Tasdiqlayman” O‘quv amaliyoti rahbari

TARMOQ TOPOLOGIYALARI Topologiya – bu tarmoqning tuzilishi, bog’lanishdagi fizik yoki elektrik konfiguratsiyasi. Uning bir nechta turlari mavjud. Umumiy shina (Bus) Yulduzsimon (Star) Xalqa (Ring) Daraxtsimon (Tree) Barcha elementlar bir-biri bilan to’g’ridan to’g’ri ulangan topologiya (Mesh) Tarmoq protokoli kompyuterlar o’zaro aloqasini boshqaruvchi qoidalar to’plamidan tashkil topadi. Ko’pgina protokollar mavjud bo’lib, ulardan quyidagilari ko’proq ishlatiladi: IPX/SPX, TSP/IP, NetBIOS, NetBEUI, AppleTalk Tarmoq abonentlari - tarmoqda axborotni yuzaga keltiruvchi yoki uni iste'mol qiluvchi ob'ektdir. Alohida EHMlar, EHM majmualari, terminallar, sanoat robotlari, dasturiy boshqaruvli dastgohlar va shu kabilar tarmoq abonentlari bo’lishlari mumkin. Tarmoqning har bir abonenti stansiyaga ulanadi. Stansiya  - axborot uzatish va qabul qilish bilan bog’liq vazifalarni bajaruvchi ob'ekt. Abonent va stansiya birgalikda "abonent tizimi" deb ataladi. Abonentlarning o’zaro aloqasini tashkil etish uchun fizik uzatish muhiti mavjud bo’lishi kerak. Fizik uzatish muhiti - elektr, radio yoki boshqa signallar yordamida amalga oshiriladigan aloqa kanali va ma'lumotlarni uzatish, qabul qilish qurilmasidir. Tarmoq protokoli kompyuterlar o’zaro aloqasini boshqaruvchi qoidalar to’plamidan tashkil topadi. Ko’pgina protokollar mavjud bo’lib, ulardan quyidagilari ko’proq ishlatiladi: IPX/SPX, TSP/IP, NetBIOS, NetBEUI, AppleTalk
4	OSI modeliga asoslangan ma’lumot uzatish tizimlari bir qancha ierarxik pog‘onalardan tashkil topgan boiadi. Har bir pog‘onaning asosiy qismi uning dasturiy yoki texnik elementlaridan tashkil topadi. Protokolning asosiy maqsadi bu xabarlar tarmoq orqali boshqa turdosh tarmoqqa jo‘natilishini nazorat qilishdir. Amaliyot tizimlaming server va mijoz qismlari OSI modelining yuqori pog‘onali komponentlar toifasiga kiradi, shuning uchun modelning pastki pog‘onalarida ishlaydigan amaliyot tizimning transport tarmoq vositalari ma’lumotlami uzatishning oddiy va yuqori pog‘onalarini ta’minlashi kerak. Alohida kompyuter amaliyot tizimining transport vositalari kompyuter tarmog‘i kommunikatsion vositalaming qismi hisoblanadi. Bu kommunikatsion vositalar kompyuterlardan tashqari, marshrutizatorlar va kommunikatorlar kabi oraliq bog‘lamalami o‘z ichiga oladi. Tarmoqning marshrutizatorlari va kommutatorlari o‘z dasturiy ta’minoti boshqaruvi asosida ishlaydi. Birinchi mahalliy tarmoqlar paydo bo‘lgan vaqtdan beri yuzlab turli xil tarmoq texnologiyalari yaratildi, lekin keng miqyosda tanilib, tarqalgan tarmoqlar bir nechagina xolos. Taniqli firmalar bu tarmoqlarni qo‘llab-quvvatlashlariga va yuqori darajada ularni ish faoliyatini tashkiliy tomonlarini standartlashganiga nima sabab bo‘ldi. Bu tarmoq qurilma va uskunalarini ko‘p ishlab chiqarilishi va ularning narxi pastligi, boshqa tarmoqlarga qaraganda ustunligini ta’minladi. Dasturiy ta’minot vositalarini ishlab chiqaruvchilar ham albatta keng tarqalgan qurilma va vositalarga mo‘ljallangan mahsulotlarini ishlab chiqaradilar. Shuning uchun standart tarmoqni tanlagan foydalanuvchi qurilma va dasturlarni bir-biri bilan mos tushishiga to‘liq kafolat va ishonchga ega bo‘ladi.
5	Global IP tarmoq tarkibi. IP texnologiyasi tarkibiy tarmoqlami tuzish uchun moijallangan, bunda tarkib qismlari sifatida mahalliy tarmoq ham boiishi mumkin va shuningdek, global tarmoq ham boiishi mumkin. IP bosqisi ostida global tarmoq qatlami qanday tuzilganiga qarab, “toza IP tarmoqlar” haqida va “ustidagi” (over) qaysidir texnologiya haqida gap yuritishimiz mumkin boiadi, masalan, IP over ATM. “toza IP tarmoqlar” nomi, IP bosqichi ostida paketlami kommutatsiyalashni (kadrlar yoki yacheykalar) amalga oshiruvchi hech qanday boshqa bosqich yo‘q ekanligini bildiradi. Bu turdagi eng ommaviy texnologiya ADSL texnologiyasi (Asymmetric Digital Subscriber Line - асимметричная сифровая абонентская линия-asimmetrik raqamli abonentning aloqa yoii) boiib, unda abonentning telefon tuguni va kabel modemlari kabelli televideniya tarmogi ustida ishlaydi. Bu texnologiya tezlikni sekundiga bir necha yuzlab kilobitdan to bir necha megobitgachan ta’minlab beradi. ADSL modemlarmi kommutatsiyalovchi modemlarda farqi shundan iboratki, ADSL modemlari axborotlarni faqat nisbatan qisqa (“oxirgi mil”) abonent tugunlariga uzatadilar, ular kabel turiga qarab oikazish yoiagi taxminan 1 MGs gachadir. Abonent tuguniga olib keluvchi ishtirok etish nuqtasida axborot uzatish tarmoq multipleksorlari o‘matilgan boiib, ular ADSL modem signallari telefon signalaridan ajratib va axborotlarni provaydeming kompyuter tarmoqlariga yo‘naItiruvchidir, yani telefon tarmogi bu variantda umuman ishlatilmaydi, uning faqat abonent tuguni ishlatiladi. Shu vaqtning o‘zida kommutatsiyalovchi modemlar telefon tarmogi orqali ishlaydi, chunki provaydeming ega 313 boiish serverlari bu holda ko‘pincha abonentning ishtirok etish nuqtasida emas, balki telefon operatorining qandaydir markaziy ishtirok etish nuqtasida joylashgan. Shundan 3,4 kGs chegaralash kelib chiqadi, chunki kommutatsiyalovchi modem signali telefon kommutatori orqali o‘tadi.
