har biriga xon tomonidan ta- yinlangan bek yoki hokim rahbarlik qilar edi. Xonlikda ikkita kiehik vi- loyatlar ham bo‘lib, ulami xon noiblari boshqarardi. Xiva shahri va uning tevaragi bevosita xonning tasarmfida bo‘lgan. Mavjud boshqamv appa- ratidagi mansabdor shaxslar dehqon va hunarmandlardan yig‘iladigan soliqlar hisobidan kun keehirar edi.
Mehtar (bosh vazir) va devonbegi (devonxona mutasaddisi) xon­ning oliy amaldorlari va yaqin maslahatehisi bo‘lgan. Xonlikdagi sud- lov tizimida hokimiyatga qarshi arzimagan qilmish uehun ham o‘lim jazosi qo‘llanilar edi.
Islom dini mhoniylari mamlakatdagi ijtimoiy-siyosiy hayotda katta ta’sirga ega edi. Xiva Buxorodan keyingi islom dini markazlaridan biri sanalardi. Shaharda 160 dan ortiq masjid va dindorlarning qadamjosiga aylangan 60 dan ziyod avliyoning daxmasi mavjud bo‘lgan. Mamlakat- da 1,5 mingga yaqin maktablar faoliyat yuritardi. Bu maktabni bitirgan talabalarning ayrimlari oliy (madrasa) o‘quv yurtida o‘qishni davom etti- rib, 10 yilgaeha ta’lim olishardi. Bunda asosiy fanlar sifatida arab gram- matikasi, islom huquqi va falsafasi, shuningdek, qo‘shimeha ravishda elementar arifmetika va geometriya o‘qitilardi. Madrasa talabalari im- tihon sinovlari topshirganlaridan so‘ng bo‘shab qolgan qozilik, imomlik yoki boshqa biror nuflizli lavozimlarni egallashlari mumkin edi.