6	Har bir fan o’z axboroti, o’zaro bog’lanmagan ma’lumotlari majmuyiga ega bo’lib, ularni qayta ishlashni o’z usullari va qoidalari mavjud. Mazkur usul va qoidalar shu fanning maqsad va vazifalaridan kelib chiqadi, hamda axborot va ma’lumotlar shu o’rganuvchi asosiy abyektga bog’liq bo’ladi. Masalan, biologiyada o’rganiladigan obyekt-tabiiy trik sistemalar(odamlar, hayvonlar, o’simliklar va ...) bo’lib, biologiya fanida qo’llaniladiganaxborotlar ana shu obyektlar yordamida, ularning bevosita ishtirokida to’planadi, qayta ishlanadi, saqlanadi va uzatiladi. Informatika fani uchun o’rganiladigan obyekt bo’lib, axborot hisoblanadi. Shuning uchun ham bu fanda axborotlarni yig’ish, hosil qilish, saqlash, qayta ishlash va uzayishda hisoblash texnikasi qay tarzda qollanilishi asosiy masala hisoblanadi. Informatikada axborotlar ikki tuga – anolog va raqamli (diskret) axborotlarga bo’lib o’rganiladi. Analog axborotlar uzluksiz mavjud bo’lib, uni istalgan vaqtda qabul qilish mumkin, boshqacha aytganda, analog axborotlar atrof muhitga(shu jumladan insonga ham) uzluksiz ta’sir etuvchi uzluksiz signallardir. Tabiatda bu signallarning ikkita, aynan bir xil kombinatsiyasi uchramaydi. Biz ikkita aynan bir xil tovush, xatto bir daraxtda ikkita aynan bir xil yaproq uchratmaymiz. Ammo buning teskarisi, ya’ni bir xil shakilga ega bo’lib, turli mazmun kasb etadigan holat ham mavjud. Masalan bitta nota qog’ozda bitta yagona belgi bilan ifodalansada, u turli musiqa asboslarida (g’ichchak yoki nayda va boshqa ...) ijro etilganda, uning farqini darhos sezamiz. Ta’kidlash lozimki, analog axborotni qayta ishlash uchun ularning biror davrdagi holatini ajratib olamiz va tahli qilishimiz lozim. Buning uchun esa bu axborotni boshqacha shakilga o’tkazishimiz lozim. Bunda turli belgilardan foydalanamiz. Har xil ranglarni tuli raqamlar bilan, tovushlarni esa notalar bilan belgilab, analog axborotni analoag axborotga aylantirishimiz mumkin. Inson tamonidan yaratilgan qurilmalar ichida analog axborot bilan ishlaydiganlari ham, raqamli axborot bilan ishlaydiganlari ham mavjud. Analog qurilmalarga telivizor, telefon, raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuterlarni misol qilishimiz mumkin. Hozir raqamli televizorlar va raqamli telefonlar hayotimizdan chuqur o’rin olmoqda. Biz axborotlarni turli-tuman signallar holatida qabul qilamiz. Signallarning turli tumanligi axborotlarni qayata ishlash jarayonini murakkablashtiradi. Shuning uchun ham axborotlarni to’plash, saqlash va qayta ishlashni osonlashtirish maqsadida ular bir xil shakilga keltiriladi, ya’ni qayta ishlash uchun qulay bo’lgan belgilar bilan almashtiriladi. Bu jarayon axborotlarni qayta ishlash deyiladi. Hayotda axborotlarni kodlashni turli hil yo’llari mavjud. Ularga quyida siz bilan tanishadigan, Morze va harflarni raqamlash usullarini kiritish mumkin. Inson axborotlarni yig'ish, saqlash va qayta ishlashda qulay hamda qisqa ko'rinishda bo'lishi uchun turli belgilashlardan foydalanadi. Bunga tovushlarni harf va raqamlar orqali, musiqa tovushlarini notalar orqali, matematik, fizik, biologik qonuniyatlarni formulalar orqali ifodalanishini misol qilish mumkin. Inson borliqning bir qismi bo'lgani uchun doimo borliqning ta'sirini sezib turadi. Bu ta'sirni turli signallar (tovush, yorug'lik, elektomagnit, nerv va hokazo) ko'rinishida qabul qilamiz. Insonga uzluksiz ta'sir etib turuvchi axborotlarni analog axborotlar deb ataladi Inson analog axborotlarni qayta ishlashi uchun uni biror qismini ajratib oladi va tahlil qiladi. Tahlil qilish jarayonida axborotni qayta ishlash uchun qulay bo'lgan ko'rinishga o'tkazadi. Bunda inson turli belgilardan foydalanadi. Masalan, sizga ma'lum bo'lgan alifbo harflari insonga tushunarli bo'lgan tovushlarni, nota belgilari esa musiqiy tovushlarni ifodalaydi. Bu belgilar yordamida insonga eshitilayotgan, nutq yoki musiqani qog'ozga tushirish oson kechadi. Demak, inson axborotlarni qayta ishlash uchun uni uzlukli ko'rinishga o'tkazar ekan. Axborotlarni bu kabi uzlukli ko'rinishini diskret axborotlar deb ataladi. Inson tomonidan ishlab chiqarilgan qurilmalar ichida analog axborotlar bilan ishlaydiganlari ham, diskret axborotlar bilan ishlaydiganlari ham mavjud. Diskret axborotlardan eng ko'p tarqalgani raqamli axborotlardir, ya'ni uzluksiz axborotning raqamlar orqali ifodalangan ko'rinishidir. Analog signallar bilan ishlaydigan qurilmalar analog qurilmalar, raqamli axborotlar bilan ishlaydigan qurilmalar raqamli qurilmalar deb ataladi. Analog qurilmalarga televizor, telefon, radio, fotoapparat, videokamerani, raqamli qurilmalarga shaxsiy kompyuter, raqamli telefon, raqamli fotoapparat, raqamli videokamerani misol qilish mumkin. Axborotlar ustida amallar bajarish qulay bo'lishi uchun aniq bir qoidalar asosida boshqa ko'rinishga o'tkazish jarayoni axborotni kodlash deyiladi. Axborotlarni kodlash insoniyat tomonidan faqat amallar bajarish qulay bo'lishi uchun emas, balki axborotni maxfiy saqlash uchun ham qo'llanilgan. Kodlashning bu ko'rinishi shifrlash deb ataladi. Axborotlarni kodlash ma’lumotlarni uzatish va saqlash qulay bo’lgan ko’rinishda ifodalashdir. Tor ma’noda aytganda “kodlash” atamasi, ma’lum bir ma’lumotning bir ko’rinishidan saqlash, uzatish, qayta ishlash oson bo’lgan boshqa ko’rinishga o’tkazishdir. Odatda kodlashda har bir shakl alohida belgi bilan taqdim etiladi. Kompyuter faqat raqamli ko’rinishda aks ettirilgan axborotni qayta ishlashi mumkin. Boshqa barcha ma’lumotlar (masalan, tovush, tasvir, priborlarning ko’rsatkichlari va boshqalar) kompyuterda qayta ishlanishi uchun raqamli formada tavsiflanishi kerak. Masalan, musiqiy tovushni raqamli formaga o’tkazish uchun, ma’lum chastotadagi tovush intensivligini katta bo’lmagan vaqt oralig’ida o’lchab, har bir o’lchash natijalarini raqamli shaklda tasvirlash mumkin. Kompyuter dasturlari yordamida qabul qilingan ma’lumotlarni o’zgartirish mumkin, masalan turli xil tovushlarni bir-biriga bog’lash. Analog usulda kompyuter matnli axborotni qayta ishlashi mumkin. Kompyuterga kirishda har bir harf ma’lum son bilan kodlanadi, chiqishda tashqi qurilmalar(ekran yoki printer) inson idrok etishi uchun bu sonlardan harflarning tasvirini hosil qiladi. Harflar to’plami va sonlarning mos kelishi belgilarni kodlash deyiladi. Qoidaga ko’ra kompyuterda barcha sonlar nol va bir yordamida ifodalanadi(insonlar qanchalik o’rganib qolishgan bo’lsa ham , o’nlik sanoq sistemasidan emas). Boshqacha aytganda, kompyuterlar bu qurilmalarda qayta ishlash sezilarli darajada oson kechganligi uchun odatda ikkilik hisoblash tizimida ishlaydi. Kompyuterga sonlarni kiritish va ularni o’qish uchun chiqarishda inson o’nlik formada amalga oshishiga o’rganib qolgan bo’lsa ham, barcha zarur o’zgartirishlarni kompyuterdagi dasturlar bajaradi.
7	Darajani ko'tarish yo'llarini amaliy ravishda amalga oshirishmavjud va istiqbolli raqamli tizimlarning rivojlanishiasosan an'anaviy yaxshilanish bilan bog'liq,shunday qilib, sifatli qurilmalarning texnik holatini baholashning sifat jihatidan yangi usullari va vositalarini ishlab chiqish. Umuman olgandaraqamli tizimlar ishlash jarayonida har xil jarayonlarning manbai hisoblanadi:elektr, termal, elektromagnit va hk, bu tashuvchilar bo'lishi mumkintexnik holat bo'yicha muhim diagnostika ma'lumotlari.Mavjud boshqarish va diagnostika usullarini ko'rib chiqing. Barcha elektrlarni boshqarish usullarini uchtaga bo'lish mumkinasosiy guruhlar: parametrik, funktsional test Parametrik boshqaruvo'lchashning an'anaviy usulini o'z ichiga oladi doimiy toke va vaqtincha parametrlar: kuchlanish,tingyorlar, qarshilik,chastotalar, burch, jabhalar, pulsning durationlarsignal tarqatishning kechikish vaqti, davomiylikni oshirish,retsessiya va boshqalarning davomiyligi. Bundan tashqari, oqish oqimlari parametrik o'lchovlarga ega.kirish kontaktlari, ChIP xulosasi, omillar to'plami va ba'zi hollarda kirish va chiqish parametrlarimantiqiy tugunlarni tekshirishni soddalashtirish jarayonida olingan signallar. Elektron tugunlarni parametrik boshqarish qachon ishlatiladixulqumlar, mahalliylashtirish uchun elementlarning to'g'ri o'rnatilishini tekshirishnoto'g'ri elementlar, sharoitda kirish va chiqish kengashlarini boshqarishishlab chiqarish va foydalanish. Elementlarni parametrik boshqarishning uchta asosiy usullari mavjud,to'lovga hisoblangan: funktsional namunalar, ikki qutb usuli, potentsial ajratish usuli. Tahlil shuni ko'rsatadiki, birinchi va ikkinchi usullardan foydalanish sxemalardan elektron elementlarni etkazib berish bilan bog'liqligini ko'rsatadi,nima o'z navbatida, bu elektron tugundagi muvaffaqiyatsizliklar manbai bo'lishi mumkin. Hozirgi vaqtda elementlar orasidagi aloqalarsiz o'lchashning uchinchi parametrik usuli keng tarqalgan. Parametrik boshqaruvdan farqli o'laroq,funktsional boshqaruvning vazifasi tarkibiga kiradi: Rentabellik tekshiruvi, muammolarni bartaraf etish,nosozlikni mahalliylashtirish. Funktsional nazoratning usullari to'rtta asosiy xususiyatda farq qiladi: Kirish usulita'sirlar, ishlab chiqarishning ishlab chiqarish reaktsiyalari, taqqoslash usulithe The The The The The The The The TheUpteUce reaktsiyalari,tahlil usuli I.tashxis. Ikkinchisida to'rtta mashhurmoda: almashtirish, mantiqiy tahlil,aniq tahlil va avtomatik diagnostika. Qaysi vaqt o'lchoviga qarabfunktsional nazorat, taniqli statik va dinamik amalga oshiriladi. Statik funktsional nazorati amalga oshiriladikam tezlik oqimi va dinamik - maksimal darajada o'ynashda real vaqtda amalga oshiriladi. Shunga ko'ra, statik boshqaruvni aniqlashnisbatan oddiy ishlamay qolgan va dinamik nazorat murakkab dinamik nosozlikni aniqlashga imkon beradi. Faqat ish oqimlaridan foydalangan funktsional nazoratdan farqli o'laroq,sinov nazorati boshqacha Maxsus test effektlarining boshqariladigan sxemasiga berish imkoniyati. Sinov usulidan foydalanganda sintez muammosi sodir bo'ladibelgilangan yoriq sinfi uchun boshqaruv va diagnostika sinovlari: doimiy nosozliklar, qisqa aylanishlar, qaqlarelementlarning nosozligi va boshqalar. Ko'rsatilgan xato turlarining sinov usullarida eng ko'p ishlatiladiganlardan siz noto'g'ri ishlov berishingiz mumkin "0 "Va" bir xil 1 ". Sinov usullari sifatida,mantiq sxemalarini ko'rib chiqish va ko'paytirish:tank stollari, BACAgarish usulining usuli, algoritmBukchaymoq x-kublar va D-kublar usuli. Birinchi uchta usul"Bir xil" kabi xatolarni aniqlash uchun ishlatiladi0 "Va" bir xil 1 "kombinatsiyasida, shuningdekqisman noto'g'ri joylashtirish.
8	Qo‘riqlanayotgan obyektlarning holatini markazlashtirilgan holda nazoratini tashkillashtirishda birinchi navbatda simli yoki radiokanalli xabarlarni uzatish tizimlarini ishga solish vazifasi ta’minlanadi. Abonentlar sonining kattaligi ko‘p kanalli tizimlarni yaratishni talab qiladi. Bunday tizimlarni ikkita birlashtirish usullari bilan amalga oshirish mumkin, ya’ni markazlashtirish yoki avtonom usul bilan. Birinchisida (1-rasm) abonentlar orasidagi hodisalar (obyektning holati haqida) haqidagi axborotlar bilan almashinish, Markaziy stansiya (MS) orqali amalga oshiriladi. O‘z navbatida, bunday axborotlarni markaziy stansiyalararo ham almashinish mumkin (misol uchun axborotni uzoq masofaga uzatish kerak bo‘lganda). Axborotlar bilan almashinish bitta zonaning ichida bo‘lsa, odatda bitta Markaziy stansiya (MS) yetarli bo‘lib, ular ko‘p kanalli markazlashtirilgan radial tizimlar (KKMRT) deb yuritiladi. Unga misol tariqasida shahar telefon tarmoqlari va qator radioaloqali tizimlarni olish mumkin. Abonentlar orasida bevosita axborot almashinishni ta’minlaydigan tizimlar, avtonom tizimlar deb aytiladi. Ko‘p kanalli markazlashtirilgan radial tizimlar ko‘p abonentlar oralig‘ida samarali axborot almashinish imkoniyatini beradi. Ammo shu bilan birga ularni ancha zaiflashtiradi, chunki KKMRTning ishdan chiqishi, butun tizimni ham ishdan chiqaradi. Odatda har bir axborotni uzatish tizimiga alohida aloqa kanali yoki tegishli chastota oralig‘i ajratiladi. Abonentlar tomonidan umumiy chastotalar oralig‘ida ishlash, zichlashtirish (signallarning spektrlarini umumiy chastota oralig‘iga joylashtirish) va ajratish (abonent signallarini ajratish) usullari bilan belgilanadi. Shuni aytish joizki, zichlashtirish usuli ajratish usulini belgilaydi va aksincha. Turli abonentlar axborotlarini ajratishning uch xil usuli mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: 1) chastotali ajratish; 2) vaqtli ajratish; 3) kodli ajratish. Chastota bo‘yicha ajratish usulida har bir abonentga alohida chastota oralig‘i ajratilib, bunda signallarning o‘tqazish chastota oraliqlari bir-birini yopib qo‘ymaydi, lekin signallarning o‘zi bir vaqtda uzatiladi. Vaqt bo‘yicha ajratish usulida har bir abonent aniq vaqt intervalida ishlaydi. Bunda ishlash chastotalari hamma signallar uchun bir xil bo‘ladi. Kod bo‘yicha ajratish usulida hamma abonentlar bir xil chastota kanalida bir vaqtda ishlaydi, lekin abonent signallari shakl bo‘yicha ajralib turadi. Oxirgi holatda XUT tizimi va uning xarakteristikalari asosan signallar va ularning xususiyatlari bilan belgilanadi. «Asosiy blok» o‘z tarkibida yuqori chastotali sinusoidal tebranishlari generatoriga ega bo‘lib, normal holatda, ya’ni qo‘riqlanayotgan obyektning blokirovka shleyfi buzilmagan holatda abonent liniyaga uzluksiz signal yuborib turadi. Blokirovka shleyfi buzilganda generatorni tok bilan ta’minlash zanjiri uziladi va yuqori chastotali signalni abonent liniyasiga uzatilishi to‘xtaydi. «Ulanish blok (filtr)» telefon aloqa va tashvish xabar signalizatsiya kanallari o‘zaro ta’sirini bartaraf qilish uchun liniyaga ulanadi. Bu blokka telefon traktidagi «Asosiy blok» tomonidan kiritiladigan so‘nishni kamaytirish maqsadida kichik sig‘imli kondensatorlar qo‘shilgan. Abonent liniyaga shu kondensatorlar orqali «Asosiy blok» ning chiqish qarshiliklari (ular tovush chastotasi tokidan yetarli darajada kattadir) ulanadi. «Chiziqli komplekt» bu komplekt «Asosiy blok» yuborgan yuqori chastotali signalni qayta ishlash maxsus tugunida qabul qiladi. Bu yerda signal ikki kaskadli kuchaytirgich yordamida kuchaytiriladi va detektorlanadi. Detektorlash natijasida ajratilgan signalning o‘zgarmas tashkil etuvchisi kalit rejimida ishlovchi kaskad orqali boshqariladi. Shuning natijasida «Chiziq- 38 li komplekt»ning chiqish qarshiligi o‘zgaradi. «Chiziqli bloklar komplekti»dagi qayta ishlab chiqarilgan signal «translyatsiya qurilmasi»ga yoki markazlashtirilgan nazorat pultining rele shitiga uzatiladi. «Atlas–3» va «Atlas–6» asboblari yordamida bitta abonent telefon liniyasi orqali ikkita to‘siqli signalizatsiya bilan o‘ta muhim obyektlar (kassalar va qimmatbaho metallar saqlanadigan xonalar) qo‘riqlanadi. Bundan tashqari shu asboblar blokirator yordamida parallel yoki juftlangan sxema bo‘yicha ulangan telefonlar va telefon o‘rnatilmagan obyektlardan qo‘shni obyektning telefon liniyasi yoki telefon-taksofon liniyasi orqali MKP ga qo‘riqlashga qabul qilinganda qo‘llaniladi.
9	Texnik diagnostika mantiqiy algoritmlarini yaratishning ikkita asosiy prinsiplarini alohida ko‘rsatish mumkin: kombinatsion va ketma-ket. Kombinatsion usulda tekshirish tartibining texnologik holati e’tiborga olinmasa, ketma-ket usulda texnologik holat haqida axborotdan keyingi natijalar tahlil qilinadi. Texnologik jarayon holatining mantiqiy modelini ikki bosqichda, ya’ni determinirlangan va statistik hisoblash bosqichlarida amalga oshirish maqsadga muvofiq. Shunday qilinganda texnik diagnostikani qo‘yish masalasi ancha soddalashadi, model o‘lchami kichiklashadi va diagnostika aniqligi ortadi. Hisoblashga determinirlangan bosqichning kiritilishiga sabab ko‘p kimyoviy texnologik jarayonlari va tizimlarini determinirlangan mantiq vositasida diagnozlash mumkinligidir. TJABT ning texnik vositalari va BHM ning ishga yaroqsizligida diagnostikani apparat, test va dastur-mantiq nazorat usullari yordamida amalga oshirish mumkin. Boshqarish tizimining umumiy maqsadini ifodalovchi boshqarish algoritmi ancha murakkab bo‘lganligi tufayli TJABT ning ayrim masalalariga mos bo‘lgan ko‘pgina yordamchi algoritmlari bo‘lishi mumkin. Shunday qilib, BHM da saqlanadigan va o‘zining dasturiga ega bo‘lgan ayrim algoritmlar o‘zgarib turuvchi ishlab chiqarish vaziyatiga qarab harakat qiladi.
10	Davriy texnologik jarayonlar uchun texnik diagnostika masalasi obyektga boshqarish ta ’sirlarini ko‘p marotaba yuborib boshqarishga keltiriladi; boshqarish ta’sirlarining tarkibi va ketma-ketligi oldingi ta’sirlarga ob24 — N. R. Yusupbekov va boshq. 369 yektning ko‘rsatgan reaksiyasiga bogiiq. Uzluksiz texnologik jarayonlar uchun bu masalaning vazifasi jarayon holatini yetarli darajada aniqlaydigan nazorat parametrlarini tanlashdan iborat. U yoki bu holda diagnostika natijalari texnologik jarayonga BHM tomonidan faol aralashish uchun foydalaniladi. Anomal holatlar uchun texnik diagnostikaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1) texnologik jarayonda anomal holat borligini o‘z vaqtida aniqlash; 2) material hamda energetik oqimlami tashiydigan qurilma va uskunalar holatining texnik diagnozi; 3) anomal vaziyatlar va tizimning normal holatidan chetga chiqishlarning matematik modelini yaratish (identifikatsiyalash); 4) chetga chiqish sabablarini faol yo'qotish va ajratish, ya’ni texnik diagnostika tizimining boshqarish algoritmini yaratish; 5) matematik modellar va texnik diagnostika algoritmlarini yaxshilash maqsadida statistik ma’lumotlarni yig‘ish va qayta ishlash. Texnologik jarayon anomal holatlarining texnik diagnostikasi usullarini yaratishning dastlabki bosqichida faqat jarayonning holati va uning buzilish manbalari orasidagi bog‘lanish tarkibini tahlil qilish bilan qurish mumkin (texnik diagnostikaning mantiqiy modeli). Texnologik jarayonning holati parametrlaming ayni paytdagi qiymatlarini yo‘l qo‘yilgan (yoki reglamentdagi) qiymatlar bilan taqqoslab aniqlanadi. Bu o ‘zgarishlar darak beruvchilar deyiladi. Darak beruvchilar deganda faqat fizik kattaliklarning (bosim, temperatura va boshqalar) o ‘zgarishigina emas, balki o‘lchanayotgan, kattaliklarning statik tavsiflari va funksiyalarining o ‘zgarishlari ham tushuniladi. Texnik diagnostika mantiqiy algoritmlarini yaratishning ikkita asosiy prinsiplarini alohida ko‘rsatish mumkin: kombinatsion va ketma-ket. Kombinatsion usulda tekshirish tartibining texnologik holati e’tiborga olinmasa, ketma-ket usulda texnologik holat haqida axborotdan keyingi natijalar tahlil qilinadi
11	Texnologik jarayon anomal holatlarining texnik diagnostikasi usullarini yaratishning dastlabki bosqichida faqat jarayonning holati va uning buzilish manbalari orasidagi bog‘lanish tarkibini tahlil qilish bilan qurish mumkin (texnik diagnostikaning mantiqiy modeli). Texnologik jarayonning holati parametrlaming ayni paytdagi qiymatlarini yo‘l qo‘yilgan (yoki reglamentdagi) qiymatlar bilan taqqoslab aniqlanadi. Bu o ‘zgarishlar darak beruvchilar deyiladi. Darak beruvchilar deganda faqat fizik kattaliklarning (bosim, temperatura va boshqalar) o ‘zgarishigina emas, balki o‘lchanayotgan, kattaliklarning statik tavsiflari va funksiyalarining o ‘zgarishlari ham tushuniladi. Texnik diagnostika mantiqiy algoritmlarini yaratishning ikkita asosiy prinsiplarini alohida ko‘rsatish mumkin: kombinatsion va ketma-ket. Kombinatsion usulda tekshirish tartibining texnologik holati e’tiborga olinmasa, ketma-ket usulda texnologik holat haqida axborotdan keyingi natijalar tahlil qilinadi. Texnologik jarayon holatining mantiqiy modelini ikki bosqichda, ya’ni determinirlangan va statistik hisoblash bosqichlarida amalga oshirish maqsadga muvofiq. Shunday qilinganda texnik diagnostikani qo‘yish masalasi ancha soddalashadi, model o‘lchami kichiklashadi va diagnostika aniqligi ortadi. Hisoblashga determinirlangan bosqichning kiritilishiga sabab ko‘p kimyoviy texnologik jarayonlari va tizimlarini determinirlangan mantiq vositasida diagnozlash mumkinligidir. TJABT ning texnik vositalari va BHM ning ishga yaroqsizligida diagnostikani apparat, test va dastur-mantiq nazorat usullari yordamida amalga oshirish mumkin. Boshqarish tizimining umumiy maqsadini ifodalovchi boshqarish algoritmi ancha murakkab bo‘lganligi tufayli TJABT ning ayrim masalalariga mos bo‘lgan ko‘pgina yordamchi algoritmlari bo‘lishi mumkin.
12	Testlash natijasi boiib sinalayotgan kompyuterda har bir test dasturining bajarilgan vaqtini etalon kompyuterda shu dasturlami bajarilish vaqtiga nisbati natija boiib xizmat qiladi. Etalon sifatida VAX 11/780 hisoblash tizimi tanlab olingan. Alohida testlash 119 natijalaridan ikkita birlashgan (integral) baholash hosil boiadi: SPECint92, CINT92 guruh bo‘yicha alohida testlarda olingan o‘rtacha geometrik baxolashlarga teng va SPECfp92, CFP92 guruh bo‘yicha alohida testlarda olingan o‘rtacha geometrik baholashlarga teng. Shuningdek qilib, SPEC testlarida baholash MIPS va Flops birliklarida oichanmaydi, ularda oichamsiz nisbiy kattalik boiib, u etalon kompyuterga nisbatan sinalayotgan kompyuter necha marta tez ishlashini ko‘rsatadi. Bu modellar tarmoq tarkibidagi abonentlar oitasidagi muloqotni va turli tarmoqlar o‘rtasidagi turli bosqichdagi muloqotni to‘g‘ri tashkil qilish imkoniyatini yaratadilar Hozirgi vaqtda eng ko‘p ishlatiladigan va tanilgan OSI (Open System Interchange) ochiq tizimda axborot aimashinuvim etalon modeli. Mikroprotsessorli qurilmalarda nosozlikni qidirish jarayoning markov zanjiri matematik ifodalari asosidagi modeli yaratilgan; koʻp kanalli signaturali analizator etalon signaturalarini hisoblash va ishonchliligini baholashning analitik usullari ishlab chiqilgan; etalon signaturani shakllantirish va kompakt testlash usullarining ishonchliligini baholashning imitatsion modeli va dasturi ishlab chiqilgan; mikroprotsessorli qurilma va koʻp kanalli signaturali analizator yordamida tekshirish modelini qurish metodi va kanallar sonini aniqlash metodikasi ishlab chiqilgan.
13	Spektr analizatori asbobning to'liq chastota diapazonidagi kirish signalining chastotaga nisbatan kattaligini o'lchaydi. Asosiy maqsad - ma'lum va noma'lum signallar spektrining kuchini o'lchash. Eng keng tarqalgan spektr analizatorlari o'lchaydigan kirish signali elektr; shunga qaramay, boshqa signallarning spektral kompozitsiyalarini, masalan, akustik bosim to'lqinlari va optik yorug'lik to'lqinlarini mos keladigan transduser yordamida ko'rib chiqish mumkin. Boshqa turdagi signallar uchun spektr analizatorlari ham mavjud, masalan, o'lchash uchun monoxromator kabi to'g'ridan -to'g'ri optik texnikadan foydalanadigan optik spektr analizatorlari. Elektr signallarining spektrlarini tahlil qilib, dominant chastota, kuch, buzilish, harmonikani, o'tkazish qobiliyatini va signalning boshqa spektral komponentlarini kuzatish mumkin. Bu parametrlar simsiz uzatgichlar kabi elektron qurilmalarni tavsiflashda foydalidir. Spektr analizatorining displeyi gorizontal o'qda chastota va vertikal o'qda ko'rsatiladi. Oddiy kuzatuvchiga spektr analizatori osiloskopga o'xshaydi va aslida ba'zi laboratoriya asboblari osiloskop yoki spektr analizatori vazifasini bajarishi mumkin.
14	Signaturani hisoblash usulini yaratish zarurligi birinchidan – ishonchlilikni baholash (IB), ikkinchidan xatoni izlash algoritmini aniqlovchi asosiy hujjat hisoblangan etalon signaturaning lug‘atlari (jadvallari) ni ishlab chiqarish ni avtomatlashtirishga bog‘liq. Hozirgi kunda etalon signaturani hisoblashning turli nazariy usullari mavjud. Bu usullardan o‘zining samaraliligi bo‘yicha qo‘shilgan polinom va IB ishini modellashtirish asosidagi signaturani hisoblash usulini ajratish mumkin. Qo‘shilgan polinom asosidagi signaturani hisoblash usulini ko‘rib chiqamiz. Tasodifiy ketma – ketlikni beruvchi generatorning (TKBG) kirishiga ikkilik ketma – ketligidagi signallar kelib tushadi. 3.4-rasmda ikkilik ketma – ketligidagi kirish ko‘phadi F(X) ni xarakteristik polinomning inversiyasiga bo‘lgandagi o‘zgarishni amalga oshirilishi ko‘rsatilgan. Odatda registrlarning raqamlanishi 0 dan boshlanadi. U holda signatura quyidagi ko‘rinishda yozilishi mumkin. G 1 n (X) = gm1(X)Xm1+ gm2(X)Xm2 +…+ gms(X)Xms+rms(X) Aniq TKBG uchun signaturani hisoblash formulasini olish uchun (3.1) ifodadagi Xi i =m1, m2, …ms o‘rniga orqaga qaytish aloqasidan olingan TKBG ning siljituvchi registridagi razryad raqamini qo‘yish kerak. Masalan; 16 razryadli registr asosida TKBG uchun (3.1) ga mos ravishda signaturani hisoblash formulasi quyidagicha; M2 1 2 Ms-1 Ms Ms-1 M 2 Mi-1 M 1 M1 M A(X) ( ) ( ) ( ) ( ) 7 7 9 9 12 G16 g12 X X g X X g X X r X HP     Modul 2 bo‘yicha so‘mmatorga kiritilgan n, m, l, k razryadlaridan olingan orqaga qaytish aloqasidagi n razryadli siljituvchi registr uchun TKBG sxemasini ko‘rib chiqamiz. Bunda F(X) = g(X) ∙ P’n (X) + r(X)
15	Kichik o‘lshamlarga ega bo‘lgan integral baholashlarni olish, etalon chiqish reaksiyalari to‘g‘risidagi saqlanadigan axborot hajmini sezilarli qisqartirish imkonini beradigan eng oddiy yechim hisoblanadi. Buning uchun, kompakt testlashda qo‘llaniladigan axborotni siqish algoritmlaridan foydalaniladi. Kompakt testlash usulini qo‘llash uchun, axborotni siqish usulini va test ketma-ketliklarni shakllantirish algoritmini oqilona tanlash zarur. Avtomatik diagnostika universal yoki maxsuslashtirilgan SHK solishtirish natijalari, kirishga berilgan ta’sir, chiqish reaksiyalari va keyingi harakatlarni xarakterlari haqida aparaturalarga ko‘rsatma beradi yoki yakuniy diagnozi berilishda qayta ishlash imkonini ko‘rsatadi. Cheklanishdan ma’lumki ossillograflar imkoniyatlari va raqamli qurilmalar diagnostikasida testerlarni mantiqiy holati anchagina zamonaviy mantiqiy analizatorlarni diagnostikalash uslubi yaratish zarurligi tug‘ildi. Bir neshta kanallar bo‘ylab bir vaqtda signallarni qayta ishlash va nazorat qilish imkoniyati borligi, butun kanallar bo‘yicha ma’lumotlarni xotiraga olish va parallel ro‘yxatga olish, mantiqiy satx bo‘ylab kirish signallar normallashtirish, turli turdagi tekshirishlarni amalga oshirish imkoniyati, signalning davriy qaytarilish impulslari buzilishi bilan taqqoslash barcha qisqa ro‘yxatga olish imkoniyati, dekoderlash va tayanch nuqtasidan olingan ma’lumotlarni taqqoslash imkoniyatini beradi. Mantiqiy analizatorlarni kanallar soni, hotira sig‘imi, yozuv chastotasi, yuborish sinxronizatsiyasi uslubi, ma’lumotlar ta’surotining ko‘rinishlari bilan ta’vsiflanadi (3.2-rasm) Mantiqiy analizatorning umumiy strukturasi quyidagilarni o‘z ishiga oladi: Kirish signallar sathini komparatori (SK), Xotira qurilmasi (XQ), mantiqiy komparator (MK), ushlab qolish generatorlari (UQG) va sinxrosignal generatorlari (SSG), rejim o‘zgartirgish (RO‘), yuboris qurilmasi (YUQ) va vizual chiqishni boshqarish qurilmasi (VCHBQ), displey (D) Signaturaviy tahlil asosida kompakt testlash vositalari uchun nazorat qilish va diagnostika ob’ekti sifatida raqamli platalarni (nomenklatura va texnik xarakteristikalar) tahlil qilish metodikasini
16	Ishonchlilikni baholashning ishlash prinsipi uzun ketma – ketlikni to‘rtta belgili, o‘n oltita belgili signatura ko‘rinishiga keltirishga, ya’ni siqishga asoslangan. Amaliy bu usul registrda orqaga qaytish aloqasida chiziqli siljish amalga oshiriladi. Bunda kirish ketma – ketligidagi signallar modul 2 bo‘yicha qo‘shiladi. Polinom sifatida keltirilmagan polinom P(X)= x 16+ x12+ x9+ x7+1 ishlatiladi. Signaturalar odatda o‘nta raqam va oltita harflar 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, S, F, H, P, U dan iborat alfavitda olib boriladi. Har qaysi ikkilik (ketma – ketlik) o‘zining signaturasiga ega. 0000 – “0” 0100 - ”4” 1000 – “8” 1100 – “F” 0001 – “1” 0101 – “5” 1001 – “9” 1101 – “H” 0010 – “2” 0110 – “6” 1010 – “A” 1110 – “P” 0011 – “3” 0111 – “7” 1011 – “C” 1111 – “U”
17	Alohida kompyuter amaliyot tizimining transport vositalari kompyuter tarmog‘i kommunikatsion vositalaming qismi hisoblanadi. Bu kommunikatsion vositalar kompyuterlardan tashqari, marshrutizatorlar va kommunikatorlar kabi oraliq bog‘lamalami o‘z ichiga oladi. Tarmoqning marshrutizatorlari va kommutatorlari o‘z dasturiy ta’minoti boshqaruvi asosida ishlaydi. QoS ko‘rsatgich talablarini ta’minlash usullaridan biri ushlanishlarga sezgir trafikni uzatuvchi paketlarga (kadrlar, yacheykalar) ustunlik bilan xizmat ко ‘rsatish. Bugungi kunda navbatlami ustunliklarga qarab tashkil qilinishini IPmarshrutizatorlari tomonidan ham va shuningdek Ethernet kommutatorlari tomonidan ham quwatlanadi. Birlashish bitta tarmoq qurilmasi belgilar bo‘yicha kommutatsiyalovchi (ulovchi) marshrutizator (Label Switch Router, LSR) deb atalishi tufayli sodir boimoqda, u IP-marshrutizatorining ham vazifasini va shuningdek virtual kanallar kommutatorining vazifasini ham bajaradi. Bu ikki qurilmani mexanik ravishda birlashtirish emas, qachonki har bir qurilmaning vazifasi bir-birining vazifasini toidiradi va birgalikda ishlatiladi. 0‘sha vaqtning IP-marshrutizatorlari ATM kommutatorlaridan ancha sekin ishlagan. shuning uchun bunday “taajjubda qoldirish” dan samara jiddiy boigan. Biroq bu usulning kamchiligi boigan edi - u qisqa vaqtli oqimlar uchun yomon ishlagan, chunki ATM da dinamik ulanishlarnwg o‘rnatilish vaqti ularda shu oqimning axborotlarini uzatish vaqti bilan bir xil yoki undan oshiq boigan. IP va ATM vazifalarining bir qurilmada birlashishi bu muammoni hal qilish imkonini berdi va shu bilan bir qatorda marshrutlashtirish protokollarini takrorlanishini bartaraf etdi, chunki ikki stek uchun (ya’ni IP va ATM) tarmoq topologiyasi bir xil boigan.
18	NetSim Boson kompaniyasi tomonidan juda keng qo'llab-quvvatlanadi (bu, albatta, telekommunikatsiya tarmoqlarining jadal rivojlanishi tufayli). Shu sababli, Cisco ushbu mahsulotni imtihonga tayyorgarlik ko'rish uchun ishlatishni tavsiya qiladi. Shu sababli, Boson NetSim-ning turli xil versiyalarini chiqaradi, ularning har biri muayyan imtihonga va shunga mos ravishda foydalanuvchining bilim darajasiga qaratilgan. Keyingi imtihonlar uchun NetSim-ning uchta versiyasi mavjud: CCENT uchun NetSim, CCNA uchun NetSim va CCNP uchun NetSim. Cisco Packet Tracer. Ushbu dasturiy mahsulot Cisco tomonidan ishlab chiqilgan va telekommunikatsiya tarmoqlari va tarmoq uskunalarini o'rganish uchun tavsiya etiladi. Packet Tracer 4.0 quyidagi funktsiyalarni o'z ichiga oladi:  mantiqiy topologiyani modellashtirish: CCNA murakkablik darajasida istalgan o'lchamdagi tarmoqlarni yaratish uchun ish maydoni;  real vaqt rejimida simulyatsiya qilish;  simulyatsiya rejimi;  fizik topologiyani modellashtirish: shahar, bino va h.k. kabi tushunchalardan foydalangan holda jismoniy qurilmalar bilan yanada tushunarli o'zaro ta'sir qilish;  tarmoqni, qurilmaning ishlash tamoyillarini yaxshiroq tushunish uchun xarur bo`lgan takomillashtirilgan GUI;  ko'p tilli qo'llab-quvvatlash: ushbu dasturiy mahsulotni foydalanuvchi talab qiladigan deyarli har qanday tilga tarjima qilish imkoniyati;  turli xil tarkibiy qismlarni qo'shish / o'chirish qobiliyati bilan tarmoq qurilmasining yaxshilangan displeyi. Activity Wizardning mavjudligi talabalar va o'qituvchilarga kelajakda tarmoq shablonlari yaratishga va ulardan foydalanishga imkon beradi. Ushbu dastur yordamida o'qituvchilar va talabalar tarmoqlarni loyihalash, qurish, sozlash va muammolarni bartaraf etishlari mumkin. Packet Tracer eng yangi texnologiyalarni batafsilroq taqdim etish imkoniyatini yaratadi va shu bilan o'quv jarayonini olingan materialni o'zlashtirish nuqtai nazaridan juda foydalidir. Kompyuter va Internet paydo bo'lganidan beri, kompyuter tarmog'i ham tashkilot ichida, ham global miqyosda resurslar va ma'lumotlarni almashishda muhim rol o'ynadi. Ushbu tarmoqlarni nazorat qilish vazifasi yuklangan odamlar tarmoq muhandislari yoki tarmoq administratorlari deb nomlanadi. Tarmoq muhandislari va administratorlari kompyuter tizimlarini loyihalash, kuzatish yoki tahlil qilish uchun turli xil vositalardan foydalanadilar. Haqiqiy tarmoqlarda (tarmoq infratuzilmasining ishdan chiqishi yoki ishlamay qolishi bilan bog`liq) tajriba o'tkazmaslik uchun tizim administratorlari buning uchun tarmoq modellashtirish vositalaridan foydalanadilar. Simulyator - bu haqiqiy hayotdagi vaziyatni taqlid (imitatsiya) qiladigan kompyuter dasturi yoki qurilma hisoblanadi. Bu har qanday taxminlar va xattiharakatlarga bog'liq holda hech qanday xavf tug'dirmasdan natijalarni berishi mumkin. Elektron qurilmalarni yaratish uchun simulyatordan foydalanish odatiy holdir. Shuning uchun ko'plab universitetlar elektron loyihalarni o'qitishda simulyatsiya dasturlaridan foydalanadilar. Bugungi kunda IT bozorida juda ko'p tarmoq simulyatorlari tarqalmagan bo`lib, quyida keltirilgan simulyatorlar keng tarqalgan:  BOSON NET SIM; CISCO Router eSim; Cisco Packet Tracer; Network Emulator; Dynamips; Cisco 7200 Simulator. Ulardan eng ko'p ishlatiladiganlari Boson NetSim, Cisco Packet Tracer va Network Emulator. Keling, ularga batafsil to'xtalib o'tamiz. 1.1. Boson NetSim. Boson NetSim - bu Cisco tarmoq uskunalarining ishlashini imitatsiya (taqlid) qiladigan va foydalanuvchiga Cisco IOS-ni o'rganishga yordam beradigan dastur. Ko'pgina boshqa dasturiy mahsulotlar, oldindan tayyorlangan laboratoriya ishlarida tizimning xatti-harakatlarini "taqlid qilishi", aslida tarmoqda ro'y berishi mumkin bo'lgan vaziyatlarni namoyish eta olmaydi. Bundan farqli o'laroq, NetSim bu kamchilikni bartaraf etish va tarmoqning haqiqiy xatti-harakatlarini taqlid qilish uchun Boson tomonidan ishlab chiqilgan texnologiyalardan foydalanadi. Ushbu texnologiyalar Boson NetSim foydalanuvchilariga Cisco IOS qanday ishlashini yaxshiroq tushunish uchun xayoliy laboratoriyalardan ancha uzoqroqqa borish imkonini beradi.
19	Umuman olganda uzatilgan axborotni to’g’ri qabul qilishning ikki xil usuli mavjud: 1). Aloqa kanallarini sifat ko’rsatkichlarini yaxshilash. Amaliyotda bunga erishish juda qiyin. Sababi xali xam tarmoqda qo’llanilib kelinayotgan eski turdagi telekommunikatsiya tizimlari evaziga ushbu sifat ko’rsatkichlari sezilarli ravishda pasayib ketadi; 2). Signallarni shovqinbardosh kodlar bilan kodlashtirishdir. Bu usul yordamida uncha katta bo’lmagan iqtisodiy – harajatlarsiz axborot uzatish butunligini ta’minlash mumkin. Kod deb – istalgan ko’rinishdagi axborotni masofadan turib uzatish uchun qulay shaklda ifodalashga mo’ljallangan shartli belgilar (simvollar) yoki signallar sistemasiga aytiladi. Shovqinbardosh kod deb – xato qabul qilingan razryadlarni aniqlaydigan va to’g’rilaydigan kodga aytiladi. Bunday kodlar quyidagi printsipga asoslanib tuziladi: n razryadli kodli kombinatsiyalar soni N ta bo’lsin. Lekin axborot uzatish uchun esa faqatgina ulardan Nr tasi ishtirok etadi va ular ruxsat etilgan kombinatsiyalar deyiladi.N – Nr tasi esa man qilingan kodli kombinatsiyalar deyiladi. Agar uzatish tomonidan ruxsat etilgan kodli kombinatsiya uzatilsa va unga xalaqit ta’sir qilsa, buning natijasida qabul qilish tomonidan boshqa man qilingan kodli kombinatsiya qabul qilinadi. Bu esa uzatilgan kodli kombinatsiyaning xato qabul qilinganligini ko’rsatadi. Shovqinbardosh kodlarning klassifikatsiyasi 1 – rasmda keltirilgan. Shovqinbardosh kodlar teng taqsimlangan (ravnomerno’y) va teng taqsimlanmagan (neravnomerno’y) kodlarga bo’linadi. Agar kodli kombinatsiyalarda kombinatsiyadagi razryadlar soni bir xil bo’lsa, bunday kodlar teng taqsimlangan kodlar deyiladi. Agarda kodli kombinatsiyalardagi razryadlar soni har xil bo’lsa, bunday kodlar teng taqsimlanmagan kodlar deyiladi. Teng taqsimlangan kodlar ikki turga bo’linadi: 1) Blokli; 2) Uzluksiz. Blokli kodlar uzatilayotgan infonmatsion ketma-ketlik alohida kodli kombinatsiyalarga bo’linadi va ular bir-biriga bog’liq bo’lmagan holda kodlanadi va dekoderlanadi. Bu xolat uzatilayotgan xabarga n ta elementlardan tashkil topgan blok yoki har xil elementlardan iborat bo’lgan blok mos keladi. Uzluksiz kodlar esa informatsion razryadlarning uzluksiz ketma-ketligidan iborat va ularni bo’laklarga bo’lib bo’lmaydi. Bunday kodlarda informatsion razryadlar orasiga ortiqcha razryadlar ma’lum tartibda joylashtiriladi. Kodlashtirish – bu birlamchi ma'lumotni aloqa kanallari orqali uzatishga mo'ljallangan kod simvollari alfaviti bilan ifodalashdir. Kodlash kod simvollari qanday ko'rinishda berilganiga qarab, raqamli va raqamsiz bo'lishi mumkin: ikkilik, sakkizlik, 16 talik sanoq tizimida yoki qandaydir belgi yoki ob'ektlar ko'rinishida. Ko'p hollarda kod simvollari oddiy raqamlar ketma-ketligi yoki raqamlar to'plami sifatida tasvirlanadi. Bunda ular kod simvollarining elementi hisoblanadi. Kod so'zi tarkibidagi raqamning joylashishi yoki tartib raqami uning pozisiyasini belgilaydi. Zamonaviy telekommunikatsiya tizimlari ularga xalaqitlar, shovqinlar ta’sir qilganda xam, o’zlarining sifatli ishlash qobiliyatlarini yo’qotmasliklari lozim. Shuning uchun axborotlarni kodlashda shovqinbardosh kodlar ishlatiladi.
20	Men amaliyot o’tash davrimda o’zimga kerakli bo’lgan bilimlarni oldim deb o’ylayman. Amaliyot bir muncha og’ir bo’ldi menga. Amaliyot davrimga o’zimga kerakli bilimlarni qidirayotganimda ancha qiynaldim. O’zimizni o’zbek tilida ma’lumotlar kamligi bois asosan ma’lumotlarni ingliz tilida qidirdim. Ma’lumotlarni yig’ish jarayonida asosan men telekommunikatsiya texnologiyalariga oid boshlang’ich bilimlarga ega bo’ldim. Amaliyot davomida asosan protokollar haqida ma’lumotlarga ega bo’ldik. Amaliyot davomida yig’gan ma’lumotlarim :